You are here: BP HOME > BPG > Euclid: Elementa > record
Euclid: Elementa

Choose languages

Choose images, etc.

Choose languages
Choose display
    Enter number of multiples in view:
  • Enable images
  • Enable footnotes
    • Show all footnotes
    • Minimize footnotes
Search-help
Choose specific texts..
Click to Expand/Collapse OptionTitle
Click to Expand/Collapse OptionPreface
Click to Expand/Collapse OptionBook I
Click to Expand/Collapse OptionBook ΙI
Click to Expand/Collapse OptionBook IΙΙ
Click to Expand/Collapse OptionBook IV
Click to Expand/Collapse OptionBook V
Click to Expand/Collapse OptionBook VI
Click to Expand/Collapse OptionBook VII
Click to Expand/Collapse OptionBook VIII
Click to Expand/Collapse OptionBook ΙΧ
Click to Expand/Collapse OptionBook Χ
Click to Expand/Collapse OptionBook ΧI
Click to Expand/Collapse OptionBook ΧIΙ
Click to Expand/Collapse OptionBook ΧIΙΙ
gre I,0
No Greek
eng
No English
lat Sic
No Latin
lat Gerard
No Latin
lat Adelard
No Latin
lat Hermann
No Latin
ara Tuṣi
[...]
ara Nairizi p. 28-40
قال سنبليقيوس قوله ان زيد على المتساوية متساوية صارت كله متساوية هذا لمعنى ٣٠ يتبين بالاعداد بيانا واضحا وان كان فى نفسه بغير اعداد بيانا مقبولا
والقضايا المقبولة توجد فى النسخ القديمة ثلثا فقد واما فى النسخ الحديثت فانه قد زيد
فيها هذه وهى بينة لا وحتاج الى شرح
وذلك التى بعده بينة ظاهرة وذه اوضاع ليلا يكون فى الهندسة شى مبرهن باوائل غير مقر بها
فاما بنبس فانه قد زاد هذا المعنى ايصا على انه منالقضايا المقبولة وهو ان امتساوية اذا زيد عليها مختلفة كان تفاضل المجتمع من ذلك مساويا لتفاضل المحختلف بالمزيد
وذلك يتبين بحذا العمل
نفرض مقدارين متساويين وهما ا ب ج د
ولنزد عليهما مقدارين مختلفين وهما ه ا زج
وليكن ه ا اعظمهما
فاقول ان زيادة ه ب على زد مساوية لزيادة ا ه على زج
برهان ذللا انا نفصل من ا ه مقدارا مساويا لمقدار زج وهو ا ح
فمن اجل ان زيادة ه ب على ب ح هى ح ه و ب ح مثل ج ز صارة زيادة ب ه على ب ح هى زيادة ه ا على ج ز
ع
وايضا ان زيد على المختلفة متساوية كان تفاضلةا بعد الزيدة مساويا لتفاضللها قبل الزيادة
ومثل ذلك انا ان زدنا على مقدارى ه ا جز المختلفين مقدارى ا ب ج د المتساويين كان تفاضل ه ب زد مساويا لتفاضل ه ا زج
وذلك قد بيناه قبيل.
وزاد اوضا بنبس اشياء اخر.
وهى هذه ان البسيظ يقاطع البسيط على خط فان كان البسيطان المتقاطران مسطحين كان نقاطعهما على خط مستقيم والخط يقاطع الخط على نقطة.
فانا قد نختاج الى هذا المعنى فى الشكل الاول
والخط المستقيم والبسيط المسطح قد يمكن من اجل استواهما ٣٢ ان يحرج احراجا دائما ابدا.
وقد ينبغى ايضا ان تقدم من قبل الطرق الجزءية هذه الاشياء
فنقول ان غرض الهندسة كما تقدم من من قولنا الابانة عن المقادير والاشكال والوضع ونسب هذه بعضها عند بعض
وقصدها فى كل واحد اما علمى واما عملى
وما كان قصدها فيه افادة علم سمى علما وما كان قصدها فيه افادة عمل سمى عملا
فالعلمى هو ما كانت غايته ان تعرف شيا ما مثل الشكل الرابع من المقالة الاولى
وما كان شبيها به وهذه الاشكال هى التى من عادتهم ان يقولوا فى اواخرها وذللا ما اردنا ان نبين.
واما العملى فهو ما كانت غايته فيما يظحر ان تعمل شيا
وهذه هى الشكال التى من عادتهم ان يقولوا فى اواخرها ودلكا ما اردنا ان نعمل.
ولعله ان يقول لنا فكيف تقول ان الهندست انما قصرها كله ان تفيدنا علوما اذ كانت قد توجد علوما واعملا معا
فنقول فى ذلك ان غاية هذه الاعمال ايضا ان تفيدنا معرفة
فنقول فان عمل مثلث متساوى الاضلاع مطلفا هو افادة معرفة لا افادة صنعة باليد
فانا قد نجد العلام بهذا العمل لا يقدر ان يعمله فى عنصر ولا يضع هذه الصورة فيه لكن يكون عنده ان يصف تريق العمل وحيلته فقط لا غير ذلك فان كان ذلك قد يصير مبداء واولا لصناعات اخر تعالج باليد فليس بمنكر فان الهندسة قد تكون لصناعت كثيرة مبداء واولا وايضا
فان الاعمال التى فى صناعة الهندسة تقوم عند العلوم مقام المقدمات التى توطا لها ويشبه ان تكون انما تتقدم فيستعمل بسببها
وبعض الناس قد صير فى الاشكال فصلا ثالثا ٣٤ سماه الوجدان وهو اذا لم نجعل قصدنا ان نعلم ولا ان نعمل بل ان نقف على ما هو موجود مثل قصدنا فى الشكل الاول من المقالة الثالثة فان قصدنا فيه ان نجد مركز دائرة مفروضة
فالفصل بينا الذجدان وبين العمل ان الوجدان انما غيته الوقوف على اشى الذى هو موجود ليس ان نستخرج شيا ليس هو موجودا واما الفصل بينه وبين العمل فهو ان المعنى الذى نفيده بالعلم لا نعلم انه موجود او ليس هو موجود قبل ان يبرهن مثل ان زوايا المثلث مساويات لزاويثين قائمتين واما فى الوجدان فانا نعلم ان للدائرة مركزا شلكنا نطلب ان نجد موضعة
الا ان يقول قائل ان الشى الذى يلتمس وجوده ايضا لا يعلم هل وجوده ممكن ام غير ممكن مثل ملتمس لو التمس ان ترسيم دائرة مفروضة.
وقد سمى الاشلكال كلها علوما واعمالا باسم مشرك
وكل واحد من هذا اعنى العلم واعمل والوجدان ين كان شيا اخر غيرهما ينقسم بسمتة اقسام وهى مقدمة ومثال وتفصيل وعلم يبرهان ونتيجة
اما المقدمة فى هذا الموضع فهى الشى الذى يسميه المنطقيون الموضوع لان يبين وهى والنتيجة فى المغنى شى واحد بعينه مثل ان نقول ان كل مثلث فان زواياه الثلثمعادلات لزاويتين قائمتين فهذا هو المقدمة وهو ايضا النتيجة لانا متى برهنا ان زوايا المثلث الثلث معادلات لزاويتين قائمتين نكون قد حققنا هذا الخبر فيصير نتيجة وهو ان نقول انه قد نبين ان زوايا كل مثلث معادلات لزاويتين قائمتين
وليس هذه المقدمة جزء من القياس الموتلف وحدها انها قول يقدم لنا المعنى الذى ٣٦ نزيد ان نعلم او نعمله او نجده
فان فى ذلك المغنى شى نعطا وشى وطلب منا كالحال فى الشكل الاول فانا اعطنا فيه خطا مستقيما وطلب منا ان نعمل عليه مثلث متساوى الاضلاع
فانه يحتج ان يذكر فى المقدمة المعطى والمطلوب جميعا
واما المثل فهو الذى يوقع المعطى فى المقدمة تحت ابصر
واما التفصيل فهو الدى يفصل المطلوب فى المقدمة الموضوع فى المثال من جنسه المشترك ويطلب ان يعمل ويبرهن
واما العمل فهو الذى يرسمالشيا التى نحتاج اليها فى البرهان بخطوط ويعمل الاشياء التى امرنا ان نعملها وذلك مثل ما فى الشكل الاول من اخراج اضلاع المثلث المتساوى الاضلاع ورسم الدوائر التى نكون بها صنعة المثلث والبرهان عليه
فهذه الاشياء المقدمة التى قدمت لتنتج لنا المطلوب
واما البرهان فهو الذى يجمع المطلوب والاشياء قد تقدم الاقرار بها
فربما كان من معانى اوالية فى العقل واقدم بالطبع وعند دلك سمى برهان - - - - - مثل برحان الشكل الاول فان الدوائر المتساوية الخطوط التى تخرج من مراكزها الى محيطاتها متساوية وبهذا القول يتبين المطلوب فيه والدائرة اقدم من المثلث
وربما كان البرهان من استدلال مثل ان نبين ان زوايا المثلث الثلث مساوية لزاويتين قائمتين اذ كان هذا لامعنى انما يتبين من ان كل مربع ونقسم الى مثلثين فان المربع هو بعد المثلث بالطبع
واما النتيجة فهو الذى يفيد المقدمة مثل ان تقول فقد نبين ان كل مثلث فان زواياه الثلثمعادلات لزاويتين فائمتين فنذكرها بثقة اذ قد تبرهنت
ولذلك لا نزيدفيها شيا ٣٨ بتة اكثر من فاذا.
والشكال الكاملة يتم بهذه الستة معنى ومنها ما يتم بخمسة فقط مثل الشكل الابع من المقالة الاولى اذ كان ليس يحتاج فيه الى عمل ومنها ما يتم باربعة فقط اذا لم يكن فى الشكل شى يفرض فانه عند ذلك يسمقط المثال والتفصيل كما ذلك موجود فى الشكل السابع من المقالة الاولى
والبرهان والنتيجة فلا بد منهما فى جميع الاشكال
وقد ينبغى ان نبين ايضا حذه الاياءما الماخوذه وما الفائدة وما اختلاف الوقوع و ما العتاد وما صرف المعنى الى ما لا يمكن
فاقول ان الماخوذة هى الشى الذى وان كان فى نفسه علما وشكال فانه انما يوخذ لان يبين به شى آخر مثل ما اخذنا فى الشكل الثانى ضلعى المثلثين فيظهر بي ذلك الشى ظهورا سهلا
ولذلك ينبغى ان يقدم ٤٠ قبل ذلك الشى او يوضع تابعا له ان سلم فى البرهان فى العاجل
واما الفائدة فهى التى تتبين مع برهان ما قصد لاقامة البرهان عليه فيفاد بذلك البرهان
وامااختلاف الوقوع فهو وضع صور المعنى على وجوه كثيرة يختلف لها البرهان
واما الاعتاد فهو القول المقاوم للبرهان المانع لخروجه الى غايته.
واما صرف المعنى الى ما لا يمكن فهو ان نضع نقيض المعنى ونبين انه يعرف من ذلك شى اخر غير ممكن مثل اخذنا فى الشكل السادس ان احد الضلعين اعظم ان امكن فيتبين بذلك بطلان بفرض المعنى وصحة المعنى الموضوع نفسه
تمت اكمعانى التى قدمها سنبيقيوس فى تفسير مصادرة اوقليدس للمقالة الاولى من كتاب الاصول وتتلوه المقالة الاولى من كتاب الاصول ع
Pic831
Pic832
Pic833
Pic834
Pic835
Pic836
Pic837
per Shirazi p. 19,1-10
جون در بیان اشکال [حد] ثبت کنیم ... حوالت باشد به حدود و [ص] باصول موضوعه و [ع] بعلوم متعارفه و [ا] ... حواله باشکال انست کی اکر شکل موقوف علیه هم در ان مقاله باشد کی شکل موقوفست رقم عدد شکل موقوف علیه تنها ثبت کرده شود بجهت جون [ا] تنها جه این صورت در هر مقاله دلالت کند بر شکل اول ان و اکر در مقاله دیکر باشد دو رقم ثبت باید کرد اول از ان شکل و دوم از ان مقاله جون (د ب) یعنی شکل جهارم از مقاله دوم و هم برین قیاس ... حوالات را معلوم باید کرد
san 8,15-18
(15) yatra koṇaśabdas tatra saralarekhākṛta eva koṇo jñeyaḥ |
(16) yatra rekhāśabdas tatra saralaiva rekhā jñeyā |
(17) yatra ca bhūmitalaśabdas tatra jalasamīkṛtam eva bhūtalaṃ jñeyaṃ |
(18) iti paribhāṣā ||
lat Clavius p. 31-35
XV. SI æqualibus in æqualia adjiciantur, erit totorum excessus, adiunctorum excessui æqualis.
HOC, & sequens pronunciatum desumpsit Proclus ex Pappo. Aequalibus itaque quãtit itibus A B, C D, addantur inæquales B E, D F, sitqúe B E, mator quàm D F. Et ex B E, auferatur B G, æqualis ipsi D F, vt sit G E, excessus, quo quantitas addita B E, superat quantitatem additam D F Quoniam igitur æqualibus A B, C D, addita sunt æqualia B G, D F, crunt tota AG, C F, 2. pron æqualia. Quare constat, totam quantitatem A E, superare totam C F, codem excessu G E, quo magnitudo D F, adiuncta à magnitudine adiuncta B E, superatur. Quodest propositum.
XVI. SI inæqualibus æqualia adiungantur, erit totorum excessus, excessui eorum, quæ à principio erant, æqualis.
IN eadem figura, inæqualibus quantitatibus B E, D F, addantur æquales A B, C D. Et ex maiore B E, auferatur B G, æqualis ipsi D F, vt G E, sit excessus; quo quantitas B E, quantitatem D F, superat. Quoniam igitur æqualibus B G, D F, addita sunt æqualia A B, C D, erunt tota A G, C F, æqualia. Quamobrem tota quantitas 2 pron A E, superabit totam C F, eodem excessu G E, quo maior quantitas proposita B E, minorem D F, superat. Quod est propositum.
XVII. SI ab æqualibus inæqualia demantur, erit residuorum excessus, excessui ablatorum æqualis.
AB æqualibus A B, C D, auferantur inæqualia B E, D F. Sitqúe E G, excessus, quo quantitas B E superat quantitatem D F, ita vt B G, æqualis sit ipsi D F. Quia igitur ab æqualibus A B, C D, ablata sunt æqualia B G, D F, remanebunt A G, C F, æqualia. Perspicuum 3. pro. ergo est, residuum A E, superari à residuo C F, eodem excessu E G, quo magnitudo ablata B E, ablatam magnitudinem D F, superat. Quod est propositum.
XVIII. SI ab inæqualibus æqualia demantur, erit residuorum excessus excessui totorum æqualis.
AB inæqualibus A B, C D, aufer antur æqualia A E, C F. Sitqúe B G, excessus, quo tota quantitas A B, superat totã quantitatem C D, ita vt A G, æqualis sit ipsi C D. Quoniam igitur ab æqualibus A G. C D, ablata sunt æqualia A E, C F, remanebune E G, F D, æqualia. Quare residuum E B, super abit residuum F D, eodem excessu B G, quo tota quantitas A B, superat totam quantitatem C D. Quod est propositum. IN his quoque quatuor proximè positis pronunciatis, nomine quãtitatum æqualium intelligenda est vna etiam sola quantitas multis communis. Si enim eidem communi inæqualia adijciantur, erit totorum excessus adiunctorum excessui æqualis. Et si inæqualibus idem commune adiungatur, erit totorum excessus, excessui eorum, quæ à principio erant, æqualis. Et si ab eodem communi inæqualia demantur, eritresiduorum excessus excessui ablatorum æqualis. Et si ab inæqualibus idem commune dematur, erit residuorum excessus excessui totorum æqualis. Nam in numeris, si ad 6. addas 5. & 3. fiunt 11. & 9. quorum excessus est 2. idem qui ipsorum 5. & 3. Rursus, si ad 5. & 3. addas 6. fiunt 11. & 9. quorum excessus 2. idem est, qui ipsorum 5. & 3. Item si ex 8. demas 5. & 2. relinquuntur 3. & 6. quorum excessus 3. idem est, qui ipsorum 5. & 2. Denique si ex 10. & 7. demas 3. relinquuntur 7. & 4. quorum excessus 3. idem est, qui ipsorum 10. & 7.
XIX. OMNE totum æquale est omnibus suis partibus simul sumptis.
QVONIAM omnes partes simul sumptæ constituunt totum, cuius sunt partes, manifesta est veritas huius axiomatis.
XX. SI totum totius est duplum, & ablatum ablati; erit & reliquum reliqui duplum.
VT quia totus numerus 20. duplus est totius numeri 10; Et ablatus ex illo 6. ablati ex hoc 3. propterea reliquus illius 14. duplus etiam est reliqui huius 7. In vniuersum autem hoc demon strabitur propositio 5. liber 5. nimirum. Si magnitudo magnitudinis æquè multiplex sit, atque ablata ablatæ, vt decupla, velcentupla, &c. & reliqua reliquæ æquè multiplex erit, atque tota totius.
COLLIGI potest ex dictis cum Proclo, & Gemino hoc discrimen inter postulata, & axiomata, quòd cùm vtraque sint per se nota, & indemonstrabilia, illanaturam sapiunt Problematum, propterea quòd aliquid fieri exposcant; hæc verò, Theoremata imitantur, cùm nihil fieri petant, sed solùm sententiam aliquam notissimam proponant. Differt autem postulatum à problemate, quòd constructio postulati non indigeat vlla demonstratione, problematis autem constructionem concedat nemo sine demonstratione, eo quòd difficile aliquod nobis exhibeat construendum. Idem discrimen inter Axioma, & Theorema reperitur; Illud enim demonstrari non debet, hoc verò concedendum nulla est ratione, nisi demonstretur. Nam nemo huius propositionis demonstrationem, vel etiam probationem requiret. Quæ eidem æqualia, inter se quoque æqualia sunt, Huius autem statim demonstrationem desider abit quis. Omnis trianguli tres anguli interni æquales sunt duobus rectis. Idem iudicium habeto de reliquis axiomatis, atque Theorematis, nec non de postulatis, problematisqúo.
CONSTAT quoque, Postulatorum alia propria esse Geometriæ, qualia sunt illa tria, quæ Euclides nobis proposuit; quædam verò communia & Geometriæ, & Arithmeticæ, cuiusmodi est hoc, Quantitatem posse infinitè augeri. Tam enim numerus, quàm magnitudo, per additionem augeri potest, ita vt nunquam huius incrementi finis reperiatur. Idem dices de axiomatis, siuepronunciatis. Nam octauum, decimum, vndecimum, duodecimum, tertiumdecimum, & quartumdecimum soli Geometriæ conueniunt; Reliqua verò omnia adhibentur & ad demonstrationes Geometricas & ad Arithmeticas. Quemadmodum enim magnitudines æquales ablatæ à magnitudinibus æqualibus, relinquunt magnitudines æquales, siue hæ magnitudines lineæ sint, siue superficies, siue corpora; ita quoque numeri æquales detractic numeris æqualibus relinquunt numeros æquales, &c.
HAEC dicta à nobis sint de triplici hoc genere principiorum, nune ad demonstrationes accedamus, ex quibus pleniùs perfectiúsque principiorum omnium natura percipietur. Sunt enim plurima principia Mathematicorum eiusmodi, vt planè non intelligantur, nisi priùs eorum vsus appareat in demonstrationibus; id quod satis te experientia docebit.
ANTEQVAM porrò ad propositiones Euclidis interpretandas veniamus, paucis explicandum est, quémnam ordinem, ac modum in ipsis demonstrationibus simus secuti. Primum cuilibet propositioni du s numeros affiximus, quorum alter in margine depictus significat ordinem, quem Campanus ex traditione Arabum est secutus in Euclidis propositionibus, alter verò in ipsa propositionum serie descriptus refert dispositionem propositionum ex traditione Theonis, & quam adhuc obseruari cernimus in codicibus Græcis. Id verò eo consilio à nobis est factum: quoniam cùm à quibusdam Geometris propositiones Euclidis iuxta ordinem Campani, ab alijs verò iuxta Theonis seriem citentur, maximeqúe interdum duo hi interpretes inter se discrepent, inserie, atque ordine propositionum, id quod maximè in 6. 7. & 10 liber perspicitur; necessarium esse duximus, vt vtriusque interpretis numerus apponeretur. Ita enim fiet, vt si quando numerus propositionum à Geometra quopiam citatus non respondet alteri interpreti, alteri saltem conueniat. Deinde ne cursus demonstrationum interrumperetur, citauimus principia, & propositiones Euclidis in margine, præfixa euilibet citationi semper literula aliqua alphabeti, vel alio quouis signo, cui similis literula, seu signum respondet in demonstratione, vt faciliùs cognoscatur, ad quem locum quælibet citatio sit referenda. Porrò citationes intelligendæ sunt hoc modo.
1. def. Prima definitio. & sie dealijs numeris , vt 4. def. 23. def. &c.
1. pet. Prima petitio, vel primum Postulatum.
1. Pron. Primum pronunciatum, seu axioma, & ita de reliquis numeris, vt priùs.
1. primi. Prima propositio primi libri.
23. Vndec. Vigesimatertia propositio vndecimi libri
6. tertijd. Sexta tertijdecimi libri.
9. sextid. Nona sextidecimi libri.
13. duod. Decimatertia libri duodecimi.
7. quind. Septima libri quindecimi.
5. quartid. Quinta libri quartidecimi, &c.
Ex his aliæ citationes à quolibet facilè poterunt intelligi. Eadem enim in omnibus est ratio.
Pic3372
Pic3373
Pic3374
kin 幾何原本 p.18-20
第十五論
有幾何度不等。若所加之度等。則合幷所贏之度。與元所贏之度等。
如下圖反說之。戊乙、己丁、線不等。於戊乙加乙甲。於己丁加丁丙。則戊甲大於己丙者。戊庚線也。而戊乙大於己丁。亦如之。(p. 一九)
第十六論
有幾何度等若所減之度不等。則餘度所贏之度。與減去所贏之度等。
甲乙丙丁、線等。於甲乙減戊乙。於丙丁減己丁。則乙戊大於丁己者。庚戊也。而丙己大於甲戊。亦如之。
第十七論(p. 二〇)
有幾何度不等。若所減之度等。則餘度所贏之度。與元所贏之度等。
如十四論反說之。甲戊、丙己、線不等。於甲戊減甲乙。於丙己減丙丁。則乙戊長於丁己者。亦庚戊也。與甲戊長於丙己者等矣。
第十八論
全與諸分之井等。
第十九論
有二全度。此全倍於彼全。若此全所減之度。倍於彼全所減之度。則此較亦倍於彼較。相減之餘曰較。
如此度二十。彼度十。於二十減六。於十減三。則此較十四彼較七。(p. 二一)
Pic429
Pic430
http://www2.hf.uio.no/common/apps/permlink/permlink.php?app=polyglotta&context=record&uid=a9ef43c6-561b-11df-870c-00215aecadea
Go to Wiki Documentation
Enhet: Det humanistiske fakultet   Utviklet av: IT-seksjonen ved HF
Login