Almáttígr guð. uerandi satt lios huerr er liosið elskar ok giorer alla luti meðr liosi byriandi rettlegha ok vel viðrkuemilegha heimsins skapan ok smíð af liosinu.
A fyrsta degí sua sem sagt er að hann skapaði himín ok iǫrð.
þat er efni ok sua sem frío til himíns ok iarðar ok þar meðr allra likamligra luta
sua segiandi. verði lios ok þegar istad varð liosit
ok þat sama lios meðr sinní birti ok vmferð giorði þría nátturuligha dagha þar til er sól ok ǫnnur himín tungl voru skapat á hinum fiorða deghi.
Eigi skulum ver þann skilning eðr hugleiðingh á hafa fýr sǫgðum guðs orðagreinum ok atkuæðum eðr ǫðrum þeim einkannlegha sem ritníngin tér ok greiner i fyrstum sialfs hans sex dagha uerkum at þau hafi likamligh sua sem stundligt ok tímalight tal ok orða tiltękí. verið.
epter þui sem hinn heilaghi augustinus byskup seger iþeiri fyrstu bok sem hann hefer moti þeim villv mǫnnum gort sem maníchei voru kallaðer yfer genesím.
ok enn fleirum þeim lutum sem þar eru greinder. þuiat eighi kom sialf spekin almáttigs guðs. seger hann.
þat er eíngetinn guðs son ihsuc xpistuc takandi til þess várn vstyrkleik upp á sinn signaða guðdóm safnandi sonum hierusalem.
þat er retttruaðum ok vel friðsǫmum kristnum monnum under sialfs sins ualld ok verndar skaut upp á þann hátt sem hęnan safnar sinvm vngvm under sina vęngi
at ver skylldim iafnan born ok smasueínar i (8) skynsemdinni ok várum skilníngi vera vtan helldr til þess at ver séém i illzku ok af giǫrðínní eínni saman sma bǫrnum liker enn iskynsemð ok skilningínum lettí ver af þeim at likiaz.
Ok ef ver kunnum nǫkkvra þa guðliga lutí at lesa hvart sem þat er helldr i þessarí eðr annarí bok sem várum hugskotz augum verði míǫk myrker ok fíarlæger af hueríum er einer okaðrer ymisliger or skurder megi vel giǫraz ok huat gefaz at heilli ok halldinní várri kristiligrí tru.
þa kastim ver ok fellim várn skilning til eínskis af ǫllum þeim annars helldr enn annars meðr ofǫrsialigrí sannan eðr frammleypilígu fylgí til þers at ver fallim æigi ferliga uerndandi þann ór skurdinn meðr uskynsemd sem ver hofum áðr yfrit skiotlega sint ok sannat æigi sua sem urskurð guðligra ritninga vtan helldr várn orskurð sialfra ef sua kann lettlega til bera at þessi falleríz rettlegha fyrer þeim sem meðr meíra sannleik hefer greíndr uerið ok gefinn ok uilium sua vikía ok uenda skriptarennar ok sannleiksins orskurð þar epter várum skilníngi eðr órskurð epter ritningarennar orskurð vilia uikía.
Er þat ok vissulíg ván at þeir menn sem fákunniger eru til bękrinnar faí æigi skilit þau orð mǫrg myrk ok diupsett sem moyses hefer sett í sína bok genesim ok enn fleirí aðrar sinar bækr þær sem fyrnefndr augustinus segiz margfallda orskurði af þeim út hafa gefit i fyr nefndri sinni bok sem synaz má æigi diarfliga eðr miǫk huat skeytilíga nǫkkurn einn af þeim í mǫrgum stǫdum sannlegztan.
domandí at hann giǫri æigi annars mannz skyringu eðr orskurði nǫkkut preiudícíum til þess at hverr sem einn taki þann (9) helldz ok veli sem hann vil ok honum verðr viðrtękiligztr epter sinni skilningu ok skynsemðar manére.
Enn þar sem maðr kemr æigi sínum skilníngí til þa veití hann guðligri skript heiðr ok sæmð enn otta sialfvm sér.
Her til kemr þat sem nefndr augustinus byskup seger at sua sem almattugr guð faðer allra luta skapari sagði.
Verðí lios ok enn litlu siðar at sialfr hann kallaði liosið dagh enn myrkr nátt. ok enn þar með fleírí sialfs hans orð ǫnnur i heimsins skipan.
þa talaði hann æigi upp á ebresku. girzku eðr látínu eðr nǫkkura aðra likamlegha eðr veralldlega tungu.
helldr talaði hann þat alltmeðr þuí sama vsundrskiptilíga orði ok sameiginlíga ey lifv sialfum sér.
sem hinn heilagi Jon postolí seger af isinu guðzpialli at i vpphafí var orð.
ok fyrer þat sama orð urðu aller luter.
Nu þar sem aller luter vurðu fyrer guðs skylld ok þetta sama guðs orð.
þa er auð synt at liosið varð ok fyrer þetta sama orð.
þat er fyrer eíngetinn guðs son.
þetta sama ord var ok upphaf ihueríu ok fyrer huat er guð skapaði allan heíminn.
þat er himinriki ok himinn meðr ǫllu þui sem hann hefer innan sik ok þar meðr allt iarðrikí.
Ef hann hefði meðr þuilikum orðum talat sem ver tǫlum. meðr huerri tungvnní talaði hann at því þar sem eíngín var þa enn skipat
eðr til huers þurftí þa enn þess háttar vmliðandi lioðan eðr máls greín þar sem æigi beið þa enn nǫkkurs likamligs heyrn eðr eyru til at heyra þar upp á.
Reinn ok skięr skilníngr vtan alla ruglan ok hareysti ok tungnanna ymísleik er meðr guði feðr er sua sem tal ok tunga.
Enn þar sem sua er til orðz tekit at hann kallaði liosið dagh er sua skílianda at hann let kallaz þuiat alla luti skipaði hann sua ok greíndí at dagarner ok aðrer luter máttv synaz ok epter (10) þui nǫfn taka sem hans speki hafði meðr eylifrí ok gudligrí forsio skipat ok fyrer sieð.
Eru þesser luter fyrer þann skylld her skrifaðer at þeir menn heyrandi frasagner af þersarí eðr oðrum guðs ritningum sem minnr eru til bekrínnar visír variz ok viðr siaí at þeir vikí æigi eðr vendi ofmiǫk nǫkkurum þeim lutum eínkannlega guðs orðum eðr giǫrðum ísinum hiortum ok enn siðr meðr nǫkkurum of diarfligum domum eðr orskurðum til likamligs ok ueralldligs skilnings sem kirkivnnar kennifeðr ok heilugh seger at meðr andleghum skyringum eru skiliandí þo at þa lutí sem aðra verði meðr þess háttar orðum ok ǫðrum atvikum.
milli vár líkamligra ok dauðligra manna skilianligha at giora ok i fra sagner færa.
Skýrer ritningín heimsins giǫrð greinandi guðs verk á .vi. dǫgum hinum fyrstum meðr þrennum háttum sem siðar man sagt verða. þat er meðr skapan skipan ok skýringu.
þuiat ifyrstu sem hann skapaði engilega natturu skapaði hann ok þar meðr þessa heims efní ok allra likamligra luta utan sundr skipting ok epter farandí formeran.
I annan stað skipaði hann ok sundr skipti sinni skapan.
I þríðia stað skreyttí hann sina skepnu giorandi serhueria þessa lutí á huern þann dagh sem siðar segir.
Skrifaði hinn heilagi moyses spamaðr ok hertugí yfer israels folkí fullr af heilags anda gipt.
þessa frasǫgn i fyrstu a þriðia heims alldri síðar enn þessi guðs skipan varð.
Enn sua sem honum var boðit af guði vandasamligt embetti ok vkunnikt.
at hann skylldi vera hǫfðingi ok domarí yfer israels folkí þuí sem bedi var vsiðlátt ok sæmðar (11) laust fyrer þui að allt israels folk var þann tíma i ánauð ok þrældomi.
þa tuk moyses at leiða at huga huersu hann mettí því siðlausa folki fá stiornat til goðra siða ok fyrer þann skylld at hann hafði huarki verið fyrer beittr vanda mál eðr nokkurskonar freístní.
þa beiddiz hann þess af guði at hann syndi honum ǫll þau dæmi ok atburðí sem verit hofðu fra upphafí ok þar til ok villdi hann opínberlegha syna israels folkí ǫll þau dęmí ok atburði sem verið hǫfðu fra upphafí ok þar til ok villdi hann opínberlegha syna israels folkí ǫll þau dęmí at þeir męttí þaðan af auðuellega nema viðrsynd illra atburða enn draga ser til nytsemðar ǫll þau goð dæmi sem verit hǫfðu ok hǫfðu aller atburðer fallit í tíon saker athuga leysis allt til þeirar stundar.
Enn epter guðlegri forsǫgn tok moyses at rita ok ibækr at setía alla þa luti sem guð syndi honum at æigi yrði þeir optarí fyrertynder ef menn villdi þa þaðan fra varðueita ok ser í nyt fęra.
huaðan af er þat merkianda at þrenn eru spaleiks anda kyn epter þuí sem viða finnz i heílogum ritningum.
þetta er eítt sem hafði heilagr moyses at kunna sua sannlega.
fra segía þeim stortíðendum er mǫrgum mannzǫlldrum wrðu fyr enn sá var feddr er fra er sagt sem hann hefði innuirðiliga þann sieð ok heyrt ok þo vtan alla víssu af mannligrí til uísan huat er einginn maðr fær gort utan af eínkannligrí heilagsanda gipt ok spadóms giǫf.
þat er annat at segia sannliga fyrer þa uorðna luti sem lǫngu siðar koma framm sva sem giorðu ysayas ok ieremías ok marger aðrer guðs spamenn af sialfs hans hegat burð ok (12) pinu ok iamvel af hans hinni siðaztu hegat kuamu í verolldina er hann kemr at dema huern epter sinni til skylldan.
Þat er hið þriðia spaleiks anda kyn sem hafði hinn heilagi pall postolí ok enn fleirí guðs ástuiner.
hann vissi þa er hann predikaði sið dags inní i nǫkkuru lopthusi huat er utí fór framm um þann unga mann eutichum sua at eingi maðr sagði honum sem fell sua hátt niðr af þuí sama husi til iarðar at hann lamðiz þegar ok do þar af.
nu af þeiri heilags anða spadoms giof eínkannlegha sem fyrst uar greind giǫrði moyses .v. bękr af huerium er hin fyrsta heíter genesís ok fyrer þuí sua at hon hefer i ser heimsins upphaf ok veralldarennar giǫrð ok getnat.
Byriar hann i þeiri sǫmu bok sina frasǫgn af heimsíns skipan meðr þeíma hættí ok meðr þuilikum orðum vpp af i várt at segia sem her fylger.
Deus quidem omnipotens est ... Prima ergo die ipse qui est vera lux qui lucem diligit, et omnia in luce facit, recte mundi fabricam à luce inchoauit,
In principio creavit Deus caelum et terram.
Quemadmodum si semen arboris considerantes, dicamus ibi esse radices, et robur, et ramos, et fructus, et folia; non quia jam sunt, sed quia inde futura sunt: sic dictum est, In principio fecit Deus coelum et terram, quasi semen cæli et terra, cum in confuso adhue esset coeli et terræ materia,
Dixitque Deus: “Fiat lux”. Et facta est lux.
quae trium dierum spacio, scilicet usqe ad quartum diem, in qua cælestia luminaria formata sunt, circuitu suo diem naturalem peregit, meritoque lux inter corpora primum obtinet locum.
[ut dicit Aug.]
[non itaque per singulos dies istorum divinorum operum tamquam temporales voces dei carnaliter cogitemus.]
non enim ad hoc ipsa dei sapientia nostra infirmitate suscepta venit ad conligendos sub alas suas filios Hierusalem
quemadmodum gallina pullos suos,
(Cf. Mt 23,37: Ierusalem, Ierusalem, quae occidis prophetas et lapidas eos, qui ad te missi sunt, quotiens volui congregare filios tuos, quemadmodum gallina congregat pullos suos sub alas, et noluistis!)
ut semper parvuli simus, sed ut malitia infantes mente esse pueri desinamus.
(Cf. Cor I,14,20: Fratres, nolite pueri effici sensibus, sed malitia parvuli estote: sensibus autem perfecti estote.)
Et in rebus obscuris atque a nostris oculis remotissimis, si qua inde scripta etiam divina legerimus, quae possint salva fide, qua inbuimur,
alias atque alias parere sentientias, in nullam earum nos praecipiti adfirmatione ita proiciamus, ut, si forte diligentius discussa veritas eam recte labefactaverit, corruamus, non prosententia divinarum scripturarum, sed pro nostra ita dimicantes, ut velimus scripturarum esse, quae nostra est, cum potius eam, qua scripturarum est, nostram esse velle debeamus.
Ad hoc enim considerandum et observandum libri Geneseos multipliciter, quantum potui, enucleavi protulique sententias de verbis ad exercitationem nostram obscure positis,
non aliquid unum temere adfirmans cum praeiudicium alterius expositionis fartasse melioris, ut pro suo modulo eligat quisque quod capere possit,
ubi autem intellegere non potest scripturam, deo det honorem, sibi timorem.
Qua enim lingua vocavit Deus diem lucem, et tenebras noctem?
utrum hebræa, an græca , an latina , an aliqua alia?
et sic omnia quæ vocavit, quæri potest qua lingua vocaverit.
Cf. DGL 6,18: quod si ita est, aeternum est quod ait deus.
In principio erat Verbum, (et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum.)
cum enim de illo dicitur: omnia per ipsum facta sunt,
[An etiam corporaliter sonuit vox dicentis dei: fiat lux, sicut corporaliter sonuit vox dicentes dei: tu es filius meus dilectus?]
satis ostenditur et lux per ipsum facta, (cum dixit deus: fiat lux. quod si ita est, aeternum est quod ait deus: fiat lux,)
(quia verbum dei, deus apud deum,) filius unicus dei, (patri coeternus est,)
et hoc per creaturam corporalem,
quam fecerat deus cum in principio fecit caelum et terram, (antequam fieret lux, quae in hac sonante voce facta est?)
et si ita est, qua lingua sonuit ista vox dicente deo: fiat lux, (quia nondum erat linguarum diversitas, quae postea facta est in aedificatione turris post diluvium? quaenam lingua erat una sola, qua deus locutus est: fiat lux?)
et quis erat, quem oportebat audire atque intellegere, ad quem vox huius modi proferretur? an hac absurda carnalisque cogitatio est atque suspicio?
Sed apud Deum purus intellectus est, sine strepitu et diversitate linguarum.
Vocavit autem dictum est, vocari fecit; quia sic distinxit omnia, et ordinavit, ut et discerni possent, et nomina accipere.
Cf. Gen 1,5a: Appellavitque Deus lucem Diem et tenebras Noctem.
Hanc creationem mundi, prelibatam sub operis sex dierum, explicat scriptura insinuans tria: creationem, dispositionem, ornatum.
In primo die creationem et quandam dispositionem,
in secundo et tertio dispositionem,
in reliquis tribus ornatum.
