You are here: BP HOME > TLB > Vasubandhu: Abhidharmakośabhāṣya > fulltext
Vasubandhu: Abhidharmakośabhāṣya

Choose languages

Choose images, etc.

Choose languages
Choose display
  • Enable images
  • Enable footnotes
    • Show all footnotes
    • Minimize footnotes
DiacriticaDiacritica-helpSearch-help
ā ī ū
ñ
ś ź
š č ǰ γ    
Note on the transliteration:
The transliteration system of the BP/TLB is based on the Unicode/UTF-8 system. However, there may be difficulties with some of the letters – particularly on PC/Windows-based systems, but not so much on the Mac. We have chosen the most accepted older and traditional systems of transliteration against, e.g, Wylie for Tibetan, since with Unicode it is possible, in Sanskrit and Tibetan, etc., to represent one sound with one letter in almost all the cases (excepting Sanskrit and Tibetan aspirated letters, and Tibetan tsa, tsha, dza). We thus do not use the Wylie system which widely employs two letters for one sound (ng, ny, sh, zh etc.).
 
Important:
We ask you in particular to note the use of the ’ apostrophe and not the ' representing the avagrāha in Sanskrit, and most important the ’a-chuṅ in Tibetan. On the Mac the ’ is Alt-M.
 
If you cannot find the letters on your key-board, you may click on the link "Diacritica" to access it for your search.
Choose specific texts..
    Click to Expand/Collapse Option Complete text
Click to Expand/Collapse OptionTitle
Click to Expand/Collapse OptionPreface
Click to Expand/Collapse OptionChapter I: Dhātunirdeśa
Click to Expand/Collapse OptionChapter II: Indriyanirdeśa
Click to Expand/Collapse OptionChapter III: Lokanirdeśa
Click to Expand/Collapse OptionChapter IV: Karmanirdeśa
Click to Expand/Collapse OptionChapter V: Anuśayanirdeśa
Click to Expand/Collapse OptionChapter VI: Mārgapudgalanirdeśa
Click to Expand/Collapse OptionChapter VII: Jñānanirdeśa
Click to Expand/Collapse OptionChapter VIII: Samāpattinirdeśa
Click to Expand/Collapse OptionChapter IX: Conclusions
anāsravaṃ tu kuśalaṃ tribhiḥ kāraṇaiḥ parityakṣyate |  phalaprāptitaḥ pūrvako mārgaḥ parityakṣyate |  indriyottāpanena mṛddhindriyam ārgaḥ | parihāṇita uttaro mārgaḥ |  phalaṃ phalaviśiṣṭo vā |  evaṃ tāvat saṃvarāstyajyante | 
釋曰。無流善由三因縁故棄捨。  由得果棄(10)捨前道。  由練根棄捨下劣根道。由退棄捨上(11)品道。  See the previous record  或果或於果勝道。棄捨諸護法如此。 
無漏善法由三(7)縁捨。  一由得果謂得果時捨前向道及果道(8)故。  二由練根。謂練根位由得利道捨鈍道(9)故。三由退失。謂得退時退失果道勝果道故。  See the previous record  (10)如是已説捨諸律儀。不律儀云何捨。 
         
asaṃvaraḥ saṃvarāptimṛtyudvivyañjanodayaiḥ | 
偈(12)曰。捨不護得護。死二根生故。 
頌曰(11)捨惡戒由死 得戒二形生 
 
tribhiḥ kāraṇairasaṃvaracchedaḥ | saṃvaraprāptitaḥ |  yadi saṃvaraṃ samādatte dhyānasaṃvaraṃ vā labhate |  hetupratyayabalena samādhilābhāt | tenāsaṃvaśchidyate |  pratidvandvabalīyastvāt |  maraṇenāśrayatyāgāt | dvivyañjanotpādenāśrayavikopanād iti |  śastrajālatyāge ’pyakaraṇāśayataḥ |  saṃvaramantareṇāsaṃvaracchedo nāsti |  nidānaparivarjane ’pyauṣadhamantareṇa pravṛddharogāvinivṛttivat | 
釋曰。有三因縁。(13)能斷除不護。一由得護。  謂受持護。或得定(14)生護。  由昔因縁力故得定。一切不護皆斷絶。  (15)對治力大故。  二由死棄捨不護。由依止破滅(16)故。三由二根倶起棄捨不護。依止變異故。  若(17)人捨杖網等。由不欲作意故。  雖捨離縁起。(18)若不受對治護。不護無斷義。  譬如離病縁起。(19)不服良藥重病不差。前義亦爾。 
(12)論曰。諸不律儀由三縁捨。一者由死捨所(13)依故。二由得戒。  謂若受得別解律儀。或由(14)獲得靜慮律儀惡戒便捨。  由因縁力得律(15)儀時。諸不律儀一切皆斷。  以善惡戒其性相(16)違。善戒於中勢力強故。  三由相續二形倶(17)生。以於爾時所依變故。[See also the previous record which is the onset of this commentary of this verse.]  住惡戒者。雖或(18)有時起不作思捨刀網等。  若不受得諸善(19)律儀諸不律儀無容棄捨。  譬如雖避發病(20)因縁不服良藥病終難愈。 
               
ya āsaṃvarika upavāsaṃ gṛhṇāti kimasau tasmāt saṃvarāt punar asaṃvaraṃ gacchatyāhosvinnaivasaṃvaraṃ nāsaṃvaram |  asaṃvaram ity eke | tyāgāśayasyānātyantikatvāt |  pradīptaivāyaḥpiṇḍaḥ punaḥ śyāmatāṃ nāprayujyamāno gacchatītyapare |  tallābhasya vijñaptyadhīnatvāt | 
是不護人。若(20)受優波婆娑護。爲從護入不護。爲從護入非(21)護非不護。  有餘師説。還入不護。以捨意不定(22)故。  譬如赤鐵更還青色。毘婆沙師説。是義不(23)然。若人更行先事。還入不護。  由此至得隨屬(24)有教故。 
不律儀者。受近(21)住戒至夜盡位捨律儀時。爲得不律儀。爲(22)名處中者。  有餘師説。得不律儀。惡阿世耶(23)非永捨故。  如停熱鐵赤滅青生。有餘師言。(24)若不更作無縁令彼得不律儀。  以不律儀(25)依表得故。 
       
atha saṃvarāsaṃvaravinirmuktā kathamavijñaptistyajyate | 
復次異護不護無教云何棄捨。 
處中無表捨復云何。 
 
vegādānakriyārthāyurmūlacchedaistu madhyamā || 4.41 || 
偈曰。(25)疾心受行物。命根斷捨中。 
頌曰(26)捨中由受勢 作事壽根斷 
 
yena hy asau prasādakleśavegenāvijñaptirākṣiptā bhavati tasya cchedātsā ’pi cchidyate |  kumbhakāracakreṣugativat | ādānatyāgād api cchidyate |  yadi samādānaṃ tyajatyalaṃ samādāneneti |  kriyāvicchedād api vicchidyate yathāsamāttamakurvataḥ |  arthavicchedād api vicchidyate | katamasyārthasya |  caityārāmavihāraśayanāsana yantrajālādino vastunaḥ |  āyuṣo ’pi kuśalalmūlānām api cchedādvicchidyate |  yadā kuśalamūlāni samucchettumārabhata ityebhiḥ ṣadbhiḥ kāraṇairavijñaptirmadhyamā tyajyate | 
釋曰。由善心強疾。(26)或由煩惱必強疾。能引無教生。此心若斷無(27)教即斷。  譬如陶師轉輪及放箭等行。由受心(28)斷無教亦爾。  若人捨受心。謂勿如此受  由行(29)事斷此亦斷。如本所作事即若不更行。  由具(236c1)物斷此亦斷。何者具物。  謂支提園眠坐具延(2)多羅網等具類。  由壽命斷。或由善根斷。此亦(3)即斷。  若人作斷善根方便。由此六種因即棄(4)捨。此中無教 
(27)論曰。處中無表捨由六縁。一由受心斷壞(28)故捨。謂捨所受。作是念言。我從今時棄(29)先所受。二由勢力斷壞故捨。謂由淨信煩(80b1)惱勢力所引無表。彼二限勢若斷壞時無表(2)便捨。  如所放箭及陶家輪。弦等勢力盡時便(3)止。[See the also previous record]  See the previous record which is the onset of this commentary of this verse  三由作業斷壞故捨。謂如所受後更不(4)作。  四由事物斷壞故捨。事物者何。  謂所捨(5)施寺舍敷具制多園林。及所施爲罝網等(6)事。  五由壽命斷壞故捨。謂所依止有轉易(7)故。六由善根斷壞故捨。  謂起加行斷善根(8)時。便捨善根所引無表。欲非色善及餘一切(9)非色染法捨。復云何。 
               
kāmāptaṃ kuśalārūpaṃ mūlacchedordhvajanmataḥ | 
偈曰。欲界無色善根斷上生捨。 
頌曰(10)捨欲非色善 由根斷上生
(11)由對治道生 捨諸非色染 
 
kāmāvacaraṃ kuśalamarūpasvabhāvaṃ dvābhyāṃ kāraṇābhyāṃ parityajyate |  kuśalamūlasamucchedādrūpārūpyadhātūpapattito vā | 
(5)釋曰。若欲界中一切非色性善。由二種因棄(6)捨。  謂善根斷。及生色無色界。 
(12)論曰。欲界一切非色善法捨由二縁。  一斷善(13)根。二生上界。 
   
pratipakṣodayāt kliṣṭamarūpaṃ tu vihīyate || 4.42 || 
偈曰。由對治生(7)故。捨無色染汚。 
See the full verse quoted previously 
 
kliṣṭaṃ tvarūpasvabhāvaṃ sarvameva pratipakṣodayādvihīyate |  yasyopakleśaprakārasya yaḥ prahāṇamārgastenāsau saparivāraḥ parityajyate nānyathā | 
釋曰。一切非色性染汚。由對(8)治故棄捨。  是惑種類應除。是對治種類能滅。(9)由此對治生即棄捨。染汚及伴類不由別方(10)便。 
三界一切非色染法捨由一縁。(14)謂彼但由對治道起。  若此品類能斷道生。當(15)捨此中所有煩惱及彼助伴。非餘方便。 
   
atha keṣāṃ sattvānām asaṃvaro bhavati keṣāṃ saṃvaraḥ | 
復次何衆生中有不護有護。 
善(16)惡律儀何有情有。 
 
nṛṇām asaṃvaro hitvā śaṇḍapaṇḍadvidhākṛtīn |
kuruṃś ca
 
偈曰。人道不(11)護除。二黄門二根。鳩婁。 
頌曰(17)惡戒人除北 二黄門二形
(18)律儀亦在天 唯人具三種
(19)生欲天色界 有靜慮律儀
(20)無漏并無色 除中定無想 
 
manuṣyagatāv evāsaṃvaro nānyatra |  tatrāpi śaṇḍhapaṇḍakobhayavyañjanānutarakauravāṃś ca hitvā | 
釋曰。唯人道有不護。(12)於餘道無。  於人道中除生成黄門横成黄門(13)二根。及北鳩婁。 
(21)論曰。唯於人趣有不律儀。然除北洲唯三(22)方有。  於三洲内。復除扇搋及半擇迦具二(23)形者。 
   
saṃvaro ’pyevaṃ devānāṃ ca 
偈曰。護亦爾。天亦。 
See the full verse quoted previously 
 
saṃvaro hi manuṣyāṇām eva yathoktaṃ hitvā devānāṃ ceti gatidvaye saṃvaraḥ |  śaṇḍhādīnāṃ saṃvaro nāstīti kathaṃ gamyate |  sūtrādvinayāc ca |  sūtra uktaṃ yataś ca mahānāma gṛhī avadātavasanaḥ puruṣaḥ puruṣendriyeṇa samanvāgato buddhaṃ śaraṇaṃ gacchati yāvad vācaṃ bhāṣate upāsakaṃ māṃ dhāraya iyatā copāsako bhavatīti” |  vinaye ’pi tadrūpo nāśayitavya uktaḥ |  kiṃ punaḥ kāraṇam eṣāṃ saṃvaro nāsti |  ubhayāśrayakleśādhimātratayā pratisaṃkhyānākṣamatvāt tīvrahrīvyapatrāpyābhāvāc ca |  asaṃvarastarhi kasmānnāsti |  pāpe ’pyasthirāśayatvāt |  yatraiva ca saṃvaras tatrāsaṃvaro ’pi pratidvandvabhāvāt |  uttarakoravāṇāṃ samādānasamādhyabhāvāt pāpakriyāśayābhāvāc ca saṃvarāsaṃvarābhāvaḥ |  āpāyikānām api tīvraṃ hrīvyapatrāpyaṃ nāsti yadyogād yadvipādanāc ca saṃvarāsaṃvarau syāt ām |  api khalv āśraya eva sa teṣāṃ tādṛśa ūṣarakṣetrabhūtaḥ śaṇḍapaṇḍakobhayavyañjanottarakauravāpāyikānāṃ yatrāśraye saṃvaro pi na virohatyasaṃvaro ’pyūṣara iva kṣetre sasyamapyatimātraṃ kakvamapīti |  yat tarhi sūtra uktam “aṇḍajo bhikṣavo nāgo ’ṣṭamyāṃ pakṣasya bhāvanādabhyudgamyāṣṭāṅgasamanvāgatam upavāsam upavasatīti” |  sucaritamātraṃ tatteṣāṃ na saṃvaraḥ | tasmād evam anuṣyāṇām eva saṃvaraḥ | tatra punaḥ 
釋曰。護(14)於人道有除。如前所除。於天道亦有護。故二(15)道有護。  云何得知黄門等無護。由經及律。  經(16)言摩訶那摩。  若人在家白衣丈夫。與男根相(17)應。歸依佛。歸依法歸依僧。亦説此言。願大徳(18)憶持。我今是優婆塞。摩訶那摩。唯由此量。此(19)人成優婆塞。  於律亦有文。律言如此等相人。(20)汝等必應除。  復由何因故。於彼無護。  二依止(21)惑過量故。正思簡擇相續無能故。下品慚羞(22)亦無故。是故無護。  若爾何故無不護。  於惡中(23)依止不定實故。  若是處有護。是處則有不護。(24)二相對治故。  北鳩婁人。求受及定心不有故。(25)於惡無欲作故意故。是故無護亦無不護。  於(26)惡道云何無護無不護。無極重慚羞故。由與(27)此二相應及壞故。方得護不護。  復次彼依止。(28)有如此失。轉成瘠田。謂二黄門二根。惡道衆(29)生  於此依止。護不生。不護亦不生。譬如於醎(237a1)澁瘠田苗嘉不生穢草亦不生。於經中云何(2)言。比丘有卵生龍。於半月八日。從龍宮出。受(3)八分相應優波婆娑。  此行但是善行。於彼無(4)護故。是故唯於人天道有護。復於中 
律儀亦爾。謂於人中除前所除。并天(24)亦有。故於二趣容有律儀。  復以何縁知(25)扇搋等所有相續非律儀依。  由經律中有誠(26)證故。  謂契經説。佛告大名。諸有在家白衣(27)男子男根成就。歸佛法僧起殷淨心。發誠(28)諦語自稱我是鄔波索迦。願尊憶持慈悲護(29)念。齊是名曰鄔波索迦。  毘奈耶中亦作是(80c1)説。汝應除棄此色類人。  故知律儀非彼類(2)有。復由何理彼無律儀。  由二所依所起煩(3)惱於一相續倶増上故。於正思擇無堪能(4)故。無有極重慚愧心故。  若爾何故無不律(5)儀。  彼於惡中心不定故。  又若是處有善律(6)儀。則惡律儀於彼亦有。由此二種相翻立(7)故。  北倶盧人無受及定。及無造惡勝阿世耶。(8)是故彼無善戒惡戒。  猛利慚愧惡趣中無。故(9)律不律儀於彼亦非有。與勝慚愧相應相(10)違。方有律儀不律儀故。  又扇搋等如醎鹵(11)田故  不能生善戒惡戒。世間現見諸醎鹵(12)田。不能滋生嘉苗穢草。若爾何故契經中(13)言有卵生龍半月八日毎從宮出來至人(14)間。求受八支近住齋戒。  此得妙行。非得律(15)儀。是故律儀唯人天有。 
                             
nṛṇāṃ trayaḥ || 4.43 || 
偈曰。人(5)具三。 
See the full verse quoted previously 
 
manuṣyāṇāṃ sarve trayaḥ prātimokṣādisaṃvarāḥ saṃvidyante | 
釋曰。人道中一切三護皆具有。謂波羅(6)提木叉等三護。 
然唯人具三種律儀。(16)謂別解脱靜慮無漏。 
 
kāmarūpajadevānāṃ dhyānajaḥ 
偈曰。生欲色界天。定護。 
See the full verse quoted previously 
 
dhyānasaṃvaraḥ kāmarūpadhātūpapannānāṃ devānām urdhvaṃ nāsti | 
釋(7)曰。若諸天生欲色界。有定生護。於上界則(8)無。 
若生欲天及生色界。(17)皆容得有靜慮律儀。生無色界彼必非有。(18)無漏律儀亦在無色。 
 
anāsravaḥ punaḥ | 
偈曰。復無流。 
See the full verse quoted previously 
 
dhyānāntarāsaṃjñisattvavarjyānām apy arūpiṇām || 4.44 || 
除中定無想。天及無色界。 
See the full verse quoted previously 
 
anāsravasaṃvarastu kāmarūpadhātūpapannānām apy asti dhyānāntarikāsaṃjñisatvopapannānvarjayitvā |  ārūpyopapannānām api teṣāṃ tu samanvāgamato ’sti na saṃmukhībhāvataḥ | 
(9)釋曰。無流護生欲色界天有。除中間定無想(10)天及無色界。  若生無色界諸天。由至得有定(11)護及無流護。不由現前有。 
謂若生在欲界天中及(19)生色界中。除中定無想皆容得有無漏律(20)儀。  生無色中唯得成就以無色故必不現(21)起。 
   
ataḥ paramidānīṃ karmanirdeśādhikārātsūtrīddiṣṭānāṃ karmaṇāṃ nirdeṣa ārapsyate |  trīṇi karmāṇi | kuśalaṃ karmākuśalamavyākṛtaṃ kameti | tatra 
從此向後。由依分(12)別説業故。如經中略説業。今當廣分別説  業(13)有三種。謂善惡無記。此中 
因辯諸業性相不同。當釋經中所摽諸(22)業。且經中説。  業有三種。善惡無記。其相云(23)何。 
   
kṣemākṣemetaratkarma kuśalākuśaletarat | 
偈曰。平不平異業。(14)善不善異二。 
頌曰(24)安不安非業 名善惡無記 
 
idaṃ kuśalādīnāṃ lakṣaṇam |  kṣemaṃ karma kuśalaṃ yadiṣṭavipākaṃ nirvāṇaprāpakaṃ ca duḥkhaparitrāṇāt |  tatkālamatyantaṃ ca akṣemamakuśalaṃ kṣemapratidvandvabhāvena yasyāniṣṭo vipākaḥ |  tābhyāmitaratkarma naiva kṣemaṃ nākṣemaṃ yattatkuśalākuśalābhyāmitarat veditavyam |  avyākṛtam ity arthaḥ | punaḥ 
釋曰。此是善等相。  若業平安立(15)爲善。若果報可愛。若能令至涅槃。是名平(16)安。暫永二時能救濟苦故。  若不平安。説名不(17)善。爲對治平安故。若業果報。非可愛及能障(18)解脱。  異前二業。非平安非非平安故。  是故(19)應知。非善非非善。此言何義。以無記爲義。復(20)次 
(25)論曰。如是名爲善等業相。  謂安隱業説名爲(26)善。能得可愛異熟涅槃。暫永二時濟衆苦(27)故。  不安隱業名爲不善。由此能招非愛異(28)熟。  與前安隱性相違故。非前二業立無記(29)名。  不可記爲善不善故。又經中説。業有三(81a1)種。福非福等。其相云何。 
         
puṇyāpuṇyamaviñjaṃ ca sukhavedyādi ca trayam || 4.45 || 
偈曰。福非福不動。苦受等復三。 
頌曰(2)福非福不動 欲善業名福
(3)不善名非福 上界善不動
(4)約自地處所 業果無動故 
 
trīṇī karmāṇi puṇyamapuṇyamāneñjaṃ ca | punaḥ trīṇi |  sukhavedanīyaṃ karma duḥkhavedanīyamaduḥkhāsukhavedanīyaṃ ca |  tatra tāvat 
釋曰。復有(21)三業。謂福徳業。非福徳業。不動業。復有三(22)業。  謂有樂受業。有苦受業。有不樂不苦受業。(23)  此中 
     
     
kāmadhātau śubhaṃ karma puṇyamāneñjamūrdhvajam | 
偈曰。欲善業福徳。釋曰。於欲界善業。由(24)能清淨故。由能數引可愛報故。説名福徳。偈(25)曰。上界善不動。 
See the full verse quoted previously 
 
śubham iti vartate | rūpārūpyāvacaraṃ kuśalaṃ karmāneñjam |  nanu ca trīṇi dhyānāni señjitānyuktāni bhagavatā |  “yadatra vitarkitaṃ vicāritamidamatrāryā iñjitamityāhurityevamādi |  samādau sāpakṣālatāṃ teṣām adhikṛtyaivamuktam |  āniñjāny api tu tānyuktānyāniñjasūtre |  āniñjasaṃpreyagāminīṃ pratipadamārabhya |  kiṃ punaḥ kāraṇaṃ señjitamevānyatrāniñjamuktam | 
釋曰。色界無色界善業。説名(26)不動 [See the also previous record]  爲不爾耶。佛世尊説。三定有動。  於中是(27)覺是觀。所餘諸行。諸聖説名動。廣説如經。  約(28)彼定有過失。故説如此。  是三定等。於不動經(29)中。  約能成不動善縁道。或説名不動。  復有何(237b1)因。此定實有動。有時説爲不動。 
(5)論曰。欲界善業説名爲福。招可愛果益有(6)情故。諸不善業説名非福。招非愛果損有(7)情故。上二界善説名不動。  豈不世尊説下(8)三定皆名有動。  聖説此中有尋伺等名爲(9)動故。  由下三定有尋伺等災患未息故立(10)動名。  不動經中  據能感得不動異熟説名(11)不動。  如何有動定招無動異熟。雖此定中(12)有災患動。 
             
tadbhūmiṣu yataḥ karmavipākaṃ prati neñjati || 4.46 || 
偈曰。由業於(2)自地。約報不可動。 
See the full verse quoted previously 
 
kāmāvacaraṃ hi vipākaṃ prati kampate | kathaṃ kampate | avyavasthānāt |  anyagati kam api hy anyasyāṃ gatau vipacyate |  anyadevanaikāyikaṃ cānya devanikāye |  yadeva hi pramāṇabalavarṇakarmānyabhūmika sukhabhogādi saṃvartanīyaṃ karma deveṣu vipacyate tadeva kadācid anyapratyayavaśānmanuṣyatiryakapreteṣu vipacyate |  rūpārūpyāvacaraṃ tu karmānyabhūmikamanyasyāṃ bhūmau vipaktuṃ na jātūtsahate |  tasmād vyavasthitavipākatvād āneñjam ity ucyate |  apuṇyaṃ tu karmākuśalam iti prasiddhaṃ loke |  yaś ca lokato ’rthaḥ prasiddhaḥ kiṃ tatra yatnena | kṛtaḥ puṇyādīnāṃ karmaṇāṃ nirdeśaḥ |  sukhavedanīyādīnāṃ kartavyaḥ | sa eṣa kriyate | 
釋曰。若欲界業。約果報有(3)動義。云何動報。於處無定故。  是業已感別道。(4)於餘道亦得熟。  復有業已感別天聚同分。於(5)餘天聚同分亦得熟。  何以故。是業能感量力(6)色樂欲塵等。於天上應熟。此業有時。由隨別(7)縁。於人畜生鬼神道中熟。  若色無色界業。於(8)餘地無因縁得熟。  由果報於處定故。是故説(9)名不動。  非福業者。於世間明了。  謂非善若義(10)世間所成。於中何須作功用。分別説福徳等(11)業已。  有樂受等業今當説。 
而業對果非如欲界有動轉故(13)立不動名。  謂欲界中餘趣處業。  由別縁力(14)異趣處受。  以或有業能感外内財位形量色(15)力樂等。於天等中此業應熟。由別縁力所(16)引轉故。於人等中此業便熟。  色無色界餘(17)地處業。無容轉令異地處受。  業果處定立(18)不動名。      又經中説。業有三種。順樂受等。其(19)相云何。 
                 
sukhavedyaṃ śubhaṃ dhyānādātṛtīyāt 
偈曰。樂善至三定。 
頌曰(20)順樂苦非二 善至三順樂
(21)諸不善順苦 上善順非二
(22)餘説下亦有 由中招異熟
(23)又許此三業 非前後熟故
(24)順受總有五 謂自性相應
(25)及所縁異熟 現前差別故 
 
kuśalaṃ karma sukhavedanīyaṃ yāvat tṛtīyāddhyānāt |  eṣā hi bhūmiḥ sukhāyā vedanāyā yaduta kāmadhātustrīṇi ca dhyānāni | 
(12)釋曰。若業是善。説於樂受好。此業乃至三定。  (13)何以故。樂受地但極於此。是故欲界及三定(14)是彼地。 
(26)論曰。諸善業中始從欲界至第三靜慮名(27)順樂受業。  以諸樂受唯至此故。諸不善業名(28)順苦受。 
   
ataḥ param
aduḥkhāsukhavedyaṃ tu
 
過此偈曰。向上善非二。 
See the full verse quoted previously 
 
śubham iti vartate |  tṛtīyadhyānāt pareṇa kuśalaṃ karmāduḥkhāsukhavedanīyaṃ sukhaduḥkhavedanā ’bhāvāt | 
See the next record  釋曰。過第三(15)定向上。一切善業。於不苦不樂好。於中無苦(16)樂果報故。 
See the next record  過三靜慮上地諸善業。説名爲順(29)不苦不樂受。此上都無苦樂受故。 
   
duḥkhavedyam ihāśubham || 4.47 || 
偈曰。於欲界惡業。立名有苦受。 
See the full verse quoted previously 
 
akuśalaṃ karma duḥkhavedanīyam | ihagrahaṇaṃ kāmadhātāveva tadbhāvajñāpanārtham |  na caiṣāṃ vedanaiva phalam |  kiṃ tarhi | sasaṃbhārā | 
釋(17)曰。欲界言。爲顯唯於欲界有。餘處定無。  此等(18)業不但受爲果報。  受資糧亦是果報。 
非此諸(81b1)業唯感受果。  應知亦感彼受資糧。  受及資(2)糧此中名受。 
     
adho ’pi madhyam asty eke | 
偈曰。餘(19)説下有中。 
See the full verse quoted previously 
 
anye punar āhuḥ tadetanmadhyamaduḥkhāsukhavedanīyaṃ karmoktametaccaturthadhyānādadho ’pyasti |  kiṃ kāraṇam | 
釋曰。有師説。是中業能感不苦不(20)樂受。從第四定以上有。於下地亦有。  何因知(21)有。 
有餘師説。下諸地中亦有第三(3)順非二業。   
   
dhyānāntaravipākataḥ | 
偈曰。中間定報故。 
See the full verse quoted previously 
 
itarathā hi dhyānāntarakarmaṇo vipāko na syād dhyānāntaraṃ vā kasyacitkarmaṇaḥ |  tatra sukhaduḥkhayorabhāvāt |  dhyānāntarakarmaṇo dhyāna eva sukhendrīyaṃ vipāka ity eke |  naiva tasya vedanā vipāka ity apare |  tad etad ucchāstram |  śāstre hi paṭhitaṃ “syātkarmaṇaś caitasikyeva vedanā vipāko vipacyeta |  syāt kuśalasyāvitarkasya karmaṇa” iti | 
釋曰。若不爾。中間定(22)業應無果報。或於中間定有別類業。  於中無(23)苦無樂故。  中間定業。於定樂根是其報。餘師(24)説如此。  復有餘師説。此業決無定爲報。  此執(25)與阿毘達磨藏相違。  何以故。於彼藏有如此(26)文。文言。爲有如此不。由此業以心法爲體(27)受。爲此業熟果報不。  有。謂無覺善業。 
由中定業招異熟故。若異此者。(4)中間定業應無異熟。或應無業。  以無苦樂(5)異熟果故。  有餘師説。此業能感根本地中(6)樂根異熟。  有説。此業不感受果。  二説倶與(7)本論相違。  故本論言。頗有業感心受異熟(8)非身耶。  曰有。謂善無尋業。 
             
apurvācaramaḥ pākastrayāṇāṃ ceṣyate yataḥ || 4.48 || 
偈曰。(28)無前後報熟。由佛説三業。 
See the full verse quoted previously 
 
yataś coktaṃ sūtre “syāttrayāṇāṃ karmaṇāmapūrvācaramo vipāko vipacyeta |  syāt sukhavedanīyasya rūpaṃ duḥkhavedanīyasya cittacaittā dharmāḥ |  aduḥkhāsukhavedanīyasya cittaviprayuktā” ityato ’pyastyaduḥkhāsukhavedanīyaṃ karmādhastāt |  na hi kāmadhātoranyatrāsti yugapatkarmatrayasya vipāke saṃyogaḥ |  kimidānīṃ tatkukśalamāhosvidakuśalaṃ |  durbalaṃ tu tat |  evaṃ tarhi “sukhavedyaṃ śubhaṃ dhyānādātṛtīyā” “diṣṭa-vipākaṃ ca kuśala” mityasya virodhaḥ |  bāhulika eṣa nirdeśo draṣṭavyaḥ |  kathaṃ punar avedanāsvabhāvaṃ karma sukhādivedinīyam ity ucyate |  sukhavedanāyai hitaṃ sukhavedanoyaṃ sukho ’sya vedanīya iti vā |  kaś ca vedanīyaḥ | yo vipākaḥ |  sa hy asau vidyate sukhasya vā vedanīyaṃ yena sukhaṃ vedayate |  snānīyakapāyavat |  evaṃ duḥkhavedanīyamaduḥkhāsukhavedanīyaṃ ca draṣṭavyam |  api ca | 
釋曰。於經中由説(29)此文。有三業果報熟無前無後不。  有。有樂受(237c1)業色熟爲果報。有苦受業心及心法熟爲果(2)報。  有不苦不樂受業非心相應法熟爲果報。(3)是故於下地有不苦不樂業。  若離欲界。於餘(4)處此三業無一時倶熟。  此業爲善爲非善。  是(5)善而體羸弱。  若爾前説樂善至三定。復説若(6)果報可愛。若能令至涅槃。是名善。則與此(7)言相違。  此説應知從多。  此業不以受爲性。云(8)何説有樂受等。  於樂受等好故。説有樂受等。(9)復次是此業樂必應受。  此受受何法。是樂報(10)應受報。  樂於此業中有故。復次由此業應受(11)樂報故。説此業有樂受。  譬如欲散  有苦受業。(12)有不苦不樂受業。應知亦爾。   
又本論説。頗有(9)三業非前非後受異熟耶。  曰有。謂順樂受業(10)色。順苦受業心心所法。  順不苦不樂受業心(11)不相應行。乃至廣説。由此證知下地亦有順(12)非二業。  非離欲界有此三業倶時熟故。  此(13)業爲善爲不善耶。  是善而劣。  若爾便與所(14)説相違。謂善至三名順樂受。得可愛果名(15)爲善業。  應知彼據多分爲言。  此業與受體(16)性既殊。如何説爲順樂受等。  業與樂受體(17)性雖殊。而能爲因利益樂受。或復此業是(18)樂所受。  彼樂如何能受於業。樂是此業異熟(19)果故。  或復彼樂是業所受。由此能受樂異(20)熟故。[See the also previous record]  如順浴散。  此亦應然。是故名爲順樂(21)受業。順餘二業應知亦爾。   
                             
svabhāvasaṃprayogābhyāmālambanavipākataḥ |
saṃmukhībhāvataśceti pañcadhā vedanīyatā
|| 4.49 || 
偈曰。自性及相(13)應。境界與果報。或由令現前。受義有五種。 
See the full verse quoted previously 
 
svabhāvavedanīyatā vedanānām | svabhāvenaiva vedanīyatvāt |  saṃprayogavedanīyatā sparśasya |  “sukhavedanīyaḥ sparśaḥ” iti | ālambanavedanīyatā viṣayāṇām |  yathoktaṃ “cakṣuṣā rūpāṇi dṛṣṭvā rūpapratisaṃvedī bhavati notu rūparāgapratisaṃvedīty” evamādi |  vedanayā hi tāmālambamānaḥ pratisaṃvedayate |  vipākavedanīyatā karmaṇaḥ |  “dṛṣṭadharmavedanīyaṃ karmeti” vistaraḥ | saṃmukhībhāvavedanīyatā |  yathoktaṃ “yasmin samaye sukhāṃ vedanāṃ vedayate dve asya vedane tasminsamaye niruddhe bhavata” iti |  na hi yasminsamaye sukhā vedanā vartate tasmin punar anyā vedanā ’sti sa yāṃ tāṃ vedayate |  saṃmukhīkurvastu tāṃ vedayata ity ucyate |  ato vipākasya vedanīyatvāt karmāpyucyate sukhavedanīyamityevamādi | 
釋(14)曰。受若約義有五種。一自性受。謂苦樂等。  二(15)相應受。謂觸。  如經言。應受樂觸。三境界受。(16)謂六塵。  如經言。由眼見色。是人受色不受色(17)欲。如此等。  何以故。由受故縁此境界。故説受(18)此境。  四果報受。謂業受。  如經言。現法受業。(19)生受業。後受業。不定受業。五現前受。謂隨與(20)一相應。  如經言。是時受樂受。是時中二受皆(21)滅離。  何以故。是時樂受生。餘受不得生。由彼(22)應受此受。  若現前可説能受此受。  是故由應(23)受果報。説應受樂業。苦等亦爾。 
總説順受略有(22)五種。一自性順受。謂一切受。如契經説。受(23)樂受時如實了知受於樂受。乃至廣説。  二(24)相應順受謂一切觸。  如契經説。順樂受觸。(25)乃至廣説。三所縁順受。謂一切境。  如契經(26)説。眼見色已。唯受於色不受色貪。乃至廣(27)説。  由色等是受所縁故。  四異熟順受。謂感(28)異熟業。  如契經説。順現受業。乃至廣説。五(29)現前順受。謂正現行受。  如契經言。受樂受(81c1)時二受便滅。乃至廣説。  非此樂受現在前時(2)有餘受能受此樂受。  但據樂受自體現前(3)即説名爲受於樂受。  此中但説異熟順受。(4)由業能招受異熟故。雖業與受體性有殊。(5)而得名爲順樂受等。 
                     
niyatāniyataṃ tac ca 
偈曰。此或定(24)不定。 
如是三業有定不定。(6)其相云何。頌曰(7)此有定不定 定三順現等
(8)或説業有五 餘師説四句 
 
tac caitat sukhavedanīyādi trividhaṃ karma niyataṃ cāniyataṃ ca veditavyam |  nāvaśyavedanīyamaniyatam | 
釋曰。此應受樂受等三業。應知各有定(25)不定。  由此不必應受故。 
(9)論曰。此上所説順樂受等。應知各有定不定(10)異。  非定受故立不定名。 
   
niyataṃ trividhaṃ punaḥ |
dṛṣṭadharmādivedyatvāt
 
偈曰。復定受有三。(26)現等受報故。 
See the full verse quoted previously 
 
dṛṣṭadharmavedanīyam upapadyavedanīyam aparaparyāyavedanīyaṃ cety etat trividhaṃ karma niyatam ity etac caturvidhaṃ karma bhavati sahāniyatavedanīyena | 
釋曰。定業有三。謂現法應受。生(27)應受。後應受。此三種定業。合不定受業。故成(28)四種(29)阿毘達磨倶舍釋論卷第十一(238a1) 
定復有三。一順現(11)法受。二順次生受。三順後次受。此三定業并(12)前不定總成四種。 
 
pañcadhā karma kecana || 4.50 || 
(2)(3)阿毘達磨倶舍釋論卷第十二(4)  *婆藪盤豆造(5) 陳*天竺三藏眞諦譯 (6)  *中分別業品之三(7)偈曰。復有五種業。 
See the full verse quoted previously 
 
apare punaḥ pañcavidhaṃ karmecchanti | aniyatavedanīyaṃ dvidhā kṛtvā |  vipākena niyatamaniyataṃ ceti |  tatra dṛṣṭadharmavedanīyaṃ yatra janmani kṛtaṃ tatraiva vipacyate |  upapadyavedanīyaṃ dvitīye janmani |  aparaparyāyavedanīyaṃ tasmāt pareṇa |  janmāntare ’pyasti dṛṣṭadharmavedanīyasya karmaṇo vipāka ārambhavaśāttannāmavyavasthānamity apare |  mā bhūdyadevamiṣṭakarma tasyālpiṣṭho vipākaḥ iti |  tadevaṃ necchanti vaibhāṣikāḥ |  asti hi karma saṃnikṛṣṭaphalaṃ na viprakṛṣṭaphalamasti viparyayādbāhyabījavat |  yathā tripakṣā suvarcalā tribhiḥ pakṣaiḥ phalaṃ dadhāti yavagodhūmādayaḥ ṣaḍbhir māsairiti | 
釋曰。復有餘師説。業有五(8)種。不定受業分爲二。  謂於報或定。於報或不(9)定。  此中現法應受業者。於此生造業。即於此(10)生熟。  生應受業者。於此生造業。於第二生熟。  (11)後應受業者。於此生造業。從第二生後熟。  有(12)餘師説。現法應受業果報。於餘生亦有。由隨(13)此功力立名故。  勿最強力業果報劣薄。  毘婆(14)沙師不許此義。  何以故。彼説有業果報親近(15)果報非勝。有業翻此。譬如外種子。  葵三月半(16)結實。麥等六月結實。 
或有欲令不定受業復(13)有二種。謂於異熟有定不定。并定業三合(14)成五種  See the previous record  順現法受者。謂此生造即此生熟。  順(15)次生受者。謂此生造第二生熟。  順後次受者。(16)謂此生造從第三生後次第熟。  有餘師説。順(17)現法受業。餘生亦得熟。隨初熟位建立業(18)名爲順現等。  勿強力業異熟果少。  毘婆沙(19)師不許此義。  以或有業果近非勝。或有相(20)違。譬如外種經  三半月葵便結實。要經六(21)月麥方結實。 
                   
 
Go to Wiki Documentation
Enhet: Det humanistiske fakultet   Utviklet av: IT-seksjonen ved HF
Login