ekaṃ samayaṃ bhagavā Sāvatthiyaṃ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikass’ ārāme.
tena kho pana samayena Bāhiyo Dārucīriyo Suppārake paṭivasati samuddatīre, sakkato hoti garukato hoti mānito pūjito apacito lābhī cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānaṃ.
atha kho Bāhiyassa Dārucīriyassa {rahogatassa paṭisallīnassa} evaṃ cetaso parivitakko udapādi:
ye nu kho keci loke arahanto vā arahattamaggaṃ vā samāpannā ahaṃ tesaṃ aññataro 'ti.
atha (007) kho Bāhiyassa Dārucīriyassa purāṇasālohitā devatā anukampikā atthakāmā Bāhiyassa Dārucīriyassa cetasā cetoparivitakkam aññāya yena Bāhiyo Dārucīriyo ten’ upasaṅkami,
upasaṅkamitvā Bāhiyaṃ Dārucīriyaṃ etad avoca:
neva kho tvaṃ Bāhiya arahā nāpi arahattamaggaṃ vā samāpanno, sā pi te paṭipadā n’ atthi, yāya tvaṃ arahā vā assa arahattamaggaṃ vā samāpanno 'ti. {atha ke2} carahi sadevake loke arahanto vā arahattamaggaṃ vā samāpannā 'ti.
atthi Bāhiya uttaresu janapadesu Sāvatthī nāma nagaraṃ.
tattha so bhagavā etarahi viharati arahaṃ sammāsambuddho.
so hi Bāhiya bhagavā arahā ceva arahattāya ca dhammaṃ desetīti.
atha kho Bāhiyo Dārucīriyo tāya devatāya saṃvejito tāvad eva Suppārakasmā pakkāmi, sabbattha ekarattiparivāsena yena bhagavā Sāvatthiyaṃ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikass’ ārāme ten’ upasaṅkami.
tena kho pana samayena sambahulā bhikkhū abbhokāse caṅkamanti.
atha kho Bāhiyo Dārucīriyo yena te bhikkhū ten’ upasaṅkami, upasaṅkamitvā te bhikkhū etad avoca:
kahan nu kho bhante etarahi bhagavā viharati arahaṃ sammāsambuddho, dassanakām’ amhā mayaṃ taṃ bhagavantaṃ arahantaṃ sammāsambuddhan ti.
Antaragharaṃ paviṭṭho kho Bāhiya bhagavā piṇḍāyā 'ti.
atha kho Bāhiyo Dārucīriyo taramānarūpo Jetavanā nikkhamitvā Sāvatthiṃ pavisitvā addasa bhagavantaṃ Sāvatthiyaṃ piṇḍāya carantaṃ pāsādikaṃ dassanīyaṃ {yatindriyaṃ} santamānasaṃ uttamadamathasamatham anuppattaṃ dantaṃ guttaṃ santindriyaṃ nāgaṃ,
disvā yena bhagavā ten’ upasaṅkami, upasaṅkamitvā bhagavato pāde sirasā nipatitvā bhagavantaṃ etad avoca: desetu me bhante bhagavā dhammaṃ, desetu sugato dhammaṃ,
yaṃ mama assa dīgharattaṃ hitāya sukhāyā 'ti.
evaṃ vutte bhagavā Bāhiyaṃ Dārucīriyaṃ etad avoca:
akālo kho tāva Bāhiya, pavitth’ amhā piṇḍāyā 'ti.
dutiyam pi kho Bāhiyo Dārucīriyo bhagavantaṃ etad avoca:
dujjānaṃ kho pan’ etaṃ bhante bhagavato vā jīvitantarāyānaṃ mayhaṃ vā jīvitanta-(008)rāyānaṃ, desetu me bhante . . . sukhāyā 'ti.
dutiyam pi kho bhagavā Bāhiyaṃ Dārucīriyaṃ etad avoca:
tatiyam pi kho Bāhiyo Dārucīriyo bhagavantaṃ etad avoca:
dujjānaṃ . . . desetu . . . sukhāyā 'ti.
tasmāt iha te Bāhiya evaṃ sikkhitabbaṃ:
diṭṭhe diṭṭhamattaṃ bhavissati, sute sutamattam bhavissati, mute mutamattaṃ bhavissati, viññāte viññātamattaṃ bhavissatīti.
evañ hi te Bāhiya sikkhitabbaṃ:
yato kho te Bāhiya diṭṭhe diṭṭhamattaṃ bhavissati . . . viññāte viññātamattaṃ bhavissati, tato tvaṃ Bāhiya na tattha, yato tvaṃ Bāhiya nev 'attha, tato tvaṃ Bāhiya nev’ idha na huraṃ na ubhayamantarena, es’ ev’ anto dukkhassā 'ti.
atha kho Bāhiyassa Dārucīriyassa bhagavato imāya saṃkhittāya dhammadesanāya tāvad eva anupādāya āsavehi cittaṃ vimucci.
atha kho bhagavā Bāhiyaṃ Dārucīriyaṃ iminā saṃkhittena ovādena ovaditvā pakkāmi.
atha kho acirapakkantassa bhagavato Bāhiyaṃ Dārucīriyaṃ gāvī taruṇavacchā adhipātetvā jīvitā voropesi.
atha kho bhagavā Sāvatthiyaṃ piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto sambahulehi bhikkhūhi saddhiṃ nagaramhā nikkhamitvā addasa Bāhiyaṃ Dārucīriyaṃ kālaṅkataṃ,
disvāna bhikkhū āmantesi:
gaṇhatha bhikkhave Bāhiyassa Dārucīriyassa sarīrakaṃ, mañcakaṃ āropetvā nīharitvā jhāpetha thūpañ c’ assa karotha, sabrahmacārī vo bhikkhave kālaṅkato 'ti.
evaṃ bhante 'ti kho te bhikkhū bhagavato paṭisuṇitvā Bāhiyassa Dārucīriyassa sarīrakaṃ {gaṇhitvā} mañcakaṃ āropetvā nīharitvā jhāpetvā thūpañ c’ assa karitvā yena bhagavā ten’ upasaṅkamiṃsu, upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu, ekamantaṃ nisinnā kho te bhikkhū bhagavantaṃ etad avocuṃ; daḍḍhaṃ bhante Bāhiyassa Dārucīriyassa sarīraṃ thūpo c’ assa kato.
tassa kā gati ko abhisamparāyo 'ti.
paṇḍito bhikkhave Bāhiyo Dārucīriyo paccapādi dhammass’ ānudhammaṃ, na ca maṃ (009) dhammādhikaraṇaṃ viheseti, parinibbuto bhikkhave Bāhiyo Dārucīriyo 'ti.
atha kho bhagavā etam atthaṃ viditvā tāyaṃ velāyaṃ imaṃ udānaṃ udānesi:
yattha āpo ca paṭhavī tejo vāyo na gādhati,
na tattha sukkā jotanti ādicco na ppakāsati,
na tattha candimā bhāti tamo tattha na vijjati.
yadā ca {attanā vedi} muni monena brāhmaṇo,
atha rūpā arūpā ca sukhadukkhā pamuccatīti. ||10||
ekaṃ samayaṃ bhagavā Kuṇḍiyāyaṃ viharati Kuṇḍiṭṭhānavane.
tena kho pana samayena Suppavāsā Koliyadhītā satta vassāni gabbhaṃ dhāreti sattāhaṃ mūḷhagabbhā.
sā dukkhāhi tibbāhi kharāhi kaṭukāhi vedanāhi phuṭṭhā tīhi vitakkehi adhivāseti:
sammāsambuddho vata bho bhagavā, yo imassa evarūpassa dukkhassa pahānāya dhammaṃ deseti, suppaṭipanno vata tassa bhagavato sāvakasaṃgho, yo imassa evarūpassa dukkhassa pahānāya paṭipanno, susukhaṃ vata nibbānaṃ yadidaṃ evarūpaṃ dukkhaṃ na saṃvijjatī 'ti.
atha kho Suppavāsā Koliyadhītā sāmikaṃ āmantesi:
ehi tvaṃ ayyaputta, yena bhagavā ten’ upasaṅkama, upasaṅkamitvā mama vacanena bhagavato pāde sirasā vandāhi, appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ puccha:
Suppavāsā bhante Koliyadhītā bhagavato pāde sirasā vandati, appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ pucchatī 'ti.
Suppavāsā bhante Koliyadhītā satta vassāni . . . pe . . . mūḷhagabbhā.
sā dukkhāhi . . . pe . . . adhivāseti:
sammāsambuddho vata bho bhagavā . . . pe . . . saṃvijjatī 'ti.
paraman ti so Koliyaputto Suppavāsāya Koliyadhītāya paṭissutvā yena bhagavā ten’ upasaṅkami,
upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi,
ekamantaṃ ṭhito kho Koliyaputto bhagavantaṃ etad avoca:
Suppavāsā bhante Koliyadhītā bhagavato pāde sirasā vandati,
appābādhaṃ . . . phāsuvihāraṃ pucchati evañ ca vadati:
Suppavāsā bhante Koliyadhītā satta vassāni . . . pe . . . (016) mūḷhagabbhā.
sā . . . pe . . . adhivāseti. . . . pe . . . saṃvijjatī 'ti.
sukhinī hotu Suppavāsā Koliyadhītā arogā arogaṃ puttaṃ vijāyatū 'ti.
saha vacanā ca pana bhagavato Suppavāsā Koliyadhītā sukhinī arogā arogaṃ puttaṃ vijāyi.
evaṃ bhante 'ti kho so Koliyaputto bhagavato bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā uṭṭhāy’ āsanā bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā yena sakaṃ gharaṃ tena paccāyāsi.
addasā kho Koliyaputto Suppavāsaṃ Koliyadhītaraṃ sukhiniṃ arogaṃ arogaṃ puttaṃ vijātaṃ, disvān’ assa etad ahosi:
acchariyaṃ vata bho, abbhutaṃ vata bho tathāgatassa mahiddhikatā mahānubhāvatā, yatra hi nām’ ayaṃ Suppavāsā Koliyadhītā saha vacanā pana bhagavato sukhinī arogā arogaṃ puttaṃ vijāyatī 'ti attamano pamudito pītisomanassajāto ahosi.
atha kho Suppavāsā Koliyadhītā sāmikaṃ āmantesi:
ehi tvaṃ ayyaputta, yena bhagavā ten’ upasaṅkama,
upasaṅkamitvā mama vacanena bhagavato pāde sirasā vadāhi:
Suppavāsā bhante Koliyadhītā bhagavato pāde sirasā vandatī 'ti.
Suppavāsā bhante Koliyadhītā satta vassāni gabbhaṃ dhāresi sattāhaṃ mūḷhagabbhā.
sā etarahi sukhinī arogā arogaṃ puttaṃ vijātā, sā sattāhaṃ bhikkhusaṃghaṃ bhattena nimanteti.
adhivāsetu kira bhante bhagavā Suppavāsāya Koliyadhītāya satta bhattāni saddhiṃ bhikkhusaṃghenā 'ti.
paraman ti kho so Koliyaputto Suppavāsāya Koliyadhītāya paṭissutvā yena bhagavā ten’ upasaṅkami, upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi, ekamantaṃ nisinno kho so Koliyaputto bhagavantaṃ etad avoca:
Suppavāsā bhante Koliyadhītā bhagavato pāde sirasā vandati evañ ca vadeti:
Suppavāsā . . . pe . . . mūḷhagabhā.
sā etarahi sukhinī . . . pe . . . bhikkhusaṃghenā 'ti.
tena kho pana samayena aññatarena upāsakena buddhapamukho bhikkhusaṃgho svātanāya bhattena nimantito hoti.
so ca upāsako āyasmato Mahāmoggallānassa upaṭṭhāko hoti.
atha kho bhagavā āyasmantaṃ Mahāmoggallānaṃ āmantesi:
ehi tvaṃ Moggallāna, yena so upāsako ten’ upa-(017)saṅkama, upasaṅkamitvā taṃ upāsakaṃ evaṃ vadehi:
Suppavāsā āvuso Koliyadhītā . . . pe . . . mūḷhagabbhā.
sā etarahi . . . pe . . . nimantesī 'ti karotu Suppavāsā Koliyadhītā satta bhattāni, pacchā so karissati tuyh’ eso upaṭṭhāko 'ti.
evaṃ bhante 'ti kho āyasmā Mahāmoggallāno bhagavato paṭissutvā yena so upāsako ten’ upasaṅkami, upasaṅkamitvā taṃ upāsakaṃ etad avoca:
Suppavāsā āvuso . . . pe . . . nimantesī 'ti.
Karotu . . . pe . . . bhattāni,
pacchā tvaṃ karissasī 'ti.
sace me bhante ayyo Mahāmoggallāno tiṇṇaṃ dhammānaṃ pāṭibhogo bhogānañ ca jīvitassa ca saddhāya ca, karotu Suppavāsā Koliyadhītā satta bhattāni, pacchā 'haṃ karissāmī 'ti.
dvinnaṃ kho tesaṃ āvuso dhammānaṃ pāṭibhogo bhogānañ ca jīvitassa ca,
saddhāya pana tvaṃ yeva pāṭibhogo 'ti.
sace me bhante ayyo Mahāmoggallāno dvinnaṃ dhammānaṃ pāṭibhogo bhogānañ ca jīvitassa ca, karotu . . . karissāmī 'ti.
atho kho āyasmā Mahāmoggallāno taṃ upāsakaṃ saññāpetvā yena bhagavā ten’ upasaṅkami, upasaṅkamitvā bhagavantaṃ etad avoca:
saññatto bhante so upāsako mayā, karotu Suppavāsā {Koliyadhītā} satta bhattāni pacchā so karissatī 'ti.
atha kho Suppavāsā Koliyadhītā sattāhaṃ buddhapamukhaṃ bhikkhusaṃghaṃ paṇītena khādaniyena bhojaniyena sahatthā santappesi sampavāresi, taṃ ca dārakaṃ bhagavantaṃ vandāpesi sabbañ ca bhikkhusaṃghaṃ.
atha kho āyasmā Sāriputto taṃ dārakaṃ etad avoca:
kacci te dāraka khamanīyaṃ, kacci yāpanīyaṃ, kacci na kiñci dukkhan ti.
kuto me bhante Sāriputta khamanīyaṃ, kuto yāpanīyaṃ.
satta vassāni me lohitakumbhiyā vuṭṭhānī 'ti.
atha kho Suppavāsā Koliyadhītā:
putto me Dhammasenāpatinā saddhiṃ mantetī 'ti attamanā pamuditā pītisomanassajātā ahosi.
atha kho bhagavā Suppavāsaṃ Koliyadhītaraṃ etad avoca:
iccheyyāsi tvaṃ Suppavāse aññaṃ pi evarūpam puttan ti.
iccheyyām’ āhaṃ bhagavā aññāni pi evarūpāni satta puttānī (018) 'ti.
atha kho bhagavā etam atthaṃ viditvā tāyaṃ velāyaṃ imaṃ udānaṃ udānesi:
asātaṃ sātarūpena piyarūpena appiyaṃ dukkhaṃ sukhassa rūpena pamattam ativattatī 'ti. ||8||
ekaṃ samayaṃ bhagavā Sāvatthiyaṃ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme.
tena kho pana samayena āyasmā Nando bhagavato bhātā mātucchāputto sambahulānaṃ bhikkhūnaṃ evam āroceti:
anabhirato ahaṃ āvuso brahmacariyaṃ carāmi, na sakkomi brahmacariyaṃ sandhāretuṃ, sikkhaṃ paccakkhāya hīnāy’ āvattissāmī 'ti.
atha kho aññataro bhikkhu yena bhagavā ten’ upasaṅkami,
upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi,
ekamantaṃ nisinno kho so bhikkhu bhagavantaṃ etad avoca:
āyasmā bhante Nando bhagavato bhātā mātucchāputto sambahulānaṃ bhikkhūnaṃ evam āroceti:
anabhirato . . . pe (022) . . . āvattissāmī 'ti.
atha kho bhagavā aññataraṃ bhikkhuṃ āmantesi:
ehi tvaṃ bhikkhu mama vacanena Nandaṃ bhikkhuṃ āmantehi:
satthā taṃ āvuso Nanda āmantetī 'ti.
evam bhante 'ti kho so bhikkhu bhagavato paṭissutvā yen' āyasmā Nando ten’ upasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmantaṃ Nandaṃ etad avoca:
satthā taṃ āvuso Nanda āmantetī 'ti.
evam āvuso 'ti kho āyasmā Nando tassa bhikkhuno paṭissutvā yena bhagavā ten’ upasaṅkami, upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi, ekamantaṃ nisinnaṃ kho āyasmantaṃ Nandaṃ bhagavā etad avoca:
saccaṃ kira tvaṃ Nanda sambahulānaṃ bhikkūnaṃ evam ārocesi: anabhirato . . . pe . . . āvattissāmī 'ti.
kissa pana tvaṃ Nanda anabhirato brahmacariyaṃ carasi, na sakkosi brahmacariyaṃ sandhāretuṃ, sikkhaṃ paccakkhāya hīnāy' āvattissasī 'ti.
Sākiyānī (maṃ) bhante janapadakalyāṇī gharā nikkhamantaṃ upaḍḍhullikhitehi kesehi apaloketvā maṃ etad avoca; tuvaṭaṃ kho ayyaputta āgaccheyyāsī 'ti.
so kho ahaṃ bhante tam anussaramāno anabhirato brahmacariyaṃ carāmi, na sakkomi brahmacariyaṃ sandhāretuṃ . . . āvattisāmī 'ti.
atha kho bhagavā āyasmantaṃ Nandaṃ bāhāya gahetvā seyyathā pi nāma balavā puriso sammiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya pasāritaṃ vā bāhaṃ sammiñjeyya, evamevaṃ Jetavane antarahito devesu tāvatiṃsesu pātur āhosi.
tena kho pana samayena pañcamattāni accharāsatāni Sakkassa devānam indassa upaṭṭhānaṃ āgatāni honti Kakuṭapādinī 'ti.
tena kho bhagavā āyasmantaṃ Nandaṃ āmantesi:
passasi no tvaṃ Nanda imāni pañca accharāsatāni Kakuṭapādinī 'ti.
kim maññasi Nanda katamā nu kho abhirūpatarā vā dassanīyatarā vā pāsādikatarā vā Sākiyānī vā janapadakalyāṇī imāni vā pañca accharāsatāni Kakuṭapādinī 'ti.
seyyathā pi bhante paluṭṭhamakkatī kaṇṇanāsacchinnā, evameva kho bhante Sākiyānī janapadakalyāṇī imesaṃ pañcannaṃ accharāsatā-(023)naṃ upanidhāya saṅkhyaṃ pi na upeti {kalabhāgaṃ} pi na upeti {upanidhiṃ} pi na upeti.
atha kho imāni pañca accharāsatāni abhirūpatarāni c’ eva dassanīyatarāni ca pāsādikatarāṇi cā 'ti.
abhirama Nanda abhirama Nanda, ahan te pāṭibhogo pañcannaṃ accharāsatānaṃ paṭilābhāya Kakuṭapādinīnan ti.
sace me bhante bhagavā pāṭibhogo pañcannaṃ accharāsatānaṃ paṭilābhāya Kakuṭapādinīnan ti, abhiramissām’ ahaṃ bhante bhagavā brahmacariye 'ti.
atha kho bhagavā āyasmantaṃ Nandaṃ bāhāya gahetva seyyathā . . . pe . . . sammiñjeyya,
evamevaṃ devesu tāvatiṃsesu antarahito Jetavane pātur ahosi.
āyasmā kira Nanda bhagavato bhātā mātucchāputto accharānaṃ hetu brahmacariyaṃ carati,
bhagavā kir’ assa pāṭibhogo pañcannaṃ accharāsatānaṃ paṭilābhāya Kakuṭapādinīnan ti.
atha kho āyasmato Nandassa sahāyakā bhikkhū āyasmantaṃ Nandaṃ bhatakavādena ca upakkitakavādena ca samudācaranti:
bhatako kir’ āyasmā Nando, upakkitako kir’ āyasmā Nando accharānaṃ hetu brahmacariyaṃ carati.
bhagavā kir’ assa pāṭibhogo pañcannaṃ accharāsatānaṃ paṭilābhāya Kakuṭapādinīnan ti.
atha kho āyasmā Nando sahāyakānaṃ bhatakavādena ca upakkitakavādena ca aṭṭiyamāno harāyamāno jigucchiyamāno eko vūpakaṭṭho appamatto ātāpī pahitatto visārado nacirass 'eva yass' atthāya kulaputto sammad eva agārasmā anāgāriyaṃ pabbajati,
tad anuttaraṃ brahmacariyapariyosānaṃ diṭṭh’ eva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihāsi:
vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, n’ āparam itthattāyā 'ti abbhaññāsi.
aññataro kho pan’ āyasmā Nando arahataṃ ahosi.
atha kho aññatarā devatā atikkantāya rattiyā abhikkantavannā kevalakappaṃ Jetavanaṃ obhāsetvā yena bhagavā ten’ {upasaṅkami}, upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi, ekamantaṃ ṭhitā kho sā devatā bhagavantaṃ etad avoca:
āyasmā bhante Nando bhagavato bhātā mātucchāputto āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭh’ eva dhamme sayaṃ (024) abhiññā sacchikatvā upasampajja viharatī 'ti.
bhagavato pi ñāṇaṃ udapādi:
Nando āsavānaṃ khayā . . . viharatī 'ti.
atha kho āyasmā Nando tassā rattiyā accayena yena bhagavā ten’ upasaṅkami, upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi, ekamantaṃ nisinno kho āyasmā Nando bhagavantaṃ etad avoca:
yaṃ me bhante bhagavā pāṭibhogo pañcannaṃ accharāsatānaṃ paṭilābhāya Kakuṭapādinīnaṃ,
muñcām’ āhaṃ bhante bhagavantaṃ etasmā paṭissavā 'ti.
mayā pi kho te Nanda cetasā ceto paricca vidito Nando,
āsavānaṃ khayā . . . viharatī 'ti.
devat’ āpi me etam atthaṃ ārocesi:
āyasmā bhante Nando bhagavato bhātā mātucchāputto āsavānaṃ khayā . . . viharatī 'ti.
yad eva kho te Nanda anupādāya āsavehi cittaṃ vimuttaṃ, ath' āhaṃ mutto etasmā paṭissavā 'ti.
atha kho bhagavā etam atthaṃ viditvā tāyaṃ velāyaṃ imaṃ udānaṃ udānesi:
yassa nittiṇṇo paṅko, maddito kāmakaṇṭako,
mohakkhayaṃ anuppatto sukhadukkhesu na vedhati sa bhikkhū 'ti. ||2||
ekaṃ samayaṃ bhagavā Sāvatthiyaṃ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme.
tena kho pana samayena Yasojapamukhāni pañcamattāni bhikkhusatāni Sāvatthiṃ anuppattāni honti bhagavantaṃ dassanāya.
te ca āgantukā bhikkhū nevāsikehi bhikkhūhi saddhiṃ paṭisammodamānā senāsanāni paññāpayamānā pattacīvarāni paṭisāmayamānā uccāsaddā mahāsaddā ahesum.
atha kho bhagavā āyasmantaṃ Ānandaṃ āmantesi:
ke pan’ ete Ānanda uccāsaddā mahāsaddā kevaṭṭā maññe {maccha-vilope 'ti}.
etāni bhante Yasojapamukhāni pañcamattāni bhikkhusatāni Sāvatthiṃ anuppattāni bhagavantaṃ dassanāya.
te ca āgantukā . . . pe . . . paṭisāmayamānā uccāsaddā mahāsaddā 'ti.
tena h’ Ānanda mama vacanena te bhikkhū āmantehi:
satthā āyasmante āmantetī 'ti.
evaṃ bhante 'ti kho āyasmā Ānando bhagavato paṭissutvā yena te bhikkhū (025) ten’ upasaṅkami, upasaṅkamitvā te bhikkhū etad avoca:
satthā āyasmante āmantetī 'ti.
evam āvuso 'ti kho te bhikkhū āyasmato Ānandassa paṭissutvā yena bhagavā ten’ upasaṅkamiṃsu, upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu, ekamantaṃ nisinne kho te bhikkhū bhagavā etad avoca:
kin nu tumhe bhikkhave uccāsaddā mahāsaddā kevaṭṭā maññe {maccha-vilope 'ti}. evaṃ vutte āyasmā Yasojo bhagavantaṃ etad avoca:
imāni bhante pañcamattāni bhikkhusatāni Sāvatthiṃ anuppattāni bhagavantaṃ dassanāya.
te 'me āgantukā bhikkhū . . . pe . . . paṭisāmayamānā uccāsaddā mahāsaddā 'ti.
gacchatha bhikkhave, vo paṇāmemi, na vo mama santike vattabban ti.
evaṃ bhante 'ti kho te bhikkhū bhagavato paṭissutvā uṭṭhāy' āsanā bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā, senāsanaṃ paṭisāmetvā pattacīvaram ādāya yena Vajjī tena cārikaṃ pakkamiṃsu, Vajjīsu anupubbena cārikañ caramānā yena Vaggumudā nadī, ten’ upasaṅkamiṃsu, upasaṅkamitvā Vaggumudāya nadiyā tīre paṇṇakutiyo karitvā vassaṃ upagacchiṃsu.
atha kho āyasmā Yasojo vassupagato bhikkhū āmantesi:
bhagavatā mayaṃ āvuso paṇāmitā atthakāmena hitesinā anukampakena anukampaṃ upādāya.
handa mayaṃ āvuso tathā vihāraṃ kappema, yathā no viharataṃ bhagavā attamano assā 'ti.
evam āvuso 'ti kho bhikkhū āyasmato paccassosuṃ.
atha kho te bhikkhū vūpakaṭṭhā appamattā ātāpino pahitattā viharanto ten’ ev’ antaravassena sabb’ eva tisso vijjā sacchākaṃsu.
atha kho bhagavā Sāvatthiyaṃ yathābhirantaṃ viharitvā yena Vesālī tena cārikaṃ pakkami, anupubbena cārikam caramāno yena Vesālī tad avasari.
tatra sudaṃ bhagavā Vesāliyaṃ viharati Mahāvane kūṭāgārasālāyaṃ.
atha kho bhagavā Vaggumudātīriyānaṃ bhikkhūnaṃ cetasā ceto paricca manasikaritvā āyasmantaṃ Ānandaṃ āmantesi:
ālokajātā viya me Ānanda esā disā, obhāsajātā viya me Ānanda esā disā yassaṃ disāyaṃ Vaggumudātīriyā bhikkhū viharanti gantuṃ appa-(026)ṭikkūl’ āsi me manasikātuṃ.
pahiṇeyyāsi tvaṃ Ānanda Vaggumudātīriyānaṃ bhikkhūnaṃ santike dūtaṃ: satthā āyasmante āmanteti, satthā āyasmantānaṃ dassanakāmo 'ti.
evaṃ bhante 'ti kho āyasmā Ānando bhagavato paṭissutvā yena aññataro bhikkhu ten’ upasaṅkami, upasaṅkamitvā taṃ bhikkhuṃ etad avoca:
ehi tvaṃ āvuso, yena Vaggumudātīriyā bhikkhū ten’ upasaṅkama, upasaṅkamitvā Vaggumudātīriye bhikkhū evaṃ vadehi:
satthā āyasmante āmanteti, satthā āyasmantānaṃ dassanakāmo 'ti.
evam āvuso 'ti kho so bhikkhu āyasmato Ānandassa paṭissutvā seyyathā pi nāma balavā puriso sammiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya pasāritaṃ vā bāhaṃ sammiñjeyya, evameva Mahāvane kūṭāgārasālāyam antarahito Vaggumudāya nadiyā tīre tesaṃ bhikkhūnaṃ purato pātur ahosi.
atha kho so bhikkhu Vaggamudātīriye bhikkhū etad avoca:
satthā āyasmante āmantesi, satthā āyasmantānaṃ dassanakāmo 'ti.
evam āvuso 'ti kho te bhikkhū tassa bhikkhuno paṭissutvā senāsanaṃ paṭisāmetvā pattacīvaram ādāya seyyathā . . . pe . . . sammiñjeyya, evamevaṃ Vaggumudāya nadiyā tīre antarahitā Mahāvane kūṭāgārasālāyaṃ bhagavato sammukhe pātur ahesuṃ.
tena kho pana samayena bhagavā ānañjena samādhinā nisinno hoti.
atha kho tesaṃ bhikkhūnaṃ etad ahosi:
katamena nu kho bhagavā vihārena etarahi viharatī 'ti.
atha kho tesaṃ bhikkhūnaṃ etad ahosi:
ānañjena kho bhagavā vihārena etarahi viharatī 'ti sabb’ eva ānañjena samādhinā nisīdiṃsu.
atha kho āyasmā Ānando abhikkantāya rattiyā nikkhante paṭhame yāme uṭṭhāy’ āsanā ekaṃsaṃ cīvaraṃ karitvā yena bhagavā ten’ añjalim paṇāmetvā bhagavantaṃ etad avoca:
abhikkantā bhante ratti, nikkhanto paṭhamo yāmo, ciranisinnā āgantukā bhikkhū.
paṭisammodatu bhante bhagavā āgantukehi bhikkhūhī 'ti.
evaṃ vutte bhagavā tuṇhī ahosi:
dutiyam pi kho āyasmā Ānando abhikkantāya rattiyā nikkhante majjhime yāme uṭṭhāy’ āsanā ekaṃsaṃ cīvaraṃ karitvā yena bhagavā ten’ añjalim paṇā-(027)metvā bhagavantaṃ etad avoca:
nikkhanto majjhimo yāmo, ciranisinnā āgantukā bhikkhū,
paṭisammodatu bhante bhagavā āgantukehi bhikkhūhī 'ti.
dutiyam pi kho bhagavā tuṇhī ahosi.
tatiyam pi kho āyasmā Ānando abhikkantāya rattiyā nikkhante pacchime yāme uddhate aruṇe nandimukhiyā rattiyā uṭṭhāy’ āsanā ekaṃsaṃ cīvaraṃ karitvā yena bhagavā ten’ añjalim paṇāmetvā bhagavantaṃ etad avoca:
nikkhanto pacchimo yāmo, uddhato aruṇo, nandimukhī ratti, ciranisinnā āgantukā bhikkhū, paṭisammodatu bhagavā āgantukehi bhikkhūhī 'ti.
atha kho bhagavā tamhā samādhimhā vuṭṭhahitvā āyasmantaṃ Ānandaṃ āmantesi: sace kho tvaṃ Ānanda jāneyyāsi, ettakam pi te na paṭibhāseyya:
ahañ c’ Ānanda imāni ca pañca bhikkhusatāni sabb’ eva ānañjasamādhinā nisīdimhā 'ti.
atha kho bhagavā etam atthaṃ viditvā tāyaṃ velāyaṃ imaṃ udānaṃ udānesi:
yassa jito kāmakaṇṭako akkoso ca vadho ca bandhanañ ca pabbato viya so ṭhito anejo sukhadukkhesu na vedhati sa bhikkhū 'ti. ||3||
ekaṃ samayaṃ bhagavā Cālikāyaṃ viharati, Cālike pabbate.
tena kho pana samayena āyasmā Meghiyo bhagavato upaṭṭhāko hoti.
atha kho āyasmā Meghiyo yena bhagavā ten’ upasaṅkami, upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi, ekamantaṃ ṭhito kho āyasmā Meghiyo bhagavantaṃ etad avoca: icchām' ahaṃ bhante Jantugāmaṃ piṇḍāya pavisitun ti.
yassa dāni tvaṃ Meghiya kālaṃ maññasī 'ti.
atha kho āyasmā Meghiyo pubbaṇhasamayan nivāsetvā pattacīvaram ādāya Jantugāmaṃ piṇḍāya pāvisi, Jantugāme piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto yena Kimikālāya nadiyā tīraṃ, ten’ upasaṅkami, upasaṅkamitvā Kimikālāya nadiyā tīre jaṅghavihāraṃ anucaṅkamāno anuvicaramāno addasā kho ambavanaṃ pāsādikaṃ ramaṇiyaṃ, disvān 'assa etad ahosi:
pāsādikaṃ vat’ idaṃ ambavanaṃ ramaṇīyaṃ.
alaṃ vat’ idaṃ kulaputtassa padhānatthikassa padhānāya4.
sace maṃ bhagavā anujāneyya, āgaccheyy’ āhaṃ imaṃ ambavanaṃ padhānāyā 'ti.
atha {kho} āyasmā Meghiyo yena bhagavā ten’ upasaṅkami, upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi, ekamantaṃ nisinno kho āyasmā Meghiyo bhagavantaṃ etad avoca: idh’ āhaṃ bhante pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaram ādāya Jantugāmaṃ piṇḍāya pāvisiṃ, Jantugāme piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto yena Kimikālāya nadiyā tīraṃ, ten' upasaṅkamiṃ, upasaṅkamitvā Kimikālāya nadiyā tīre jaṅghavihāraṃ anucaṅkamāno anuvicaramāno addasaṃ ambavanaṃ pāsādikaṃ ramaṇīyaṃ, disvāna me etad ahosi:
pāsādikaṃ vat’ idaṃ ambavanaṃ ramaṇīyaṃ, alaṃ vat’ idaṃ kulaputtassa padhānatthikassa padhānāya.
sace maṃ bhagavā anujāneyya, āgaccheyy’ āhaṃ idaṃ ambavanaṃ padhānāyā 'ti.
sace maṃ bhante bhagavā anujānāti, gaccheyy’ āhaṃ (035) taṃ ambavanaṃ padhānāyā 'ti.
evaṃ vutte bhagavā āyasmantaṃ Meghiyaṃ etad avoca:
ekak’ amhā tāva, yāva añño pi koci bhikkhu āgacchatī 'ti1.
dutiyam pi kho āyasma {Meghiyo} bhagavantaṃ etad avoca:
bhagavato bhante n’ atthi kiñci uttariṃ karaṇīyaṃ n’ atthi katassa vā paticayo, mayhaṃ kho pana bhante atthi uttariṃ karaṇīyaṃ, atthi katassa paticayo.
sace maṃ bhante bhagavā anujānāti, gaccheyy’ āhaṃ taṃ ambavanaṃ padhānāyā 'ti.
dutiyam pi kho bhagavā āyasmantaṃ Meghiyaṃ etad avoca:
āgamehi . . . āgacchatī 'ti.
tatiyam pi kho āyasmā Meghiyo bhagavantaṃ etad avoca:
bhagavato bhante n’ atthi . . . padhānāyā 'ti.
padhānan ti kho Meghiya vadamānaṃ kinti vadeyyāma.
yassa dāni tvaṃ Meghiya kālaṃ maññasī 'ti.
atha kho āyasmā Meghiyo uṭṭhāy’ āsamā bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā yena taṃ ambavanaṃ ten’ upasaṅkami, upasaṅkamitvā taṃ ambavanaṃ ajjhogahetvā aññatarasmiṃ rukkhamūle divāvihāraṃ nisīdi.
atha kho āyasmato Meghiyassa tasmiṃ ambavane viharantassa yebhuyyena tayo pāpakā akusalā vitakkā samudācaranti, seyyath’ īdaṃ:
kāmavitakko byāpādavitakko vihiṃsāvitakko 'ti.
atha kho āyasmato Meghiyassa etad ahosi:
acchariyaṃ vata bho, abbhutaṃ vata bho, saddhāya ca vat' amhi agārasmā anagāriyaṃ pabbajito, atha ca pan’ imehi tīhi pāpakehi akusalehi vitakkehi anvāsanno, seyyath’ īdaṃ:
kāmavitakkena byāpādavitakkena vihiṃsāvitakkenā 'ti.
atha kho āyasmā Meghiyo sāyaṇhasamayaṃ paṭisallānā vuṭṭhito yena bhagavā ten’ upasaṅkami, upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi, ekamantaṃ nisinno kho āyasmā Meghiyo bhagavantaṃ etad avoca:
idha mayhaṃ bhante tasmiṃ ambavane viharantassa yebhuyyena tāyo papakā akusalā vitakkā samudācaranti . . . pe . . . vihiṃsā-(036)vitakko 'ti. {tassa} mayhaṃ bhante etad ahosi:
acchariyaṃ . . . pe . . . vihiṃsāvitakkenā 'ti.
aparipakkāya Meghiya cetovimuttiyā pañca dhammā paripākāya saṃvattanti.
idha Meghiya bhikkhu kalyāṇamitto hoti kalyāṇasaṃpavaṅko.
aparipākāya Meghiya cetovimuttiyā ayaṃ paṭhamo dhammo paripākāya saṃvattati.
ekaṃ samayaṃ bhagavā Rājagahe viharati Veḷuvane Kalandakanivāpe.
tena kho pana samayena āyasmā ca Sāriputto āyasmā ca Mahāmoggallāno Kapotakandarāyaṃ viharanti.
tena kho pana samayena āyasmā Sāriputto juṇhāya rattiyā navoropitehi kesehi abbhokāse nisinno hoti aññataraṃ samādhiṃ samāpajjitvā.
tena kho pana samayena dve yakkhā sahāyakā uttarāya disāya dakkhiṇaṃ disaṃ gacchanti kena cid eva karaṇīyena.
addasaṃsu kho te yakkhā āyasmantaṃ Sāriputtaṃ juṇhāya rattiyā navoropitehi kesehi abbhokāse nisinnaṃ, disvā eko yakkho dutiyaṃ yakkhaṃ etad avoca:
paṭibhāti maṃ samma imassa samaṇassa sīse pahāraṃ dātun ti.
evaṃ vutte so yakkho tam yakkhaṃ etad avoca: alaṃ samma, mā samaṇaṃ āsādesi.
uḷāro so samma samaṇo mahiddhiko mahānubhāvo 'ti.
dutiyam pi kho so yakkho taṃ yakkhaṃ etad avoca:
paṭibhāti maṃ samma imassa (040) samaṇassa sīse pahāraṃ dātun ti.
dutiyam pi kho so yakkho taṃ yakkhaṃ etad avoca:
alaṃ samma . . . mahānubhāvo 'ti.
tatiyam pi kho so yakkho taṃ yakkhaṃ etad avoca:
paṭibhāti . . . dātun ti.
tatiyam pi kho so yakkho taṃ yakkhaṃ etad avoca:
alaṃ samma . . . mahānubhāvo 'ti.
atha kho so yakkho taṃ yakkhaṃ anādiyitvā āyasmato Sāriputtatherassa sīse pahāraṃ adāsi.
api tena pahāreṇa sattaratanaṃ vā aḍḍhaṭṭharatanaṃ vā nāgaṃ osādeyya mahantaṃ vā pabbatakūṭaṃ padāleyya.
atha ca pana so yakkho ḍayhāmi ḍayhāmī 'ti vatvā tatth’ eva mahānirayaṃ
{avaṭṭhāsi}. addasā kho āyasmā Mahāmoggallāno dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena tena yakkhena āyasmato Sāriputtassa sīse pahāraṃ dīyamānaṃ, disvāna yena āyasmā Sāriputto ten’ upasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmantaṃ Sāriputtaṃ etad avoca:
kacci te āvuso khamanīyaṃ kacci yāpanīyaṃ kacci na kiñci dukkhan ti.
khamanīyaṃ me āvuso Moggallāna yāpanīyaṃ me āvuso Moggallāna, api ca me sīse thokam dukkhan ti.
acchariyaṃ āvuso Sāriputta,
abbhutaṃ āvuso Sāriputta, yaṃ tvaṃ mahiddhiko āyasmā Sāriputto mahānubhāvo.
idha te āvuso Sāriputta aññataro yakkho sīse pahāraṃ adāsi, tāva mahāpahāro ahosi.
api tena pahārena sattaratanaṃ . . . padāleyyā 'ti.
atha ca pan' āyasmā Sāriputto evam āha:
khamanīyaṃ me āvuso Moggallāna, yāpanīyaṃ me āvuso Moggallāna, api ca me sīse thokaṃ dukkhan ti.
acchariyaṃ āvuso Moggallāna,
abbhutaṃ āvuso Moggallāna, yāva mahiddhiko āyasmā Mahāmoggallāno mahānubhāvo, yatra hi nāma yakkham pi passissati; mayaṃ pan’ etarahi Paṃsupisācakam pi na passāmā 'ti.
assosi kho bhagavā dibbāya sotadhātuyā visuddhāya atikkantamānusikāya tesaṃ ubhinnaṃ mahānāgānaṃ imaṃ evarūpaṃ kathāsallāpaṃ.
atha kho bhagavā etam atthaṃ viditvā tāyaṃ velāyaṃ imaṃ udānaṃ udānesi: (041) yassa selūpamaṃ cittaṃ ṭhitaṃ n’ ānupakampati virattaṃ rajanīyesu kopaneyye na kuppati,
yass’ evaṃ bhāvitaṃ cittaṃ, kuto taṃ dukkham essatī 'ti. ||4||
ekaṃ samayaṃ bhagavā Sāvatthiyaṃ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme.
tena kho pana samayena bhagavā sakkato hoti garukato hoti mānito pūjito apacito lābhī {cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānaṃ}, bhikkhusaṃgho pi sakkato hoti . . . pe . . . parikkhārānaṃ.
aññatitthiyā pana paribbājakā asakkatā honti (comp. II.4) . . . pe . . . parikkhārānaṃ.
atha kho te aññatitthiyā {paribbājakā}
bhagavato sakkāraṃ asahamānā bhikkhusaṃghassa ca yena Sundarī paribbājikā ten’ upasaṅkamiṃsu, upasaṅ-(044)kamitvā Sundariṃ paribbājikaṃ etad avocuṃ: ussahasi bhagini nātīnam atthaṃ kātun ti.
kiṃ mayā sakkā kātuṃ? jīvitam pi me pariccattaṃ ñātīnaṃ atthāyā 'ti.
tena hi bhagini abhikkhanaṃ Jetavanaṃ gacchāhī 'ti.
evam ayyā 'ti kho Sundarī paribbājikā tesaṃ aññatitthiyānaṃ paribbājakānaṃ paṭissutvā abhikkhanaṃ Jetavanam agamāsi.
yadā aññiṃsu te aññatitthiyā paribbājakā: {vodiṭṭhā} kho Sundarī paribbājikā bahujanena abhikkhaṇaṃ Jetavanaṃ āgacchatī 'ti, atha naṃ jīvitā voropetvā tatth’ eva Jetavanassa parikhāya kūpe nikhaṇitvā yena rājā Pasenadi Kosalo ten’ upasaṅkamiṃsu, upasaṅkamitvā rājānaṃ Pasenadiṃ Kosalaṃ etad avocuṃ:
yā sā mahārāja Sundarī paribbājikā sā no na dassatī 'ti.
kattha pana tumhe āsaṅkathā 'ti.
tena hi Jetavanaṃ vicinathā 'ti.
atha kho te aññatitthiyā paribbājakā Jetavanaṃ vicinitvā yathānikkhittaṃ parikhākūpā uddharitvā mañcakaṃ āropetvā Sāvatthiṃ pavesetvā rathiyāya rathiyaṃ siṅghāṭakena siṅghāṭakaṃ upasaṅkamitvā manusse ujjhāpesuṃ: passath’ ayyā Sakyaputtiyānaṃ kammaṃ,
alajjino ime samaṇā Sakyaputtiyā dussīlā pāpadhammā musāvādino abrahmacārino.
ime hi nāma dhammacārino samacārino brahmacārino saccavādino sīlavanto kalyāṇadhammā paṭijānissanti.
n’ atthi imesaṃ sāmaññaṃ, n’ atthi imesaṃ brāhmaññaṃ, naṭṭhaṃ imesaṃ sāmaññaṃ, naṭṭhaṃ imesaṃ brāhmaññaṃ, kuto imesaṃ sāmaññaṃ, kuto imesaṃ brāhmaññaṃ, apagatā ime sāmaññā, apagatā ime brāhmaññā.
kathañ hi nāma puriso purisakiccaṃ karitvā itthiṃ jīvitā voropessatī 'ti.
tena kho pana samayena Sāvatthiyaṃ manussā bhikkhū disvā asabbhāhi pharusāhi vācāhi akkosanti paribhāsanti {rosenti} {vihesenti}:
alajjino . . . pe . . . voropessatī 'ti.
atha kho sambahulā bhikkhū pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaram ādāya Sāvatthiṃ piṇḍāya pāvisiṃsu, (045) Sāvatthiyaṃ piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkantā yena bhagavā ten’ upasaṅkamiṃsu, upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu, ekamantaṃ nisinnā kho te bhikkhū bhagavantaṃ etad avocuṃ: etarahi Sāvatthiyaṃ manussā bhikkhū disvā . . . pe . . . voropessatī 'ti.
n’ eso bhikkhave saddo ciraṃ bhavissati sattāhaṃ eva bhavissati sattāhassa accayena antaradhāyissati.
tena hi bhikkhave ye manussā bhikkhū disvā . . . pe . . . vihesanti, te tumhe imāya gāthāya paṭicodetha:
abhūtavādī nirayaṃ upeti yo c’ āpi katvā na karomī 'ti c’ āha ubho pi te pecca samā bhavanti nihīnakammā manujā paratthā 'ti.
atha kho te bhikkhū bhagavato santike imaṃ gāthaṃ pariyāpuṇitvā ye manussā bhikkhū disvā . . . {vihesenti}, te imāya gāthāya paṭicodenti:
abhūtavādī . . . pe . . . paratthā 'ti.
akārakā ime samaṇā Sakyaputtiyā, na yimehi kataṃ sapant' ime samaṇā Sakyaputtiyā 'ti.
n’ eva so saddo ciraṃ ahosi, sattāham eva saddo ahosi, sattāhassa accayena antaradhāyi.
atha kho sambahulā bhikkhū yena bhagavā ten’ upasaṅkamiṃsu, upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu, ekamantaṃ nisinnā kho te bhikkhū bhagavantaṃ etad avocuṃ:
acchariyaṃ bhante abbhutaṃ bhante, yāva subhāsitaṃ kho c’ idaṃ bhante bhagavatā: n’ eso bhikkhave saddo ciraṃ bhavissati,
sattāhassa accayena antaradhāyissatī 'ti.
antarahito so bhante saddo 'ti.
atha kho bhagavā etam atthaṃ viditvā tāyaṃ velāyaṃ imaṃ udānaṃ udānesi:
tudanti vācāya janā asaññatā parehi saṅgāmagataṃ va kuñjaraṃ,
sutvāna vākyaṃ pharusaṃ udīritaṃ adhivāsaye bhikkhu aduṭṭhacitto 'ti. ||8||
ekaṃ samayaṃ bhagavā Rājagahe viharati Veḷuvane Kalandakanivāpe.
tena kho pana samayena Rājagahe Suppabuddho nāma kuṭṭhī manussadaliddo ahosi manussakapaṇo manussavarāko.
tena kho pana samayena bhagavā mahatiyā parisāya parivuto dhammaṃ desento nisinno hoti.
addasā kho Suppabuddho kuṭṭhī taṃ mahājanakāyaṃ dūrato 'va sannipatitaṃ, disvān’ assa etad ahosi:
nissaṃsayaṃ kho ettha kiñci khādaniyaṃ vā bhojaniyaṃ vā bhājiyati.
yannūn’ āhaṃ yena so mahājanakāyo ten’ upa-
{saṅkameyyaṃ}. appeva nām’ ettha kiñci khādaniyaṃ vā bhojaniyaṃ vā labheyyan ti.
atha kho Suppabuddho kuṭṭhī yena so mahājanakāyo ten’ upasaṅkami.
addasā kho Suppabuddho kuṭṭhī bhagavantaṃ mahatiyā parisāya parivutaṃ dhammaṃ desentaṃ nisinnaṃ, disvān’ assa etad ahosi: na
{khvettha kiñci} khādaniyaṃ vā bhojaniyaṃ vā bhājiyati4.
samaṇo ayaṃ Gotamo parisatiṃ dhammaṃ deseti.
yannūn' āham pi dhammaṃ suṇeyyan ti tatth’ eva ekamantaṃ nisīdi:
aham pi dhammaṃ sossāmī 'ti.
atha kho bhagavā sabbā-(049)vantaṃ parisaṃ cetasā ceto paricca manas’ ākāsi:
ko nu kho idha bhabbo dhammaṃ viññātun ti.
addasā kho bhagavā Suppabuddhaṃ kuṭṭhiṃ tassaṃ parisāyaṃ nisinnaṃ, disvān' assa etad ahosi:
ayaṃ kho idha bhabbo dhammaṃ viññātun ti.
Suppabuddhaṃ kuṭṭhiṃ ārabbha anupubbikathaṃ kathesi seyyath’ īdaṃ:
dānakathaṃ sīlakathaṃ saggakathaṃ kāmānaṃ ādīnavaṃ okāraṃ saṃkilesaṃ nikkhame ca ānisaṃsaṃ pakāsesi.
yadā bhagavā aññāsi Suppabuddhaṃ kuṭṭhiṃ kallacittaṃ muducittaṃ vinīvaraṇacittaṃ udaggacittaṃ pasannacittaṃ, atha yā buddhānaṃ sāmukkaṃsikā dhammadesanā taṃ pakāsesi dukkhaṃ samudayaṃ nirodhaṃ maggaṃ.
seyyath’ āpi nāma suddhaṃ vatthaṃ apagatakālakaṃ sammad eva rajanaṃ paṭigaṇheyya, evam eva Suppabuddhassa kuṭṭhissa tasmiṃ yeva āsane virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādi:
yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabban taṃ nirodhadhamman ti.
atha kho Suppabuddho kuṭṭhī diṭṭhadhammo pattadhammo viditadhammo pariyogāḷhadhammo tiṇṇavicikiccho vigatakathaṃkatho vesārajjappatto aparappaccayo satthu sāsane uṭṭhāy' āsanā yena bhagavā ten’ upasaṅkami, upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi, ekamantaṃ nisinno kho Suppabuddho kuṭṭhī bhagavantaṃ etad avoca:
abhikkantaṃ bhante, abhikkantaṃ bhante.
seyyath’ āpi bhante nikkujjitaṃ vā ukkujjeyya paṭicchannaṃ vā vivareyya mūḷhassa vā maggaṃ ācikkheyya andhakāre vā telapajjotaṃ dhāreyya cakkhumanto rūpāni dakkhantī-'ti, evam eva bhagavatā anekapariyāyena dhammo pakāsito, es’ āhaṃ bhante bhagavantaṃ saraṇaṃ gacchāmi dhammañ ca bhikkhusaṃghañ ca, upāsakaṃ maṃ bhagavā dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gatan ti.
atha kho Suppabuddho kuṭṭhī bhagavatā dhammiyā kathāya sandassito samādapito samuttejito sampahaṃsito bhagavato bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā uṭṭhāy’ āsanā bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi.
atha kho Suppabuddhaṃ kuṭṭhiṃ gāvī taruṇavacchā adhipātetvā jīvitā voropesi.
atha kho samba-(050)hulā bhikkhū yena bhagavā ten’ upasaṅkamiṃsu, upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu,
ekamantaṃ nisinnā kho te bhikkhū bhagavantaṃ etad avocuṃ:
yo so bhante Suppabuddho nāma kuṭṭhī bhagavatā dhammiyā kathāya sandassito samādapito samuttejito sampahaṃsito, so kālaṅkato, tassa kā gati ko abhisamparāyo 'ti.
paṇḍito bhikkhave Suppabuddho kuṭṭhī paccapādi dhammass’ ānudhammaṃ, na ca maṃ dhammādhikaraṇaṃ vihesesi, Suppabuddho bhikkhave kuṭṭhī tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā sotāpanno avinipātadhammo niyato sambodhiparāyano 'ti.
evaṃ vutte aññataro bhikkhu bhagavantaṃ etad avoca:
ko nu kho bhante hetu, ko paccayo, yena Suppabuddho kuṭṭhī manussadaliddo ahosi manussakapaṇo manussavarāko 'ti.
bhūtapubbaṃ bhikkhave Suppabuddho kuṭṭhī imasmiṃ yeva Rājagahe seṭṭhiputto ahosi.
so uyyānabhūmiṃ niyyanto addasā Tagarasikhiṃ paccekabuddhaṃ nagaraṃ piṇḍāya pavisantaṃ, disvān’ assa etad ahosi: kv’ āyaṃ kuṭṭhī vicaratī 'ti niṭṭhubhitvā {apasavyaṃ}(?) karitvā pakkāmi.
so tassa kammassa vipākena bahūni vassāni bahūni vassasatāni bahūni vassasahassāni bahūni vassasatasahassāni niraye {paccittha}. tass’ eva kammassa vipākāvasesena imasmiṃ yeva Rājagahe manussadaliddo ahosi manussakapaṇo manussavarāko.
so tathāgatappaveditaṃ dhammavinayaṃ āgamma saddhaṃ samādiyi, sīlaṃ samādiyi, sutaṃ samādiyi, cāgaṃ samādiyi, paññaṃ samādiyi.
so tathāgatappaveditaṃ dhammavinayaṃ āgamma saddhaṃ samādiyitvā sīlaṃ samādiyitvā sutaṃ samādiyitvā cāgaṃ samādiyitvā paññaṃ samādiyitvā kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapanno devānaṃ tāvatiṃsānaṃ sahabyataṃ.
so tattha aññe deve atirocati vaṇṇena c’ eva yasasā cā 'ti.
atha kho bhagavā etam atthaṃ viditvā tāyaṃ velāyaṃ imaṃ udānaṃ udānesi:
cakkhumā visamānī 'va vijjamāne parakkame paṇḍito jīvalokasmiṃ pāpāni parivajjaye 'ti. ||3||
ekaṃ samayaṃ bhagavā Sāvatthiyaṃ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme.
tena kho pana samayena sambahulā kumārakā antarā ca Sāvatthiṃ antarā ca Jetavanaṃ macchake bādhenti.
atha kho bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaram ādāya Sāvatthiṃ piṇḍāya pāvisi.
addasā kho bhagavā te sambahule kumārake antarā ca Sāvatthiṃ antarā ca Jetavanaṃ macchake bādhente,
disvāna yena te kumārakā ten’ upasaṅkami, upasaṅkamitvā te kumārake etad avoca:
bhāyatha vo tumhe kumārakā dukkhassa, appiyaṃ vo dukkhan ti.
evaṃ bhante bhāyāma mayaṃ bhante dukkhassa, appiyaṃ no dukkhan ti.
atha kho bhagavā etam atthaṃ viditvā tāyaṃ velāyaṃ imaṃ udānaṃ udānesi:
{Sace bhāyatha dukkhassa} sace vo {dukkham} appiyam,
mā kattha pāpakaṃ kammaṃ āvi vā yadivā raho sace 'va pāpakaṃ kammaṃ karissatha karotha vā na vo dukkhā mutty atthi upeccāpi palāyatan ti. ||4||
ekaṃ samayaṃ bhagavā Sāvatthiyaṃ viharati Pubbārāme Migāramātu pāsāde.
tena kho pana samayena bhagavā tadah’ uposathe bhikkhusaṃghaparivuto nisinno hoti.
atha kho āyasmā Ānando abhikkantāya rattiyā nikkhante paṭhame yāme uṭṭhāy’ āsanā ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā yena bhagavā ten’ añjalim panāmetvā bhagavantaṃ etad avoca:
abhikkantā bhante ratti, nikkhanto paṭhamo yāmo, ciranisinno bhikkhusaṃgho, uddisatu bhante bhagavā bhikkhūnaṃ pātimokkhan ti.
evaṃ vutte bhagavā tuṇhī ahosi.
dutiyam pi kho āyasmā Ānando abhikkantāya rattiyā nikkhante majjhime yāme uṭṭhāy’ āsanā ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā yena bhagavā ten’ añjalim panāmetvā bhagavantaṃ etad avoca:
abhikkantā bhante ratti, nikkhanto majjhimo yāmo, ciranisinno bhikkhusaṃgho, uddisatu bhante bhagavā bhikkhūnaṃ pātimokkhan ti.
dutiyam pi kho bhagavā (052) tuṇhī ahosi.
tatiyam pi kho āyasmā Ānando abhikkantāya rattiyā nikkhante pacchime yāme uddhate aruṇe nāndimukhiyā rattiyā uṭṭhāy’ āsanā ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā yena bhagavā ten’ añjalim panāmetvā bhagavantaṃ etad avoca:
abhikkantā bhante ratti, nikkhanto pacchimo yāmo, uddhato aruṇo, nandimukhī ratti, ciranisinno bhikkhusaṃgho, uddisatu bhante bhagavā bhikkhūnaṃ pātimokkhan ti.
aparisuddhā Ānanda parisā 'ti.
atha kho āyasmato Mahāmoggallānassa etad ahosi:
kaṃ nu kho bhagavā puggalaṃ sandhāya evam āha:
aparisuddhā Ānanda parisā 'ti.
atha kho āyasmā Mahāmoggallāno sabbāvantaṃ bhikkhusaṃghaṃ cetasā ceto paricca manas’ ākāsi.
addasā kho āyasmā Mahāmoggallāno taṃ puggalaṃ dussīlaṃ pāpadhammaṃ asucisaṅkassarasamācāraṃ paṭicchannakammantaṃ assamaṇaṃ samaṇapaṭiññaṃ abrahmacāriṃ brahmacāripaṭiññaṃ antopūtiṃ avassutaṃ kasambujātaṃ majjhe bhikkhusaṃghassa nisinnaṃ, disvāna uṭṭhāy’ āsanā yena so puggalo ten’ upasaṅkami, upasaṅkamitvā taṃ puggalaṃ etad avoca:
uṭṭhehi āvuso, diṭṭho 'si bhagavatā, n’ atthi te bhikkhūhi saddhiṃ saṃvāso 'ti.
atha kho so puggalo tuṇhī ahosi.
dutiyam pi kho āyasmā Mahāmoggallāno taṃ puggalaṃ etad avoca:
uṭṭhehi āvuso, diṭṭho 'si bhagavatā, n’ atthi te bhikkhūhi saddhiṃ saṃvāso 'ti.
dutiyam pi kho so puggalo tuṇhī ahosi.
tatiyam pi kho āyasmā . . . pe . . . saṃvāso 'ti.
tatiyam pi kho so puggalo tuṇhī ahosi.
atha kho āyasmā Mahāmoggallāno taṃ puggalaṃ bāhāyaṃ gahetvā bahi dvārakoṭṭhakā nikkhāmetvā sūcighaṭikaṃ datvā yena bhagavā ten’ upasaṅkami, upasaṅkamitvā bhagavantaṃ etad avoca:
nikkhāmito bhante so puggalo mayā, parisuddhā parisā, uddisatu bhante bhagavā bhikkhūnaṃ pātimokkhan ti.
acchariyaṃ Moggallāna, abbhutaṃ Moggallāna, yāva bāhāgahaṇā pi nāma so moghapuriso āgamissatī 'ti.
atha (053) kho bhagavā bhikkhū āmantesi:
na dān’ āhaṃ bhikkhave ito paraṃ uposathaṃ karissāmi, pātimokkhaṃ uddisissāmi.
tumh’ eva dāni ito paraṃ uposathaṃ kareyyātha, pātimokkhaṃ uddiseyyātha.
aṭṭhānam etaṃ bhikkhave anavakāso, yaṃ tathāgato aparisuddhāya parisāya uposathaṃ kareyya, pātimokkhaṃ uddiseyya.
aṭṭh’ ime bhikkhave mahāsamudde acchariyā abbhutā dhammā, ye disvā-disvā asurā mahāsamudde abhiramanti.
1. mahāsamuddo bhikkhave anupubbaninno anupubbapoṇo anupubbapabbhāro, n’ āyataken’ eva papāto.
yaṃ pi bhikkhave mahāsamuddo anupubbaninno . . . papāto, ayam pi bhikkhave mahāsamudde paṭhamo acchariyo abbhuto dhammo,
yaṃ disvā-disvā asurā mahāsamudde abhiramanti.
2. puna ca paraṃ bhikkhave mahāsamuddo ṭhitadhammo velaṃ n’ ātivatti.
yaṃ pi bhikkhave mahāsamuddo ṭhitadhammo velaṃ n’ ātivattati, ayaṃ pi bhikkhave mahāsamudde dutiyo acchariyo abbhuto dhammo, yaṃ disvā-disvā asurā mahāsamudde abhiramanti.
3. puna ca paraṃ bhikkhave mahāsamuddo na matena kuṇapena saṃvasati, yaṃ hoti mahāsamudde mataṃ kuṇapaṃ taṃ khippaṃ yeva tīraṃ vāheti thale ussāreti.
yaṃ pi bhikkhave mahāsamuddo na matena . . . thalaṃ ussāreti,
ayam pi bhikkhave mahāsamudde tatiyo acchariyo abbhutadhammo, yaṃ disvā-disvā asurā mahāsamudde abhiramanti.
4. puna ca paraṃ bhikkhave yā kāci mahānadiyo seyyath' īdaṃ:
Gaṅgā Yamunā Aciravatī {Sarabhū} Mahī, tā mahāsamuddaṃ pattā jahanti purimāni nāmagottāni, mahāsamuddo tv eva saṅkhaṃ gacchanti.
yaṃ pi bhikkhave yā kāci . . . pe . . . gacchanti, ayam pi bhikkhave mahāsamudde catuttho acchariyo abbhuto dhammo, yaṃ disvādisvā asurā mahāsamudde abhiramanti.
5. puna ca paraṃ yā ca loke savantiyo mahāsamuddaṃ appenti, yā ca antalikkhā ḍhārā papatanti, na tena mahāsamuddassa ūnattaṃ vā pūrattaṃ vā paññāyati.
yaṃ pi (054) bhikkhave yā ca loke . . . pe . . . paññāyati, ayam pi bhikkhave mahāsamudde pañcamo acchariyo . . . pe . . . abhiramanti.
6. puna ca paraṃ bhikkhave mahāsamuddo ekaraso loṇaraso.
yaṃ bhikkhave mahāsamuddo ekaraso loṇaraso, ayaṃ pi bhikkhave mahāsamudde chaṭṭho acchariyo . . . pe . . . abhiramanti.
7. puna ca paraṃ bhikkhave mahāsamuddo bahuratano anekaratano, tatr’ imāni ratanāni seyyath’ īdaṃ:
muttā maṇi veḷuriyo saṅkho silā pavālaṃ rajataṃ jātarūpaṃ lohitaṅko masāragallo.
yaṃ pi bhikkhave mahāsamuddo bahuratano . . . masāragallo, ayam pi bhikkhave mahāsamudde sattamo acchariyo . . . pe . . . abhiramanti.
8. puna ca paraṃ bhikkhave mahāsamuddo mahataṃ bhūtānaṃ āvāso, tatr’ ime bhūtā:
timi timiṅgalo timirapiṅgalo asurā nāgā gandhabbā, santi mahāsamudde yojanasatikā pi attabhāvā, dviyojanasatikā pi attabhāvā, tiyojanasatikā pi attabhāvā, catuyojanasatikā pi attabhāvā, pañcayojanasatikā pi attabhāvā.
yaṃ pi bhikkhave mahāsamuddo mahataṃ . . . pe . . . attabhāvā, ayaṃ pi bhikkhave mahāsamudde aṭṭhamo acchariyo . . . pe . . . abhiramanti.
ime kho bhikkhave mahāsamudde aṭṭha acchariyā . . . pe . . . abhiramanti.
evam eva kho bhikkhave imasmiṃ dhammavinaye aṭṭha acchariyā abbhutā dhammā, ye disvā-disvā bhikkhū imasmiṃ dhammavinaye abhiramanti.
1. seyyathā pi bhikkhave mahāsamuddo anupubbaninno anupubbapoṇo anupubbapabbhāro n’ āyataken’ eva papāto,
evam eva kho bhikkhave imasmiṃ dhammavinaye anupubbasikkhā anupubbakiriyā anupubbapaṭipadā n’ āyataken’ eva aññāpaṭivedho.
yaṃ pi bhikkhave imasmiṃ dhammavinaye . . . pe . . . aññāpaṭivedho, ayam pi bhikkhave imasmiṃ dhammavinaye paṭhamo acchariyo abbhutadhammo, yaṃ disvā-disvā bhikkhū imasmiṃ dhammavinaye abhiramanti.
seyyathā pi bhikkhave mahāsamuddo ṭhitadhammo velaṃ n’ ātivattati, evam eva kho bhikkhave yaṃ mayā sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ taṃ mama sāvakā jīvitahetu pi n’ ātikkamanti.
yaṃ pi bhikkhave mayā . . . pe . . . n’ ātikkamanti, ayam pi bhikkhave imasmiṃ dhammavinaye dutiyo acchariyo . . . pe . . . abhiramanti.
3. seyyathā pi bhikkhave mahāsamuddo na matena kuṇapena saṃvasati, yaṃ hoti mahāsamudde mataṃ kuṇapaṃ,
taṃ khippaṃ yeva tīraṃ vāheti, thale ussāreti, evam eva kho bhikkhave yo so puggalo dussīlo pāpadhammo asucisaṅkassarasamācāro paṭicchannakammanto assamaṇo samaṇapatiñño abrahmacārī brahmacāripaṭiñño antopūti avassuto kasambujāto, na tena saṃgho saṃvasati, atha kho naṃ khippam eva sannipatitvā ukkhipati.
kiñcāpi so hoti majjhe bhikkhu-
{saṃghassa} nisinno, atha kho so ārakā 'va saṃghamhā saṃgho ca tena.
yaṃ pi bhikkhave yo so puggalo . . . pe . . . saṃgho ca tena, ayam pi bhikkhave imasmiṃ dhammavinaye tatiyo acchariyo . . . pe . . . abhiramanti.
4. seyyathā pi bhikkhave yā kāci mahānadiyo seyyath' īdaṃ: {Gaṅgā} Yamunā Aciravatī Sarabhū Mahī tā mahāsamuddaṃ pattā pajahanti purimāni nāmagottāni, mahāsamuddo tv eva saṅkhaṃ gatāni, evam eva kho bhikkhave cattāro vaṇṇā:
khattiyā brāhmaṇā vessā suddā, te tathāgatappavedite dhammavinaye agārasmā anagāriyaṃ pabbajitvā jahanti purimāni nāmagottāni, samanā Sakyaputtiyā tv eva saṅkhaṃ gacchanti.
yam pi bhikkhave cattāro . . . pe . . . gacchanti, ayam pi bhikkhave imasmiṃ dhammavinaye catuttho acchariyo . . . pe . . . abhiramanti.
5. seyyathā pi bhikkhave yā ca loke savantiyo mahāsamuddaṃ appenti yā ca antalikkhā dhārā papatanti, na tena mahāsamuddassa ūnattaṃ vā pūrattaṃ vā paññāyati, evam eva kho bhikkhave bahū ce pi bhikkhū anupādisesāya nibbāṇadhātuyā parinibbāyanti, na tena nibbānadhātuyā ūnattaṃ vā pūrattaṃ vā paññāyati.
yaṃ pi bhikkhave bahū ce pi . . . pe . . . paññāyati, ayam pi bhikkhave imasmiṃ dhammavinaye pañcamo acchariyo . . . pe . . . abhiramanti.
seyyathā pi bhikkhave mahāsamuddo ekaraso loṇaraso,
evam eva kho bhikkhave ayaṃ dhammo ekaraso vimuttiraso.
yaṃ pi bhikkhave ayaṃ dhammo ekaraso vimuttiraso,
ayam pi bhikkhave imasmiṃ dhammavinaye chaṭṭho acchariyo . . . pe . . . abhiramanti.
7. seyyathā pi bhikkhave mahāsamuddo bahuratano anekaratano, tatr’ imāni ratanāni seyyath’ īdaṃ:
muttā maṇi veḷuriyo saṅkho silā pavālaṃ rajataṃ jātarūpaṃ lohitaṅgo masāragallaṃ, evam eva kho bhikkhave ayaṃ dhammo bahuratano anekaratano, seyyath’ īdaṃ:
{cattāro} sammappadhānā cattāro iddhipādā pañc’ indriyāni pañca balāni satta bojjhaṅgāni ariyo aṭṭhaṅgiko maggo.
{bhikkhave} ayaṃ dhammo . . . pe . . . maggo, ayaṃ pi bhikkhave imasmiṃ dhammavinaye sattamo acchariyo . . . pe . . . abhiramanti.
8. seyyathā pi bhikkhave mahāsamuddo mahataṃ bhūtānaṃ āvāso, tatr’ ime bhūtā:
timi timiṅgalo timirapiṅgalo asurā nāgā gandhabbā, santi mahāsamudde yojanasatikā pi attabhāvā, dviyojanasatikā pi attabhāvā, tiyojanasatikā pi attabhāvā, catuyojanasatikā pi attabhāvā, pañcayojanasatikā pi attabhāvā, evam eva kho bhikkhave ayaṃ dhammavinayo mahataṃ bhūtānaṃ āvāso, tatr’ ime bhūtā:
sotāpanno sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipanno, sakadāgāmī sakadāgāmiphalasacchikiriyāya paṭipanno, anāgāmī anāgāmiphalasacchikiriyāya paṭipanno, arahā arahattāya paṭipanno.
yaṃ pi bhikkhave ayaṃ dhammavinayo mahataṃ . . . pe . . . arahattāya paṭipanno, ayam pi bhikkhave imasmiṃ dhammavinaye aṭṭhamo acchariyo . . . pe . . . abhiramanti.
ime kho bhikkhave imasmiṃ dhammavinaye aṭṭha acchariyā abbhutā dhammā, ye disvā-disvā bhikkhū imasmiṃ dhammavinaye abhiramanti.
atha kho bhagavā etam atthaṃ viditvā tāyaṃ velāyaṃ imaṃ udānaṃ udānesi:
channam ativassati vivaṭaṃ n’ ātivassati,
tasmā channaṃ vivaretha, evaṃ taṃ n’ ātivassatī 'ti. ||5||
ekaṃ samayaṃ bhagavā Sāvatthiyaṃ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme.
tena kho pana samayena āyasmā Mahākaccāno Avantīsu viharati Kuraraghare Pavatte pabbate.
tena kho pana samayena Soṇo upāsako Koṭikaṇṇo āyasmato Mahākaccānassa upaṭṭhāko hoti.
atha kho Soṇassa upāsakassa koṭikaṇṇassa rahogatassa paṭisallīnassa evaṃ cetaso parivitakko udapādi: yathā-yathā kho ayyo Mahākaccāno dhammaṃ deseti, na yidaṃ sukaraṃ agāraṃ ajjhāvasatā ekantaparipuṇṇaṃ ekantaparisuddhaṃ saṅkhalikhitaṃ brahmacariyaṃ carituṃ.
yannūn’ āhaṃ kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabbajeyyan ti.
atha kho Soṇo upāsako Koṭikaṇṇo yen’ āyasmā Mahākaccāno ten’ upasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmantaṃ Mahākaccānaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi, ekamantaṃ nisinno kho Soṇo upāsako Koṭikaṇṇo āyasmantaṃ Mahākaccānaṃ etad avoca:
idha mayhaṃ bhante rahogatassa . . . pe . . . pabbajeyyan ti.
pabbājetu maṃ bhante ayyo Mahākaccāno 'ti.
evaṃ vutte āyasmā Mahākaccāno Soṇaṃ upāsakaṃ Koṭikaṇṇaṃ etad avoca:
dukkaraṃ kho Soṇa yāvajīvaṃ ekabhattaṃ ekaseyyaṃ brahmacariyaṃ, iṅgha tvaṃ Soṇa tatth’ eva agārikabhūto samāno buddhānaṃ sāsanaṃ anuyuñja kālayuttaṃ ekabhattaṃ ekaseyyaṃ brahmacariyan ti.
atha kho Soṇassa upāsakassa Koṭikaṇṇassa yo ahosi pabbajjābhisaṅkhāro, so paṭippassambhi.
dutiyam pi kho Soṇassa upāsakassa Koṭikaṇṇassa rahogatassa . . . pe . . . pabbajeyyan ti.
dutiyam pi kho Soṇo upāsako Koṭikaṇṇo yen’ āyasmā . . . avoca:
idha . . . pabbājetu maṃ bhante ayyo Mahākaccāno 'ti.
dutiyaṃ pi kho āyasmā Mahākaccāno Soṇaṃ upāsakaṃ Koṭikaṇṇaṃ etad avoca:
dukkaraṃ . . . pe . . . brahmacariyan ti.
dutiyam pi kho Soṇassa . . . pe . . . paṭippassambhi.
tatiyam pi kho Soṇassa upāsakassa Kotikaṇṇassa rahogatassa . . . pe . . . pabbajeyyan ti.
tatiyam pi kho Soṇo upāsako Koṭikaṇṇo yen’ āyasmā . . . pe . . .
idha . . . pe . . . pabbājetu maṃ bhante ayyo Mahākaccāno 'ti.
atha kho āyasmā Mahākaccāno Soṇaṃ upāsakam Koṭikaṇṇaṃ pabbājesi.
tena kho pana samayena Avantisudakkhiṇāpatho appabhikkhuko hoti.
atha kho āyasmā Mahākaccāno tiṇṇaṃ vassānaṃ accayena kicchena kasirena tato-tato dasavaggaṃ bhikkhusaṃghaṃ sannipātetvā āyasmantaṃ Soṇaṃ upasampādesi.
atha kho āyasmato Soṇassa vassaṃ vutthassa rahogatassa paṭisallīnassa evañ cetaso parivitakko udapādi:
na kho me so bhagavā sammukhā diṭṭho api ca suto yeva me so bhagavā īdiso īdiso cā 'ti.
sace maṃ upajjhāyo anujāneyya, gacchey’ āhaṃ bhagavantaṃ dassanāya arahantaṃ sammāsambuddhan ti.
atha kho āyasmā Soṇo sāyaṇhasamayaṃ paṭisallānā vuṭṭhito yen’ āyasmā Mahākaccāno ten’ upasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmantaṃ Mahākaccānaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi,
ekamantaṃ nisinno kho āyasmā Soṇo āyasmantaṃ Mahākaccānaṃ etad avoca:
idha mayhaṃ bhante rahogatassa . . . pe . . . īdiso cā 'ti.
sace maṃ {upajjāyo} anujāneyya,
gaccheyy’ āhaṃ bhagavantaṃ dassanāya arahantaṃ sammāsambuddhan ti.
sādhu sādhu Soṇa, gaccha tvaṃ Soṇa taṃ bhagavantaṃ dassanāya arahantaṃ sammāsambuddhan ti.
dakkhissasi tvaṃ Soṇa taṃ bhagavantaṃ pāsādikaṃ pāsādanīyaṃ santindriyaṃ santamānasaṃ uttamaṃ samathadamatham anuppattaṃ dantaṃ guttaṃ yatindriyaṃ nāgaṃ,
disvāna mama vacanena bhagavato pāde sirasā vandāhi,
appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ puccha:
upajjhāyo me bhante āyasmā Mahākaccāno bhagavato pāde sirasā vandati, appābādhaṃ . . . pe . . . phāsuvihāraṃ pucchatī 'ti.
evam bhante 'ti kho āyasmā Soṇo āyasmato Mahākaccānassa bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā uṭṭhāy’ āsanā āyasmantaṃ Mahākaccānaṃ abhivādetvā {padakkhiṇaṃ} katvā senāsanaṃ saṃsāmetvā pattacīvaram ādāya yena Sāvatthī tena cārikaṃ pakkāmi, anupubbena cārikaṃ caramāno yena Sāvatthī Jetavanaṃ Anāthapiṇḍikass’ ārāmo, (059) yena bhagavā ten’ upasaṅkami, upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi, ekamantaṃ nisinno kho āyasmā Soṇo bhagavantaṃ etad avoca:
upajjhāyo me . . . pe . . . pucchatī 'ti.
kacci bhikkhu khamanīyaṃ,
kacci yāpanīyaṃ, kacci pi appakilamathena addhānaṃ āgato, na ca piṇḍakena kilanto sī 'ti.
khamanīyaṃ bhagavā, yāpanīyaṃ bhagavā, appakilamathena c’ āhaṃ bhante addhānaṃ āgato, na ca piṇḍakena kilanto mhī 'ti.
atha kho bhagavā āyasmantaṃ Ānandaṃ āmantesi: imass' Ānanda āgantukassa bhikkhuno senāsanaṃ paññāpehī 'ti.
atha kho āyasmato Ānandassa etad ahosi:
yassa kho maṃ bhagavā ānāpeti: imass’ Ananda āgantukassa bhikkhuno senāsanaṃ paññāpehī 'ti icchati bhagavā tena bhikkhunā saddhiṃ ekavihāre vatthuṃ, icchati bhagavā āyasmatā Soṇena saddhiṃ ekavihāre vatthun ti yasmiṃ vihāre bhagavā viharati, tasmiṃ vihāre āyasmato Soṇassa senāsanaṃ paṇṇāpesi.
atha kho bhagavā bahud eva rattiṃ abbhokāse nisajjāya vītināmetvā pāde pakkhāletvā vihāraṃ pāvisi,
āyasmā pi kho Soṇo bahud . . . pe . . . pāvisi.
atha kho bhagavā rattiyā paccūsasamayaṃ paccuṭṭhāya āyasmantaṃ Soṇaṃ ajjhesi: {patibhātu} {taṃ, bhikkhu} dhammaṃ bhāsitun ti.
evaṃ bhante 'ti kho āyasmā Soṇo bhagavato paṭissutvā soḷasa aṭṭhakavaggikāni sabbān’ eva sarena abhaṇi.
atha kho bhagavā āyasmato Soṇassa sarabhaññapariyosāne abbhanumodi:
sādhu sādhu bhikkhu, suggahitāni bhikkhu soḷasa aṭṭhakavaggikāni sumanasikatāni sūpadhāritāni; kalyāniyā si vācāya samannāgato vissaṭṭhāya {aneḷagalāya} atthassa viññāpaniyā.
kativasso si tvaṃ bhikkhū 'ti.
ekavasso ahaṃ bhagavā 'ti.
kissa pana tvaṃ bhikkhu evaṃ ciraṃ akāsī 'ti.
ciraṃ diṭṭho me bhante kāmesu ādīnavo api ca sambādho gharāvāso bahukicco bahukaraṇīyo 'ti.
atha kho bhagavā etam atthaṃ viditvā tāyaṃ velāyaṃ imaṃ udānaṃ udānesi:
disvā ādīnavaṃ loke ñatvā dhammaṃ {nirūpadhiṃ}
ariyo na ramati pāpe, pāpe na ramati sucī 'ti. ||6||
ekaṃ samayaṃ bhagavā Sāvatthiyaṃ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme.
tena kho pana samayena āyasmā Kaṅkhārevato bhagavato avidūre nisinno hoti pallaṅkaṃ ābhujitvā ujuṃ kāyaṃ paṇidhāya attano kaṅkhāvitaraṇavisuddhiṃ paccavekkhamāno.
addasā kho bhagavā āyasmantaṃ Kaṅkhārevataṃ avidūre nisinnaṃ pallaṅkaṃ ābhujitvā ujuṃ kāyaṃ paṇidhāya attano kaṅkhāvitaranavisuddhiṃ paccavekkhamānaṃ.
atha kho bhagavā etam atthaṃ viditvā tāyaṃ velāyaṃ imaṃ udānaṃ udānesi:
yā kāci kaṅkhā idha vā huraṃ vā sakavediyā vā paravediyā vā jhāyino tā pajahanti sabbā ātāpino brahmacariyaṃ carantā 'ti. ||7||
ekaṃ samayaṃ bhagavā Vesāliyaṃ viharati Mahāvane Kūṭāgārasālāyaṃ.
atha kho bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaram ādāya Vesāliṃ piṇḍāya pāvisi, Vesāliyaṃ piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto āyasmantaṃ Ānandaṃ āmantesi:
gaṇhāhi Ānanda nisīdanaṃ, yena Cāpālaṃ cetiyaṃ ten' upasaṅkamissāmi divāvihārāyā 'ti.
evaṃ bhante 'ti kho pana āyasmā Ānando bhagavato paṭissutvā nisīdanam ādāya bhagavantaṃ piṭṭhito piṭṭhito anubandhi.
atha kho bhagavā yena Cāpālacetiyaṃ ten’ upasaṅkami, upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi, nisajja kho bhagavā āyasmantaṃ Ānandaṃ āmantesi:
ramaṇīyā Ānanda Vesālī, ramaṇīyaṃ Udenaṃ cetiyaṃ, ramaṇīyaṃ Gotamakaṃ cetiyaṃ, ramaṇīyaṃ Sattambaṃ cetiyaṃ, ramaṇīyaṃ Bahuputtaṃ cetiyaṃ, ramaṇīyaṃ Sārandadaṃ cetiyaṃ, ramaṇīyaṃ Cāpālaṃ cetiyaṃ.
yassa kassaci Ānanda cattāro iddhipādā bhāvitā bahulīkatā yānikatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā, so ākaṅkhamāno kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vā 'ti.
tathāgatassa kho Ānanda cattāro iddhipādā . . . susamāraddhā, ākaṅkhamāno Ānanda tathāgato kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vā 'ti.
evam pi kho āyasmā Ānando bhagavatā oḷārike nimitte kayiramāne oḷārike obhāse kayiramāne n’ āsakkhi paṭivijjhituṃ, na bhagavantaṃ yāci:
tiṭṭhatu bhante bhagavā kappaṃ, tiṭṭhatu sugato kappaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānan ti yathā taṃ Mārena (063) pariyuṭṭhitacitto.
dutiyam pi kho bhagavā āyasmantaṃ Ānandaṃ āmantesi:
ramaṇīyā . . . pe . . . tathāgato kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vā 'ti.
evam pi kho āyasmā Ānando . . . pe . . . pariyuṭṭhitacitto.
tatiyam pi kho bhagavā āyasmantaṃ Ānandaṃ āmantesi: ramaṇīyā . . . pe . . . tathāgato kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vā 'ti.
evam pi kho āyasmā Ānando . . . pe . . . pariyuṭṭhitacitto.
atha kho bhagavā āyasmantaṃ Ānandaṃ āmantesi:
gaccha tvaṃ Ānanda, yassa dāni kālaṃ maññasī 'ti.
evaṃ bhante 'ti kho āyasmā Ānando bhagavato paṭissutvā uṭṭhāy’ āsanā bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā avidūre aññatarasmiṃ rukkhamūle nisīdi.
atha kho Māro pāpimā acirapakkante āyasmante Ānande yena bhagavā ten’ upasaṅkami upasaṅkamitvā ekamantaṃ aṭṭhāsi, ekamantaṃ ṭhito kho Māro pāpimā bhagavantaṃ etad avoca:
parinibbātu dāni bhante bhagavā, parinibbātu sugato, parinibbānakālo dāni bhante bhagavato, bhāsitā kho pan’ esā bhante bhagavatā vācā:
na tāv’ āhaṃ pāpima parinibbāyissāmi, yāva me bhikkhū na sāvakā bhavissanti viyattā vinītā {visāradā pattayogakkhemā} bahussutā dhammadharā dhammānudhammapaṭipannā sāmīcipaṭipannā anudhammacārino sakaṃ ācariyakaṃ uggahetvā ācikkhissanti desissanti paññapessanti paṭṭhapessanti vivarissanti vibhajissanti uttānikarissanti, uppannaṃ parappavādaṃ saha dhammena suniggahitan niggahetvā sappāṭihāriyaṃ dhammaṃ desissantī 'ti.
santi kho pana bhante etarahi bhikkhū bhagavato sāvakā viyattā . . . uggahetvā ācikkhanti desenti paññapenti paṭṭhapenti vivaranti vibhajanti uttānikaronti uppannaṃ parappavādaṃ saha dhammena suniggahitan niggahetvā sappāṭihāriyaṃ dhammaṃ desenti.
parinibbātu dāni bhante bhagavā, parinibbātu sugato, parinibbānakālo dāni bhante bhagavato, bhāsitā kho pan’ esā bhagavatā vācā:
na tāv' āhaṃ pāpima parinibbāyissāmi, yāva me bhikkhuniyo sāvikā bhavissanti viyattā . . . pe . . . anudhammacāriniyo . . . pe . . . sappāṭihāriyaṃ dhammaṃ desissantī 'ti.
santi kho pana (064) bhante etarahi bhikkhuniyo bhagavato sāvikā . . . pe . . . sappāṭihāriyaṃ dhammaṃ desenti.
parinibbātu . . . pe . . . vācā na tāv’ āhaṃ pāpima parinibbāyissāmi, yāva me upāsakā na sāvakā bhavissanti viyattā . . . pe . . . sappāṭihāriyaṃ dhammaṃ desissantī 'ti.
etarahi kho pana bhante upāsakā bhagavato sāvakā viyattā . . . pe . . . sappāṭihāriyaṃ dhammaṃ desenti.
parinibbātu . . . pe . . . vācā:
na tāv' āhaṃ pāpima parinibbāyissāmi, yāva me upāsikā na sāvikā bhavissanti viyattā . . . pe . . . anudhammacāriniyo . . . pe . . . sappāṭihāriyam dhammaṃ desissantī 'ti.
etarahi kho pana bhante upāsikā bhagavato sāvikā viyattā . . . pe . . . anudhammacāriniyo . . . pe . . . sappāṭihāriyaṃ dhammaṃ desenti.
parinibbātu . . . pe . . . vācā:
na tāv’ āhaṃ pāpima parinibbāyissāmi, yāva me idaṃ brahmacariyaṃ na iddhaṃ ca bhavissati phītaṃ ca vitthārikaṃ bahujaññaṃ puthubhūtaṃ {yāva-d-eva manussehi} suppakāsitan ti.
etarahi kho pana bhante bhagavato brahmacariyaṃ iddhaṃ ca phītaṃ ca vitthārikaṃ bahujaññaṃ puthubhūtaṃ yavad eva manussehi suppakāsitan ti parinibbātu dāni bhante bhagavā parinibbātu sugato, parinibbānakālo dāni bhante bhagavato 'ti.ḥ evaṃ vutte bhagavā Māraṃ pāpimantaṃ etad avoca:
apposukko tvaṃ pāpima hohi.
na ciraṃ tathāgatassa parinibbānaṃ bhavissati, ito tiṇṇaṃ māsānaṃ accayena tathāgato parinibbāyissatī 'ti.
atha kho bhagavā Cāpāle cetiye sato sampajāno āyusaṅkhāraṃ ossajji, ossaṭṭhe ca bhagavatā āyusaṅkhāre mahābhūmicālo ahosi bhiṃsanako lomahaṃso devadundubhiyo ca phaliṃsu.
atha kho bhagavā etam atthaṃ viditvā tāyaṃ velāyaṃ imaṃ udānaṃ udānesi:
tulam atulaṃ ca sambhavaṃ bhavasaṅkhāram {avassajī} muni,
ajjhattarato samāhito abhindi kavacam iv’ attasambhavan ti. ||1||
ekaṃ samayaṃ bhagavā Sāvatthiyaṃ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme.
tena kho pana samayena sambahulā nānātitthiyā samaṇabrāhmaṇā paribbā-(067)jakā Sāvatthiṃ piṇḍāya pavisanti nānādiṭṭhikā nānākhantikā nānārucikā nānādiṭṭhinissayanissitā.
sant’ eke samaṇabrāhmaṇā evaṃvādino evaṃdiṭṭhino:
sassato loko, idam eva saccaṃ,
santi pan’ eke samaṇabrāhmaṇā evaṃvādino evaṃdiṭṭhino:
asassato loko, idam eva saccaṃ, mogham aññan ti.
sant’ eke samaṇabrāhmaṇā evaṃvādino evaṃdiṭṭhino:
antavā loko, idam eva saccaṃ, mogham aññan ti.
santi pan’ eke samaṇabrāhmaṇā evaṃvādino evaṃdiṭṭhino:
anantavā loko, idam eva saccaṃ, mogham aññan ti.
sant' eke samaṇabrāhmaṇā evaṃvādino evaṃdiṭṭhino:
taṃ jīvaṃ taṃ sarīraṃ, idam eva saccaṃ, mogham aññan ti.
santi pan’ eke samaṇabrāhmaṇā evaṃvādino evaṃdiṭṭhino:
aññaṃ jīvaṃ aññaṃ sarīraṃ, idam eva saccaṃ, mogham aññan ti.
sant’ eke samaṇabrāhmaṇā evaṃvādino evaṃdiṭṭhino:
hoti tathāgato param maraṇā, idam eva saccaṃ, mogham aññan ti.
santi pan’ eke samaṇabrāhmaṇā evaṃvādino evaṃdiṭṭhino: na hoti tathāgato param maraṇā, idam eva saccaṃ, mogham aññan ti.
sant’ eke samaṇabrāhmaṇā evaṃvādino evaṃdiṭṭhino:
hoti ca na ca hoti tathāgato param maraṇā, idam eva saccaṃ, mogham aññan ti.
santi pan’ eke samaṇabrāhmanā: n’ eva hoti na na hoti tathāgato param maraṇā, idam eva saccaṃ, mogham aññan ti.
te bhaṇḍanajātā kalahajātā vivādāpannā aññamaññaṃ mukhasattīhi vitudantā viharanti:
ediso dhammo,1 n’ ediso dhammo, n’ ediso dhammo ediso dhammo 'ti.
atha kho sambahulā bhikkhū pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaraṃ ādāya Sāvatthiṃ piṇḍāya pāvisiṃsu, Sāvatthiyaṃ piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkantā yena bhagavā ten’ upasaṅkamiṃsu,
upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu, ekamantaṃ nisinnā kho te bhikkhū bhagavantaṃ etad avocuṃ:
idha bhante sambahulā nānātitthiyā samaṇabrāhmaṇā paribbājakā Sāvatthiyaṃ paṭivasanti nānādiṭṭhikā . . . pe . . . nissitā.
sant’ eke . . . pe . . . ediso dhammo 'ti.
aññatitthiyā bhikkhave paribbājakā andhā acakkhukā atthaṃ na jānanti, anatthaṃ na jānanti, dhammaṃ na jānanti, (068) adhammaṃ na jānanti.
te atthaṃ ajānantā anatthaṃ ajānantā dhammaṃ ajānantā adhammaṃ ajānantā bhaṇḍanajātā . . . pe . . . ediso dhammo 'ti.
bhūtapubbaṃ bhikkhave imissāy’ eva Sāvatthiyaṃ aññataro rājā ahosi.
atha kho bhikkhave so rājā aññataraṃ purisaṃ āmantesi: ehi tvaṃ ambho purisa yāvatikā Sāvatthiyaṃ jaccandhā, te sabbe ekajjhaṃ sannipātehī 'ti.
evaṃ devā 'ti kho bhikkhave so puriso tassa rañño paṭissutvā yāvatikā Sāvatthiyaṃ {jaccandhā},
te sabbe gahetvā yena so rājā ten’ upasaṅkami, upasaṅkamitvā taṃ rājānaṃ etad avoca:
sannipātitā kho te deva yāvatikā Sāvatthiyaṃ jaccandhā 'ti.
tena hi bhaṇe jaccandhānaṃ hatthiṃ dassehī 'ti.
evaṃ devā 'ti kho bhikkhave so puriso tassa rañño paṭissutvā jaccandhānaṃ hatthiṃ dassesi:
ediso jaccandhā hatthī 'ti.
ekaccānaṃ jaccandhānaṃ hatthissa sīsaṃ dassesi:
ediso jaccandhā hatthī 'ti, ekaccānaṃ jaccandhānaṃ hatthissa kaṇṇaṃ dassesi:
ediso jaccandhā hatthī 'ti,
ekaccānaṃ jaccandhānaṃ hatthissa dantaṃ dassesi: ediso jaccandhā hatthī 'ti, ekaccānaṃ jaccandhānaṃ hatthissa soṇḍaṃ dassesi:
ediso jaccandhā hatthī 'ti, ekaccānaṃ jaccandhānaṃ hatthissa kāyaṃ dassesi:
ediso jaccandhā hatthī 'ti, ekaccānaṃ . . . pādaṃ dassesi . . .'ti, ekaccānaṃ . . . piṭṭhiṃ dassesi . . .'ti, ekaccānaṃ . . . naṅguṭṭhaṃ dassesi . . .'ti, ekaccānaṃ . . . vāladhiṃ dassesi . . .'ti.
atha kho bhikkhave so puriso jaccandhānaṃ hatthiṃ dassetvā yena so rājā ten’ upasaṅkami, upasaṅkamitvā taṃ rājānaṃ etad avoca:
diṭṭho kho tehi deva jaccandehi hatthī,
yassa dāni kālaṃ maññasī 'ti.
atha kho bhikkhave so rājā yena te jaccandhā ten’ upasaṅkami, upasaṅkamitvā te jaccandhe etad avoca:
diṭṭho vo jaccandhā hatthī 'ti.
evaṃ deva diṭṭho no hatthī 'ti.
vadetha jaccandhā, kīdiso hatthī 'ti.
yehi bhikkhave jaccandhehi hatthissa sīsaṃ diṭṭhaṃ ahosi,
ediso deva hatthī, seyyathā pi kumbho 'ti.
yehi bhikkhave jaccandhehi hatthissa kaṇṇo diṭṭho ahosi, te evam āhaṃsu:
ediso deva hatthī, seyyathā pi suppo 'ti.
yehi bhikkhave jaccandhehi hatthissa danto diṭṭho ahosi, te (069) evam āhaṃsu:
ediso . . . pe . . . pi phālo 'ti.
yehi . . . soṇḍo . . . āhaṃsu:
ediso . . . pi naṅgalīsā 'ti.
yehi . . . kāyo . . . āhaṃsu:
ediso . . . pi koṭṭho 'ti.
yehi . . . pādo . . . āhaṃsu:
ediso . . . pi thūṇo 'ti.
yehi . . . piṭṭhī diṭṭhā2 . . . āhaṃsu:
ediso . . . pi udukkhalo 'ti.
yehi . . . naṅguṭṭhaṃ diṭṭhaṃ ahosi, te evam āhaṃsu: ediso . . . pi musalo 'ti.
yehi . . . vāladhi . . . āhaṃsu: ediso . . . sammajjanī 'ti.
te ediso hatthī, n’ ediso hatthī, n’ ediso hatthī, ediso hatthī 'ti aññamaññaṃ muṭṭhīhi {saṃsubhiṃsu}.
tena ca pana bhikkhave so rājā attamano ahosi, evam eva kho bhikkhave aññatitthiyā paribbājakā andhā acakkhukā . . . pe . . . ediso dhammo 'ti.
atha kho bhagavā etam atthaṃ viditvā tāyaṃ velāyaṃ imaṃ udānaṃ udānesi:
imesu kira sajjanti eke samaṇabrāhmaṇā,
viggayha naṃ vivadanti janā ekaṅgadassino 'ti. ||4||
ekaṃ samayaṃ bhagavā Mallesu cārikaṃ caramāno mahatā bhikkhusaṃghena saddhiṃ yena Pāvā tad avasari.
tatra sudaṃ bhagavā Pāvāyaṃ viharati Cundassa Kammāraputtassa ambavane.
assosi kho Cundo Kammāraputto:
bhagavā kira Mallesu cārikañ caramāno mahatā bhikkhusaṃghena saddhiṃ Pāvāyaṃ anuppatto Pāvāyaṃ viharati mayhaṃ ambavane 'ti.
atha kho Cundo Kammāraputto yena bhagavā ten’ upasaṅkami, upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi, ekamantaṃ nisinnaṃ kho Cundaṃ Kammāraputtaṃ bhagavā dhammiyā kathāya sandassesi samādapesi samuttejesi sampahaṃsesi.
atha kho Cundo Kammāraputto bhagavatā {dhammiyā kathāya} sandassito samādapito samuttejito sampahaṃsito bhagavantaṃ etad avoca:
adhivāsetu me bhante bhagavā svātanāya bhattaṃ saddhiṃ bhikkhusaṃghenā 'ti.
adhivāsesi bhagavā tuṇhībhāvena.
atha kho Cundo Kammāraputto bhagavato adhivāsanaṃ viditvā uṭṭhāy’ āsanā bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi.
atha kho Cundo Kammāraputto tassā rattiyā accayena sake nivesane paṇītaṃ khādaniyaṃ bhojaniyaṃ paṭiyādāpetvā pahūtaṃ ca sūkaramaddavaṃ bhagavato kālaṃ ārocāpesi:
kālo bhante, niṭṭhitaṃ bhattan ti.
(082) atha kho bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaraṃ ādāya saddhiṃ bhikkhusaṃghena yena Cundassa Kammāraputtassa nivesanaṃ ten’ upasaṅkami, upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi, nisajja kho bhagavā Cundaṃ Kammāraputtaṃ āmantesi:
yan te Cunda sūkaramaddavaṃ paṭiyattaṃ, tena maṃ parivisa, yaṃ pan’ aññaṃ khādaniyaṃ bhojaniyaṃ paṭiyattaṃ, tena bhikkhusaṃghaṃ parivisā 'ti.
evaṃ bhante 'ti kho Cundo Kammāraputto bhagavato paṭissutvā yaṃ ahosi sūkaramaddavaṃ paṭiyattaṃ tena bhagavantaṃ parivisi, yaṃ pan’ aññaṃ khādaniyaṃ bhojaniyaṃ paṭiyattaṃ tena bhikkhusaṃghaṃ parivisati.
atha kho bhagavā Cundaṃ Kammāraputtaṃ āmantesi:
yan te Cunda sūkaramaddavaṃ avasiṭṭhaṃ, taṃ sobbhe nikhaṇāhi, n’ āhan taṃ Cunda passāmi sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya, yassa taṃ paribhuttaṃ sammāpariṇāmaṃ gaccheyya aññatra tathāgatassā 'ti.
evaṃ bhante 'ti kho Cundo Kammāraputto bhagavato paṭissutvā yaṃ ahosi sūkaramaddavaṃ avasiṭṭhaṃ, taṃ sobbhe nikhaṇitvā yena bhagavā ten’ upasaṅkami, upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi, ekamantaṃ nisinnaṃ kho Cundaṃ Kammāraputtaṃ bhagavā dhammiyā kathāya sandassetvā samādapetvā samuttejetvā sampahaṃsetvā uṭṭhāy' āsanā pakkāmi.
atha kho bhagavato Cundassa Kammāraputtassa bhattaṃ bhuttāvissa kharo ābādho uppajji lohitapakkhandikā bāḷhā vedanā vattanti māraṇantikā.
tatra sudaṃ bhagavā sato sampajāno adhivāsesi avihaññamāno.
atha kho bhagavā āyasmantaṃ Ānandaṃ āmantesi: āyām' Ānanda yena Kusinārā ten’ upasaṅkamissāmā 'ti.
evaṃ bhante 'ti kho āyasmā Ānando bhagavato paccassosi.
Cundassa bhattaṃ bhuñjitvā Kammārassā 'ti me sutaṃ ābādhaṃ samphusī dhīro pabāḷhaṃ māraṇantikaṃ,
bhuttassa ca sūkaramaddavena byādhi pabāḷho udapādi satthuno,
viriccamāno bhagavā avoca: gacchām’ ahaṃ Kusināraṃ nagaran ti.
(083) atha kho bhagavā maggā okkamma yen’ aññataraṃ rukkhamūlaṃ ten’ upasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmantaṃ Ānandaṃ āmantesi:
iṅgha me tvaṃ Ānanda catugguṇaṃ saṅghāṭiṃ paññāpehi, kilanto 'smi nisīdissāmī 'ti.
evam bhante 'ti kho Ānando bhagavato paṭissutvā catugguṇaṃ saṃghāṭiṃ paññāpesi.
nisīdi bhagavā paññatte āsane,
nisajja kho bhagavā āyasmantaṃ Ānandaṃ āmantesi: iṅgha me tvaṃ Ānanda pānīyaṃ āhara, pipāsito 'smi Ānanda pivissāmī 'ti.
evaṃ vutte āyasmā Ānando bhagavantaṃ etad avoca:
idāni bhante pañcamattāni sakaṭasatāni atikkantāni, taṃ cakkacchinnaṃ udakaṃ parittaṃ luḷitaṃ āvilaṃ sandati.
ayaṃ bhante Kukuṭṭhā nadī avidūre acchodakā sātodakā sītodakā setodakā supatitthā (?) ramaṇīyā, ettha bhagavā pānīyañ ca pivissati gattāni ca sītaṃkarissatī 'ti.
dutiyam pi kho bhagavā āyasmantaṃ Ānandaṃ āmantesi:
iṅgha me tvaṃ Ānanda pānīyaṃ āhara, pipāsito 'smi Ānanda pivissāmī 'ti.
dutiyam pi kho āyasmā Ānando bhagavantaṃ etad avoca:
idāni . . . pe . . . sītaṃkarissatī 'ti.
tatiyam pi kho bhagavā āyasmantaṃ Ānandaṃ āmantesi:
iṅgha . . . pe . . . pivissāmī 'ti.
evam bhante 'ti kho āyasmā Ānando bhagavato paṭissutvā pattaṃ gahetvā yena sā nadī ten’ upasaṅkami.
atha kho sā nadī cakkacchinnā parittā lulitā āvilā sandamānā āyasmante Ānande upasaṅkamante acchā vippasannā anāvilā sandati.
atha kho āyasmato Ānandassa etad ahosi: acchariyaṃ vata bho abbhutaṃ vata bho tathāgatassa mahiddhikatā mahānubhāvatā.
ayañ hi sā nadī cakkacchinnā parittā lulitā āvilā sandamānā mayi upasaṅkamante acchā vippasannā anāvilā sandatī 'ti pattena pānīyaṃ ādāya yena bhagavā ten’ upasaṅkami, upasaṅkamitvā bhagavantaṃ etad avoca:
acchariyaṃ bhante abbhutaṃ bhante tathāgatassa . . . anāvilā sandati.
pivatu bhagavā pānī-(084)yaṃ, pivatu sugato pānīyan ti.
atha kho bhagavā pānīyaṃ apāsi1.
atha kho bhagavā mahatā bhikkhusaṃghena saddhiṃ yena Kukuṭṭhā nadī ten’ upasaṅkami, upasaṅkamitvā Kukuṭṭhaṃ nadiṃ ajjhogāhetvā nahātvā ca pivitvā ca paccuttaritvā yena ambavanaṃ ten’ upasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmantaṃ Cundakaṃ āmantesi:
iṅgha me tvaṃ Cundaka catugguṇaṃ saṅghāṭiṃ paññāpehi, kilanto 'smi Cundaka nipajjissāmī 'ti.
evam bhante 'ti kho āyasmā Cundako bhagavato paṭissutvā catugguṇaṃ saṅghāṭiṃ paññāpesi.
atha kho bhagavā dakkhiṇena passena sīhaseyyaṃ kappesi pāde pādaṃ accādhāya sato sampajāno uṭṭhānasaññaṃ manasikaritvā.
āyasmā pana Cundako tatth’ eva bhagavato purato nisīdi.
gantvāna buddho nadiyaṃ Kukuṭṭhaṃ acchodakaṃ sātodakaṃ vippasannaṃ ogāhi satthā sukilantarūpo tathāgato appaṭimo 'dhaloke nahātvā ca pivitvā ca udatāri satthā purakkhato bhikkhugaṇassa majjhe.
satthā pavattā bhagavā idha dhamme upāgami ambavanaṃ mahesi.
āmantayi Cundakaṃ nāma bhikkhuṃ:
catugguṇaṃ patthara me nipajjaṃ.
so codito bhāvitattena Cundo catugguṇaṃ patthari khippam eva,
{nipajji} satthā sukilantarūpo, Cundo pi tattha pamukhe nisīdī 'ti.
atha kho bhagavā āyasmantaṃ Ānandaṃ āmantesi: siyā kho pan’ Ānanda, Cundassa Kammāraputtassa koci vippaṭisāraṃ upādaheyya:
tassa te āvuso Cunda alābhā, tassa te āvuso Cunda dulladdhaṃ, yassa te tathāgato pacchimaṃ piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā parinibbuto 'ti.
Cundassa Ānanda (085) Kammāraputtassa evaṃ vippaṭisāro paṭivinodetabbo: tassa te āvuso Cunda lābhā, tassa te suladdhaṃ, yassa te tathāgato pacchimaṃ piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā parinibbuto.
sammukhā me taṃ āvuso Cunda bhagavato sutaṃ sammukhā paṭiggahītaṃ, dve 'me piṇḍapātā {samasamapphalā}1 {sama-}
samavipākā ativiya aññehi piṇḍapātehi mahapphalatarā ca mahānisaṃsatarā cā 'ti.
yañ ca piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā tathāgato anuttaraṃ sambodhiṃ abhisambujjhati yañ ca piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyati, ime dve piṇḍapātā samāsamapphalā samāsamavipākā ativiya aññehi piṇḍapātehi mahapphalatarā ca mahānisaṃsatarā ca.
āyusaṃvattanikaṃ āyasmatā Cundena Kammāraputtena kammaṃ upacitaṃ,
vaṇṇasaṃvattanikaṃ āyasmatā . . . upacitaṃ, sukhasaṃvattanikaṃ āyasmatā . . . upacitaṃ, saggasaṃvattanikaṃ āyasmatā . . . upacitaṃ, yasasaṃvattanikaṃ āyasmatā . . . upacitaṃ, adhipateyyasaṃvattanikaṃ āyasmatā . . . upacitan ti Cundassa Ānanda Kammāraputtassa evaṃ vippaṭisāro paṭivinodetabbo 'ti.
atha kho bhagavā etam atthaṃ viditvā tāyaṃ velāyaṃ imaṃ udānaṃ udānesi:
dadato puññaṃ pavaḍḍhati, saṃyamato veraṃ na cīyati,
kusalo ca jahāti pāpakaṃ rāgadosamohakkhayā parinibbuto 'ti. ||5||
atha kho Pāṭaligāmiyā upāsakā bhagavato bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā uṭṭhāy’ āsanā bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmiṃsu1.
atha kho bhagavā acirapakkantesu Pāṭaligāmiyesu upāsakesu suññāgāraṃ pāvisi.
tena kho pana samayena Sunīdhavassakārā Magadhamahāmattā Pāṭaligāme nagaraṃ (088) māpenti Vajjīnaṃ paṭibāhāya.
tena kho pana samayena sambahulā devatāyo sahassass' eva Pāṭaligāme vatthūni pariggaṇhanti.
yasmiṃ padese mahesakkhā devatā vatthūni pariggaṇhanti, mahesakkhānaṃ tattha raññaṃ rājamahāmattānaṃ cittāni namanti nivesanāni māpetuṃ.
yasmiṃ padese majjhimā devatā vatthūni pariggaṇhanti, majjhimānaṃ tattha raññaṃ rājamahāmattānaṃ cittāni namanti nivesanāni māpetuṃ.
yasmiṃ padese nīcā devatā vatthūni pariggaṇhanti, nīcānaṃ tattha raññaṃ rājamahāmattānaṃ cittāni namanti nivesanāni māpetuṃ.
addasā kho bhagavā dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānussakena tā devatāyo sahassass' eva Pāṭaligāme vatthūni pariggaṇhantiyo.
yasmiṃ padese mahesakkhā . . . māpetuṃ.
yasmiṃ padese majjhimā . . . māpetuṃ.
yasmiṃ padese nīcā . . . māpetuṃ.
atha kho bhagavā tassā {rattiyā} paccūsasamaye paccuṭṭhāya āyasmantaṃ Ānandaṃ āmantesi:
ko nu kho Ānanda Pāṭaligāme nagaraṃ māpetī 'ti.
Sunīdhavassakārā bhante Magadhamahāmattā Pāṭaligāme nagaraṃ māpenti Vajjīnaṃ paṭibāhāyā 'ti.
seyyathā pi Ānanda devehi tāvatiṃsehi saddhiṃ mantetvā evam eva kho Ānanda Sunīdhavassakārā Magadhamahāmattā Pāṭaligāme nagaraṃ māpenti Vajjīnaṃ paṭibāhāya.
idh’ āhaṃ Ānanda addasaṃ dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānussakena sambahulā devatāyo sahassass' eva Pāṭaligāme vatthūni pariggaṇhantiyo.
yasmiṃ . . . māpetuṃ. [Thrice]. yāvatā Ānanda ariyaṃ āyatanaṃ, yāvatā vaṇippatho, idaṃ agganagaraṃ bhavissati puṭabhedanaṃ.
Pāṭaliputtassa kho Ānanda tayo antarāyā bhavissanti aggito vā udakato vā mithubhedato vā 'ti.
atha kho Sunīdhavassakārā Magadhamahāmattā yena bhagavā ten’ upasaṅkamiṃsu upasaṅkamitvā bhagavatā saddhiṃ sammodiṃsu, sammodanīyaṃ kathaṃ sārāṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu, ekamantaṃ ṭhitā kho Sunīdhavassa-(089)kārā Magadhamahāmattā bhagavantaṃ etad avocuṃ:
adhivāsetu no bhavaṃ Gotamo ajjatanāya bhattaṃ saddhiṃ bhikkhusaṃghenā 'ti.
adhivāsesi bhagavā tuṇhibhāvena.
atha kho Sunīdhavassakārā Magadhamahāmattā bhagavato adhivāsanaṃ viditvā yena sako āvasatho ten’ upasaṅkamiṃsu,
upasaṅkamitvā sake āvasathe paṇītaṃ khādaniyaṃ bhojaniyaṃ paṭiyādāpetvā bhagavato kālam ārocesuṃ:
kālo bho Gotama niṭṭhitaṃ bhattan ti.
atha kho bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaram ādāya saddhiṃ bhikkhusaṃghena yena Sunīdhavassakārānaṃ Magadhamahāmattānaṃ āvasatho ten’ upasaṅkami, upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi.
atha kho Sunīdhavassakārā Magadhamahāmattā buddhapamukhaṃ bhikkhusaṃghaṃ paṇītena khādaniyena bhojaniyena sahatthā santappetvā sampavāresuṃ.
atha kho Sunīdhavassakārā Magadhamahāmattā bhagavantaṃ bhuttāviṃ onītapattapāṇiṃ aññataraṃ nīcaṃ āsanaṃ gahetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu, ekamantaṃ nisinne kho Sunīdhavassakāre Magadhamahāmatte bhagavā imāhi gāthāhi anumodi:
yasmiṃ padese kappeti vāsaṃ paṇḍitajātiyo sīlavant’ ettha bhojetvā saññate brahmacariye yā tattha devatā āsuṃ tāsaṃ dakkhiṇam ādise,
tā pūjitā pūjayanti mānitā mānayanti naṃ.
tato naṃ anukampanti mātā puttaṃ va orasaṃ,
devatānukampito poso sadā bhadrāni passatī 'ti.
atha kho bhagavā Sunīdhavassakārānaṃ Magadhamahāmattānaṃ imāhi gāthāhi anumoditvā uṭṭhāy’ āsanā pakkāmi.
tena kho pana samayena Sunīdhavassakārā Magadhamahāmattā bhagavantaṃ piṭṭhito-piṭṭhito anubaddhā honti:
yen’ ajja samaṇo Gotamo dvāreṇa nikkhamissati taṃ Gotamadvāraṃ nāma bhavissati, yena titthena Gaṅgaṃ nadiṃ tarissati taṃ Gotamatitthaṃ nāma bhavissatī 'ti.
atha kho bhagavā yena dvāreṇa nikkhami, taṃ Gotamadvā-(090)raṃ nāma ahosi.
atha kho bhagavā yena Gaṅgā nadī ten' upasaṅkami.
tenā kho pana samayena Gaṅgā nadī pūrā hoti samatittikā kākapeyyā.
app ekacce manussā nāvaṃ pariyesanti, app ekacce uḷumpaṃ pariyesanti, app ekacce kullaṃ bandhanti apārā pāraṃ gantukāmā.
atha kho bhagavā seyyathā pi balavā puriso sammiñjitaṃ vā bāham pasāreyya, pasāritaṃ vā bāhaṃ sammiñjeyya, evam eva Gaṅgāya nadiyā orimatīrā antarahito pārimatīre paccuṭṭhāsi saddhiṃ bhikkhusaṃghena.
addasā kho bhagavā te manusse app ekacce nāvaṃ pariyesante, app ekacce uḷumpaṃ pariyesante, app ekacce kullaṃ bandhante apārā pāraṃ gantukāme.
atha kho bhagavā . . . etam atthaṃ viditvā tāyaṃ velāyaṃ imaṃ udānaṃ udānesi:
ye taranti aṇṇavaṃ saraṃ setuṃ katvāna visajja pallalāni kullañ hi jano bandhati tiṇṇā medhāvino janā 'ti. ||6||