Tum ego inquam. Ista sunt quidem speciosa . oblitaque melle rhetoricȩ ac musicȩ dulcedinis. Tíz sínt ál chád íh tô . skôníu gechôse . únde sámo-so gehónagotíu . mít rhetorica . únde mít musica. Uuánda hîer nû ánderêst keuuáht íst rhetoricȩ dulcedinis . únde man êr nîeht pechénnen nemág íro dulcedinem . êr man sîa sélbûn bechénnet . sô neíst táz hîer nîeht ze úberhéuenne . sô uílo man chúrzlicho geságen mág uuáz sî sî.¹

10. QUID SIT RHETORICA.
Rhetorica íst éin dero septem liberalium artium . dáz chît tero síben bûohlísto . díe únmánige gelírnêr hábent . únde áber mánige genémmen chúnnen. Téro síbeno íst grammatica diu êresta . díu únsih lêret rectiloquium . dáz chît réhto spréchen . táz ióh chínt kelírnên múgen . sô uuír tágoliches hôrên. Tiu ánderíu íst rhetorica . tíu únsih férrôr léitet . uuánda sî gíbet úns tîa gesprâchi . déro man in dínge bedárf . únde in sprâcho . únde so-uuâr dehéin éinúnga íst geméinero dúrfto. Tára-zûo diu chínt nehéin núzze sínt . núbe frûote líute. Sprâchâ únde díng . nemúgen âne strît nîeht uuérden. Uuár íst sâr sólih strítôd uuórto . sô in dínge . únde in sprâcho ? Pedíu neíst nîonêr gesprâches mánnes mêr dúrft . tánne dâr. Souuér dér íst . dér den strít mít rédo uerzéren chán . únde er dáz in rhetorica gelírnêt hábet . tér íst orator . in dés múnde fíndet man rhetoricam dulcedinem. Íst ér áber úngelêret . únde íst er dóh kesprâche . sô mág er ûoben officium oratoris . sélbo nemág er orator sîn . uuánda dáz ex natura íst . táz neíst nîeht ex arte. Uuér íst tér dîa dulcedinem bechénne . ér neîle dára gérno . dâr ér sîa gehôre ? Tô in grecia zuêne die gelêrtôsten dés lístes . eskines únde demostenes gesprâchen éinen tág . tínglicho ze strîtenne . nechâmen dára úmbe dáz na . sô cicero chît . multa milia ex omni grecia ? Zíu súlen uuír dánne sô lústsáme lístes . fúre-nomes únántchúnde sîn. Uuízîn dóh . táz tíu sélba scientia . díu rhetorica héizet . triplex íst fóne díu . uuánda íro materia triplex ist.

11. DE MATERIA ARTIS RHETORICAE.
Uuáz íst íro materia . âne der strît ? Sô der strît errínnet . sô hábet si uuérh. Âne strît nehábet si nîeht ze tûonne . álso óuh medicina dánne otiosa íst . úbe morbi negeskéhent . nóh uulnera. Strîtet man úmbe réht . únde úmbe únréht . sô man in dínge tûot . tíu sláhta strîtes . héizet latine fóno iudicio iudicialis. Strîtet man úmbe ámbáht-sézzi . álso dáz íst uuér ze chúninge túge . álde ze bíscófe . uuánda man sîna uirtutem sól demonstrare . pedíu héizet tíu sláhta strîtes demonstratiua. Strîtet man dâr-úmbe . uuáz núzze sî ze tûonne . álde ze lâzenne . álso man ze romo stréit . uuéder cartago uuâre diruenda . álde neuuâre . uuánda man dés sól tûon deliberationem . dáz chît éinunga . únde beméineda . pedíu héizet tíu sláhta strítes deliberatiua. Tára-nâh súlen uuír uuízen . dáz îogelîh téro drîo sláhtôn hábet zuéne únderskéita. Téro zuéio héizên uuír den éinen statum legalem . den ánderen statum rationalem. Sô man strîtet úmbe dia legem . únde sia éinêr uuíle uernémen ze éinero uuîz . ánderer ze ánderro uuîs . tér status táz chît tér strît . héizet mit réhte legalis. Sô man áber dâr-úmbe strîtet . uuîo rédolîh táz sî . dáz man tûot álde râret . fóne déro rédo . dáz chît fóne déro ratione . héizet tér strît rationalis, Sô íst áber ze uuízenne . dáz man ze fínf uuîsôn strîtet úmbe dia legem . ze fîer uuîsôn úmbe dia rationem. Téro uuîsôn nesól únsih nîeht erdrîezen ze gehôrenne.

12. QUI SINT STATUS LEGALES.
Éin strît íst úmbe dia legem . dér-dir héizet scriptum et uoluntas. Tér íst sús ketân. Lex monachorum chît . post completorium nemo locatur. Sô náhtes prúnst keskíhet . sô scrîet ter dien ánderên . tér dés êrest keuuár uuírdet. Sô man dén mâlôt úmbe scriptum legis . sô ántséidôt er síh mít uolantate scriptoris. Ér chît ter scriptor uuólti . dáz man dâr-ána únderskéit hábeti.Ánderêr geskíhet fóne contrariis legibus. Álso dîe leges contrarie sínt. Omni petenti te tribue. Únde díu. Ne aliquid cui nihil. Ter drítto geskíhet fóne ambiguis legibus. Álso dáz íst in romana lege. Meretrix si coronam auream possideat . publicetur. Uuéder sól man urônen . coronam álde meretricem ? Ter fîerdo héizet latine diffinitio . táz chît cnôt márchúnga . álde gnôt-mézunga . uuánda diu lex táz uuórt spríchet . táz in únguíshéite . únde in strîte uuésen mág . únz sîn bezéichennísseda gnôt-mézôt uuírdet. Álso ze romo in strîte uuás . úbe dér be scúlden uuâre erslágen . dén man dâr-úmbe slûog . táz er náhtes mít sînero stángo gîeng . uuánda romana lex chît . nocte cum telo deprehensus . occidatur. Tô uuás definitio ze tûonne . uuáz telum sî. Telum íst kespróchen fóne demo chrîechisken uuórte telon . táz chît longum latine. Ter fínfto héizet latine ratiotinatio . táz chît éines tínges féstenunga fóne ándermo. Álso dér stréit . tér den exulem fílta . dáz er dáz fóne díu uuóla tûon mûosi . uuánda romana lex chît . exulem intra fines deprehensum . licet occidere.

13. QUI SINT STATUS RATIONALES
Áber déro fîer rationalium statuum . héizet ter êresto coniectura . dáz chît râtiska . uuánda sô der ínzihtîgo lûogenet . sô râtiskôt man dára-nâh . mít signis . únde mít argumentis . Álso der chúning salomon téta . affert inquit gladium . et diuidite uiuentem puerum in duas partes. Ter ánder héizet finis . uuánda sô únguís námo íst tes criminis . sô sól iz uuérden finitum . Álso dánne geskíhet . sô ûzenhálb chîlichûn genómen uuérdnt sacra uasa . únde dáz in zuîuele íst . uuéder dáz héizen súle fúrtum álde sacrilegium. Iudices nemúgen êr nîeht iuditium tûon . êr nomen criminis uuírdet definitum. Ter drítto héizet translatio . dáz chît uuéhsal . únde míssesézzeda. Uués uuéhsal ? Loci . temporis . personȩ . criminis . poenȩ . Sîe strîtent . táz iz neuuúrte . dâr iz sólti . nóh tô iz sólti . nóh fóre démo iz sólti. Óuh strítent sîe . dáz iz tîe scúlde nesîn . ze dîen der ínzihtîgo gebrîeuet sî . álso iz ófto ze romo fûor . dáz man sie míssebrîefta. Sô geskíhet óuh táz man scúlde hártôr ándôt . álde mínnera ándôt . tánne iz réht sî. Uuéhsal héizet tér strît . uuánda er fóne uuéhsele uuírdet. Álso gregorius iohannem zêh constatinopoliatanum . dáz er pallium trûoge . dánne er nesólti . únde in platea . dár er nesólti. Únde paulus fideles zêh . dáz sie íro geríhte fórderotîn apud infideles. Únde álso uuír ófto chédên . zíu man échert téz scáz néme . dén man sélben háben sólta . álde zíu man dén sláhe . dér mínnerûn poenam hábet keurêhtôt. Qualitas héizet ter fîerdo rationalis status. Tér hábet náman dánnân . uuánda er qualitatem facti úrsûochenôt . íh méino . úbe si gûot sî . álde úbel . réht álde unréht. Uuánda áber qualitas bipertita íst . fóne fíu íst si ze chîesenne an íro partibus. Uuéliu sínt íro partes ? Táz íst negotiale . únde iuridiciale. Negotiale íst tér strît . tér úmbe daz keuuónehéite geskíhet . álso chóuflíute strîtent . táz tér chóuf súle uuésen stâte . dér ze iâr-mércate getân uuírdet . ér sî réht . álde únréht . uuánda iz íro geuuónehéite íst. Iuriditiale hábet tánnân námen . dánnân óuh iuridici héizent. Álso dîe ze romo iuridici hîezen . dîe daz púrg-réht in dínge ságetôn . álso héizet tér dánnân uuórteno strît . iuriditialis. Nû sínt óuh sîníu partes zuéi . absolutum et absumptiuum. Absolutum chît pár . uuánda dâr-ána nehéin ántséida neíst . âne dáz ter bemâlôto chît párlicho . dáz er uuóla dáz tûon mûosi . dáz man ímo uuîzet. Álso cicero ságet . táz pacubius poeta . síh ze ímo chlágeti . dér únêrôn . dáz ímo éin spílomán dâr ze sînemo hûs ketórsta hárên be námen . Tés nehábeta der spílomán nehéina ándera ántséida . âne dáz er ín uuóla mûosi sô námôn . sô er hîeze. Assumptiuum íst kespróchen fóne déro assumptione defensionis . táz chît fóne déro uuárnungo dero fúrelágo. Tér status hábet quatuor partes. Éin héizet relatio . dáz chît uuíderechêreda . álso samson uuídere-chêrta . sîne scúlde án philisteos . tô sie ín mâlotôn . zíu er in íro ézeske brándi. Ánder pars héizet remotio. dáz chît ába-némunga . álso daz uuîb ába íru sélbun die scúlde némendo . ûfen éinen ánderen sîe légeta . dô si chád . serpens decepit me. Tertia pars héizet comparatio . álso dér mít comparatione síh ánt-séidôta . tér daz hére lôsendo . hína-gáb tien hostibus arma . únde impedimenta . dáz chît keuuâfene . únde fûoter . únde dáz châd . uuésen bézera . dánne sélbez taz hére ze uerlîesenne. Quatra pars héizet concessio . táz chît keiíht. Tér strît téilet síh in deprecationem . únde in purgationem . dáz chît in uléha . únde in ántséida. Deprecatio ést . táz ter scúldigo chît . peccaui . ignosce . únde er nîeht nestrîtet . únde áber die ándere strîtent . dîe ín demo dínge sízzent . úbe man ímo súle ignoscere . álde nesúle. Purgatio íst triplex. Éin purgatio héizet casus . táz chît keskíht. Mít casu ántséidôt síh . tér-dir chît . táz ín is lázti . ánderes mánnes tôd . álde sîn sélbes súht . álde ételîh úngeuuândíu geskíht. Ánderíu purgatio héizet necessitas . táz chît nôt. Álso dáz íst . úbe ér ze uuórte hábet . táz er uuúrte captus . álde ui obpressus . álde in uincula missus. Tiu drítta purgatio héizet imprudentia . dáz chît únuuízenthéit. Álso paulus síh ánt-séidôta . tô er chád. Nesciebam eum esse principem sacerdotum. Tíz sínt síu exempla déro statuum . dîe in dínge uuérdent . táz chît tîedir uuérdent . in iuditiali genere causȩ. Tîe áber in demonstratiuo genere causȩ . únde in deliberatio uuérdent . târ man sprâchôt . tîe hábent tén sélben námen . náls áber nîeht sô getâníu exempla. Fóne dísên bechénnet man éniu lîehto.

14. QUID SIT STATUS.
Tára-náh íst táz ze uuízenne . táz status únde constitutio . ál éin íst . únde sie dánnân genámôt sínt . táz tie strîtenten síh stéllent gágen éin-ánderên. Intentio únde depulsio . díu máchônt ten statum. Ána-uáng tes strîtes . héizet intentio . únde depulsio . dáz chît mâlizze . únde uuéri. Álso dáz íst táz ter accusator chît . in dínge ze sînemo aduersario . fecisti . únde er ántuuúrtet . non feci. Álde úbe er chît . non uire fecisti . únde er ántuuúrtet . iure feci. Tánne díu depulsio sô getân íst . táz sî chît . iure feci . merito lesi . sô sól sî sâr dés háben rationem . álso dáz íst . prior enim me lesit. Téro rationis tûot ter accusator informationem . dáz chît lúzzeda. Sô dáz íst. Non enim te oportuit uindicare iniuriam tuam. Chît áber der bemâlôto . non feci . non lesi . uuánda déro depulsioni . nehéin ratio nefólget . uués mág tér rationem gében . tér nîehtes neiíhet . sô sól der accusator mít coniecturis zûo-fáhen . dáz er ín dés lóugenes úber-uuínde. Fóne ín zuéin chúmet ter strît . ze dien ánderên . dîe dâr in dînge sínt . táz óuh sîe begínnent strîten . feceritne . álde úbe er iz téta . iurene fecerit. Tés strîtes tûont tie iudices énde . uuánda an íro uiditio stât . uuéder man ín háben súle . fúre scúldîgen . álde fúre únscúldigen . únde fóne íro iuditio uuírdet er dismissus . álde punitus. Êr dáz sô ergánge. êr uuírt temo oratori ze geóugenne . dîa méisterskáft sînes kechôses . únde ál dáz fúre ze gezíhenne . mít tíu des tínges spûon mág . únde mít tíu gelóublîh ketân mág uuérden . tien iudicibus . so-uuáz er uuíle háben ze réhte . álde ze únréhte . únde souuén er háben uuíle ze noxio . álde ze innoxio. Uuíolîh ér fúre-gândo uuésen súle án demo exordio . únde dára-nâh án dero narratione . únde dára-náh án dero confirmatione . únde ze iúngest án dero conclusione . únde án dîen állên . uuîo zímîg . uuîo chléine . uuîo spílolîh . târ dáz keuállet . uuîo grémezlîh . uuîo drôlîh . uuîo in álla rárta geuuérbet . tés sínt ciceronis pûoh fól . fíu er de arte rhetorica gescríben hábet.

15. DE PRESENTI STATU.
Nû sûochên óuh hîer án dísemo strîte . dér únder boetio . únde únder dero fortuna íst . uuélez intentio sî . únde depulsio. Táz ist intentio . dáz síh sús chlágôt boetius. Itane nihil fortunam puduit ? Únde áber . Homines quatimur fortune salo. Sô íst táz depulsio . dáz sî chît . O homo . que tua detraximus bona ? Nulla tibi a nobis est inlata uiolentia. Sô íst táz ratio depulsionis. Opes . honores . caeteraque talium . mei sunt iuris. Dominam famule cognoscunt. Mecum uenient . me abeunte discedunt. Tíu ratio íst sô stárh . táz philosophia ímo uerságet . táz er dára-gágene . nîeht sâr erlíuten múge. Álso sî dâr chît. His si pro se tecum fortuna loqueretur . quod perfecto contrahisceres . non haberes. Mít tîen uuórten hábet si ímo uerságet . infirmationem rationis. Únde uuánda fortuna réht hábet . únde sî síh íro sítes nîeht kelóuben nemág . pedíu uuíle si ín dés rhetorice irríhten . dáz ín íro gûotes sô únuuíriges . sâr nîeht lángên nesólta . únde ín échert tés kûotes lústen sól . táz ímo éinêst chômenez . nîomêr fúrder inslíngen nemág.

16. SEQUITUR.
Tum tantum cum audiuntur oblectant. Sús scôníu gechôse . sínt tîa uuíla lústsám . únz man siu gehôret.