Dixerat orationisque cursum ad alia quaedam tractanda atque expedienda uertebat.
Tum ego: “Recta quidem,” inquam, “exhortatio tuaque prorsus auctoritate dignissima, sed quod tu dudum de prouidentia quaestionem pluribus aliis implicitam esse dixisti, re experior.
Quaero enim an esse aliquid omnino et quidnam esse casum arbitrere.”
Tum illa: “Festino,” inquit; “debitum promissionis absoluere uiamque tibi qua patriam reueharis aperire.
Haec autem etsi perutilia cognitu tamen a propositi nostri tramite paulisper auersa sunt, uerendumque est ne deuiis fatigatus ad emetiendum rectum iter sufficere non possis.”
“Ne id,” inquam, “prorsus uereare.
Nam quietis mihi loco fuerit ea quibus maxime delector agnoscere, simul cum omne disputationis tuae latus indubitata fide constiterit, nihil de sequentibus ambigatur.”
Tum illa: “Morem,” inquit, “geram tibi,” simulque sic orsa est: “Si quidem,” inquit, “aliquis euentum temerario motu nullaque causarum conexione productum casum esse definiat, nihil omnino casum esse confirmo et praeter subiectae rei significationem inanem prorsus uocem esse decerno.
Quis enim coercente in ordinem cuncta deo locus esse ullus temeritati reliquus potest?
Nam nihil ex nihilo exsistere uera sententia est cui nemo umquam ueterum refragatus est, quamquam id illi non de operante principio, sed de materiali subiecto hoc omnium de natura rationum quasi quoddam iecerint fundamentum.
At si nullis ex causis aliquid oriatur, id de nihilo ortum esse uidebitur.
Quod si hoc fieri nequit, ne casum quidem huiusmodi esse possibile est qualem paulo ante definiuimus.”
“Quid igitur,” inquam, “nihilne est quod uel casus uel fortuitum iure appellari queat?
An est aliquid, tametsi uulgus lateat, cui uocabula ista conueniant?”
“Aristoteles meus id,” inquit, “in Physicis et breui et ueri propinqua ratione definiuit.”
“Quonam,” inquam “modo?”
“Quotiens,” ait, “aliquid cuiuspiam rei gratia geritur aliudque quibusdam de causis quam quod intendebatur obtingit, casus uocatur, ut si quis colendi agri causa fodiens humum defossi auri pondus inueniat.
Hoc igitur fortuito quidem creditur accidisse, uerum non de nihilo est; nam proprias causas habet quarum inprouisus inopinatusque concursus casum uidetur operatus.
Nam nisi cultor agri humum foderet, nisi eo loci pecuniam suam depositor obruisset, aurum non esset inuentum.
Haec sunt igitur fortuiti causa compendii, quod ex obuiis sibi et confluentibus causis, non ex gerentis intentione prouenit.
Neque enim uel qui aurum obruit uel qui agrum exercuit ut ea pecunia reperiretur intendit; sed uti dixi, quo ille obruit hunc fodisse conuenit atque concurrit.
Licet igitur definire casum esse inopinatum ex confluentibus causis in his quae ob aliquid geruntur euentum; concurrere uero atque confluere causas facit ordo ille ineuitabili conexione procedens; qui de prouidentiae fonte descendens cuncta suis locis temporibusque disponit.
Dixerat . i. superiora carmina impleuerat . quę finem faciunt quarti libri. Tíz chád si. Uertebatque . cursum orationis . ad alia quędam tractanda . atque expedienda. Ad alia . s. quam ego uellem. Únde háfta sî síh án ánder gechôse . dánne íh uuólti. Íh uuólta si ráhti incidentes questiones . sî uuólta áber fólle-récchen propositas questiones. Hîer íst úns ze uuízenne . mít tîen si gehéilen uuólta sîn sîecha mûot . táz tîe uuâren ímo fóne íro propositę . in primo libro. Álso dîe sínt . quid sit homo . quibus gubernaculis mundus regatur , qui sit rerum finis . quod non credendi sint ferarii homines potentes et felices . nec fortunarum uices . sine rectore fluitare. Sî fánt ín léidegen sînero mísseskíhte. Tô er áber fóne íro fernám . dîa rationem . déro questionum . íh méino . dáz homo participatione dei . deus íst . únde dáz sínt gubernacula mundi . dáz ímo geskéhent prospera únde aduersa . únde álle reprobi sínt infelices . únde inpotentes . uuánda sie ad bonum fólle-chómen nemúgen . dára sie béitent . únde uices fortunarum . déro ér síh chlágeta . únréhte nesínt . uuánda sie fóne demo réhten góte chóment . tô begónda ér síh trôsten . únde ába dísên questionibus . án ándere fáhten . dánnân irrúnnene. Téro hábet sî ímo súmeliche gerécchet in quarto libro . i. latentium rerum causas . de prouidentię simplicitate . de fati serie. Nóh sínt fóre . déro ér nû gérôt . de casu . de predestinatione diuina . de arbitrii libertate.
Tum ego inquam. Tô chád íh íro zûo. Recta quidem exhortatio. Táz íst réhtíu skúndeda . s. dáz tu chîst. Ite nunc fortes . ubi celsa magni ducit exempli uia. Dignaque prorsus tua auctoritate. Únde gerîset sî uuóla dînero hóubetháfti. Sed experior re . quod tu dudum dixisti. Íh uuírdo áber nû geuuár . dés tû fóre châde. Questionem de prouidentia implicitam esse aliis pluribus. Tîa réda de prouidentia . háftên ze mánigên ánderên.
2. QUESTIO DE CASU.
Quero enim . an arbitrere casum aliquid esse omnino. Míh íst uuúnder . úbe du casum fúre îeht háben uuéllêst. Et quidnam arbitrere. Únde uuáz tu ín áhtoêst.
Tum illa inquit. Tô antuuúrta sî. Festio absoluere debitum promissionis. Íh káhôn míh ze írlôsenne mînes kehéizes. Et aperire tibi uiam . qua reueharis ad patriam. Únde dír ze gezéigônne dén uuég . tér díh héim brínge. Léid hábet tíh tînes mûotes élenden getân . íh uuíle iz îlen ze stéte gesézzen . mít ánderro zálo.
Hęc autem etsi sunt perutilia cognitu. Sîn óuh tíse questiones núzze . ze uuízenne. Tamen auersa sunt paulisper a tramite propositi nostri. Sîe bréchent tóh éteuuáz ába démo uuége dén íh fáro. Uerenduque est . ne fatigatus deuiis . non possis sufficere . ad emetiendum rectum iter. Únde sórgên íh . táz tû mûode uuórtenêr . in âuuekke . dára-nâh ten réhten uuég . erstrîchen nemúgîst.
Ne id inquam prorsus uereare. Tés nefúrhte du nîeht chád íh.
Nam fuerit mihi quietis loco agnoscere ea quibus maxime delector. Mír íst táz râuua . náls múhi . úbe íh keéiscôn mûoz . tés míh lángêt. Simul de sequentibus nihil ambigatur. Únde dero áfterûn rédo nehéin zuîuel nemúge sîn. Cum omne latus tuę disputationis constiterit indubitata fide. Tánne dîe be hálbo uuórtenen questiones . êr ze guíshéite chómen sîn. It est . ut incidentes questiones . quę a latere surgunt . prius enodatę . fidem tribuant reliquis a te propositis.
Tum illa inquit. Geram tibi morem. Nû chád si . trágo íh tînen síto. Simulque sic orsa est. Târ-ite fîeng si sús ána.
3. CASUM SINE CAUSA FALSUM DICI.
Si quidem inquit aliquis diffiniat casum esse productum euentum temerario motu . et nulla conexione causarum. Úbe îoman héizet casum . éina stúzzelingûn uuórtena geskíht . únde âne állero díngo máchunga. Nihil omnino casum esse confirmo. Sô chíro íh páldo . dáz casus nîeht nesî. Et decerno prorsus inanem uocem esse . preter significationem subiectę rei. Únde héizo íh iz éinen báren námen . âne bezéichennísseda. Causa íst îo conexa zûo dero euentu. Fóne díu . dáz man chît temerario motu . únde sine causa . álde sine conexione causarum . dáz íst ál éin. Táz chît állez . stúzzelingûn . árdingûn . úndúrftes . âne úrhab . âne úrspríng . âne scúlde . âne réda. Temerarius motus mág óuh chéden sélbuuága . álde sélbhéui . íh méino . álso dáz íst . úbe síh îeht fóne ímo sélbemo erhéuet . únde fóne ímo sélbemo uuírdet. Uuélez íst áber dáz ? Uuír múgen iz spréchen . uuír nefíndên is îo nîeht. Temeritas íst úmbe-déncheda . únde úngeuuárehéit . únde gâhscrécchi . únde únórdenháfti . fráuali . únúnderskéit . únríhti. Temerarius . i. mentis preceps íst tér . dér nerûochet uuáz er tûot . únde dér âne rât tûot . táz ímo míttundes ûf-uuírdet. Tén héizên uuír rágare. Fóne temnendo íst kespróchen temeritas per sincopam . quasi temneritas.
Quis enim locus esse potest ullus temeritatis . coercente deo cuncta in ordinem ? Uuâr mág táz sîn . dáz man chît stúzzelingûn . únde árdingûn . únde âne ríhti . góte állíu díng tuuíngentemo ze ríhti ?
Nam uera sententia est . nihil ex nihilo existere. Íst áleuuâr dáz man chît . fóne nîehte nîeht uuérden. Cui nemo umquam ueterum refragatus est. Tés álle únsere fórderen iáhen. Quamquam illi id non de operante principio . s. dicerent. So-uuîo sie dáz nesprâchîn fóne demo ánagénne . állíu díng ûzer nîehte uuúrchentemo. Sed de materiali subiecto. Núbe fóne sâmháftemo dínge. Tíu sínt sâmháfte . díu sâmen hábent . únde âne dén uuérden nemúgen. Sô arbores sínt únde herbę . únde állíu animatia. Tíu héizent subiecta . quia subiciuntur accidentibus suis. Quatuor elementa sínt íro állero sâmo . únde íro materia. Sed hoc iecerint . s. ueteres . quasi quoddam fundamentum omnium rationum de natura. Únde sie dáz fúndament légetîn . únde zéigotîn . állero rédôn . únde állero ántuuúrto . déro sie gâben fóne dero natura. Sô getân gechôse . héizet ypallage . dáz ér chît fundamentum rationum . fúre rationem fundamenti. Táz íst certa ratio fundamenti . omnium naturarum . dáz sie châden . nihil ex nihilo existere. Naturę sô arbores sínt únde hérbę . únde állíu corpora . dîe neuuérdent nîeht stúzzelingûn . sîe hábent ételicha materiam . dánnân siu uuérdent . tîa héizet er fundamentum. Keskíhet ín óuh îeht . tés íst ételîh causa. Tíu íst áber fundamentum. Ételîh ratio íst îo tóugeníu álde óffeníu . uuáz íro fundamentum sî . uuánnân siu uuérdên . álde uuánnân ín îeht keskéhe.
At si oriatur aliquid de nullis causis . id uidetur ortum esse de nihilo. Úbe áber îeht uuírdet âne úrspríng . táz íst uuórten fóne nîehte.
Quidso hoc fieri nequit . ne causum quidem huiusmodi esse possibile est . qualem paulo ante diffiniuimus. Úbe dés nîeht uuésen nemág . sô nemág óuh casus sólih nîeht sîn . sô uuír fóre châden . íh méino . dáz ér sî euentus productus . temerario motu.
Quid igitur inquam ? Uuîo dánne chád ih ? Nihilne est . quod queat iure appellari . uel casus . uel fortuitum ? Nemág nû nîeht sîn . dáz mit réhte héizen súle casus . álde fortuitum ?
Anne est aliquid . cui conueniant ista uocabula . tametsi lateat uulgus ? Íst îeht témo díse námen geuállên . dóh iz óuh tie líute nebechénnên.
4. QUID SIT CASUS.
Aristotiles inquit meus diffiniuit id in physicis . et breui ratione . et propinqua ueri.Mîn fríunt chád si aristotiles ságeta dáz in physicis sînemo bûoche chúrzlicho . únde gelóublicho.
Quonam inquam modo ? Uuîo chád ih ságeta er ?
Quotiens ait geritur aliquid gratia cuiuslibet rei. Sô man chád er éteuuâr úmbe éteuuáz tûot. Aliudque obtingit de quibusdam causis . quam quod intendebatur. Únde dâr éteuuánnân îeht ánderes keskíhet . tánne dâr-úmbe man iz tûot. Casus uocatur. Táz héizet casus. Ut si quis fodiens humum causa colendi agri . inueniat pondus defossi auri. Sô dáz íst . úbe îoman dúrh ácher-gáng án dia érda bréchende . éin fúnd cóldes fíndet . íu dâr begrábenes.
Hoc creditur igitur fortuito accidisse. Táz chît man úngeuuândo geskéhen uuésen. Uerum non est de nihilo. Táz neíst îo dóh nîeht árdingûn . íst éteuuánnân geskéhen. Nam habet proprias causas. Íz hábet éigene úrsprínga. Quarum inprouisus inopinatusque concursus . uidetur operatus esse casum. Téro rúnsâ . stíllo únde úngeuuândo zesámine chómendo . dia geskíht máchônt.
Nam nisi cultor agri foderet humum. Uuánda úbe der ácher-mán dâr ze áchere negîenge. Nisi depositor obruisset eo loci . pecuniam suam. Nóh ter bérgare sînen scáz târ negrûobe. Aurum non esse inuentum. Sô neuuúrte ér dâr fúnden.
Hęc sunt igitur causę fortuiti conpendii. Tíz sínt máchungâ des úngeuuânden lîebes. Quod prouenit ex obuiis causis sibi et confluentibus. Táz ímo dâr gescáh fóne dîen zesámine gelóufenên díngen zuéin . s. daz trítta ze gemáchônne. Non ex intentione gerentis. Tés neuuéderêr dero tûontôn negedâhta.
Neque enim uel qui obruit aurum . uel qui exercuit agrum . intendit . ut reperiretur ea pecunia. Uuánda nóh tér begrábento daz kóld . nóh tér érrento den ácher . negedâhtôn dés . táz iz târ sólti fúnden uuérden. Sed uti dixi . quo ille obruit . hunc fodisse conuenit atque concurrit. Núbe álso íh chád . târ énêr begrûob . táz tísêr dâr grûob . tíu gerúnnen . únde geuîelen zesámine. Taz éina neráhta dia geskíht nîeht . âne daz ánder.
Licet igitur diffinire casum esse . inopinatum euentum. Nû mûoz íh chéden geskíht uuésen . dáz úngeuuândo gebúret. Ex confluentibus causis . in his . s. causis . quę geruntur ob aliquid. Fóne zesámine geuuállenên díngen . díu man úmbe îeht tûot. Ille uero ordo . qui descendens de fonte prouidentię . disponit cuncta suis locis et temporibus. Áber díu órdena . s. fati . díu-dir chómentíu fóne gótes prouidentia . állíu díng éinzên scáffôt in íro stéte . únde in íro zîte. Procedens ineuitabili conextione. Chómentíu mít féstero háftûn . Facit concurrere causas . atque confluere. Tíu getûot fállen únde gerínnen zesámine . únde háftên zesámine . dîe causas tero causum. Prouidentia uuéiz tiu díng sáment . fatum récchet siu éinzên . uuánda dâr éinêr fóre begrûob . tára-zûo háfteta fatum . dáz ánderêr sîd târ grûob . ze dîen zuéin háfteta be nôte diu inuentio drítta. Tô gót éníu zuéi uuólta geskéhen . dô geskáh fóne dîen nôte daz trítta.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Complete text
Book I: THE SORROWS OF BOETHIUS