Bibliotheca Polyglotta

Eusebius: Chronica

Complete text

(10) ՔԱՂԴԷԱՑՒՈՑ։

[ THE CHALDAEANS ]

Ո՛րպէս քաղդէացք ժամանակագրեն , ’ի բազմավէպն ալեքսանդրեաց . Եւ վասն գրոց քալդեացւոց , եւ վասն արաջին թագաւորութէան նոցա :

How the Chaldaeans record their chronology, from [the writings of] Alexander Polyhistor; about the books of the Chaldaeans, and their first kings

Ταῦτα Βηρωσσὸς ἐν τῇ πρώτῃ φάσκει. ἐν δὲ τῇ δευτέρᾳ τοὺς βασιλεῖς …. Πρὸς τούτοις καὶ Ἀπολλόδωρος ὁμοίως τούτοις τερατευόμενος οὕτω λέγει. Ταῦτα μὲν ὁ Βηρωσσὸς ἱστόρησε, πρῶτον γενέσθαι βασιλέα Ἄλωρον ἐκ Βαβυλῶνος Χαλδαῖον· βασιλεῦσαι δὲ σάρος δέκα ... ... ἀλλ’ ὁ μὲν Βηρωσσὸς διὰ σάρων καὶ νήρων καὶ σώσσων ἀνεγράψατο· ὧν ὀ μὲν σάρος τρισχιλίων καὶ ἑξακοσίων ἐτῶν χρόνον σημαίνει, ὁ δὲ νῆρος ἐτῶν ἕξακοσίων, ὁ δὲ σῶσσος ἕξήκοντα. Καὶ συνῆξε σάρους ἑκατὸν εἴκοσι διὰ βασιλέων δέκα, ἤτοι χρόνον ἐτῶν μυριάδων τεσσαράκοντα τριῶν καὶ δύο χιλιάδων.

Զայս՝ բերոսսոս յառաջնում մատենին պատմեաց , եւ յերկրորդումն զթագաւորսն մի ըստ միոջէ յօրինեալ գրեաց : Որպէս նա ասէ , թէ նաբոնասսարոս կայր ’ի ժամանակին թագաւոր : Զթագաւորացն անուանս գումարել գումարէ լոկ , բայց ըզգործս ինչ նոցա ոչինչ ճշդիւ պատմէ , կամ թէ չառնէ իսկ արժանի յիշելոյ , եթէ անտի թիւ թագա(11)ւորացն կարգիցի . եւ սկսանի գրել զայս ձեւ օրինակի . Ապողոդորոս ասէ՝ նախ թագաւոր կացեալ զաղովրոս , որ ’ի բաբելոնէ իսկ էր քաղդէացի , թագաւորել մնա շարս . ժ . բաժանեալ զշար մի ’ի թիւ երից հազարաց եւ վեցհարիւր ամաց , գըրեալ՝ ’ի նորին վերայ եւ ներս իմն , եւ սոսս : Ներ մի ասէ ’ի ներիցն՝ է վեց հարիւր ամ . եւ սոս մի ’ի սոսիցն՝ կ. ամ : թուեալ զտարիսն զայնպիսիս ըստ արաջնոյ իմն նախնեաց պայմանի : Զայս ասէ , եւ եւս յարաջ մատուցեալ՝ մի ըստ միոջէ կարագաւ թուէ զթագաւորս ասորեստանեայց . ժ . թագաւոր՝ յաղովրայ յառաջին թագաւորէն մինչեւ ցքսիսութրոն . առ որով ասէ լեալ զմեծ եւ զարաջին ջրհեղեղէն , զորմէ եւ մովսէս յիշատակէ ։ Եւ զժամանակս իշխանութեան թագաւորացն այնոցիկ ասէ շարս ճ . եւ ի : որ լինին բովանդակ . սխգ . բիւրք ամաց :

That is what Berossus relates in his first book, and in the second book he lists the kings, one after another. He says that Nabonassar was king at that time. He merely lists the names of the kings, and says very little about their achievements; or perhaps he thinks that they are not worth mentioning, when he has already stated the number of kings. He begins to write as follows: “Apollodorus¹ says that the first king was Alorus, who was a Chaldaean from Babylon, and he reigned for 10 sars.” He divides a sar into 3,600 years, and adds two other [measures of time]: a ner and a soss. He says that a ner is 600 years, and a soss is 60 years. He counts the years in this way, following some ancient form of calculation. After saying this, he proceeds to list ten kings of the Assyrians, one after the other in [chronological] order; from Alorus, the first king, until Xisuthrus, in whose reign the first great flood occurred, the flood which Moses mentions. He says that the total length of the reigns of the [ten] kings was 120 sars, which is the equivalent of 432,000 years.

1. One should probably read Berossos here, as in the Greek text, cf. note 2 ad loc. in the Aucher text.

Եւ գրէ մի ընտ միոջէ այսպէս :

He writes about the individual kings as follows:

(12) ’Ի վախճանել ասէ աղովրայ՝ թագաւորեաց որդի նորա աղապարոս շարս . գ :

(9) When Alorus died, his son Alaparus became king for 3 sars.

… καὶ καθεξῆς ᾽Αλάπαρον, καὶ ᾽Αμήλωνα τὸν ἐκ Παυτιβίβλων.

եւ յետ աղապարայ՝ աղմեղոն՝ ’ի քաղդէացւոց ’ի պաւտիբիբղոն քաղաքէ թագաւորեաց շարս . ժգ :

After Alaparus, Amelon, a Chaldaean from the city of Pautibiblon, became king for 13 sars.

εἶτα ᾽Αμμέμωνα τὸν Χαλδαῖον, ἐφ’ οὗ φησι φανῆναι [τὸν μυσαρὸν ᾽Ωάννην] τὸν ᾽Αννηδωτον ἐκ τῆς Ἐρῦθρᾶς. [ὅπερ ᾽Αλέξανδρος προλαβὼν εἴρηκε φανῆναι τῷ πρώτῳ ἔτει. οὗτος δὲ μετὰ σάρους τεσσαράκοντα. ὁ δὲ ᾽Αβυδηνὸς τὸν δεύτερον Ἀννήδωτον μετὰ σάρους εἴκοσιν ἕξ.]

եւ յետ աղմեղոնայ՝ ամմէնովն ’ի քաղդէացւոց ’ի պարմիբիբղոն (’ի պարսիբիղոն քաղաքէ), թագաւորեալ շարս . ժբ : ’Ի նորա աւուրս երեւեալ գազան ինչ՝ զոր կոչեն իդովտիովն, ’ի կարմիր ծովէ . որոյ՝ մադկան եւ ձըկան կերպարանք էին ։

After Amelon, Ammenon, a Chaldaean from (?) Parmibiblon, became king for 12 sars. - In his reign, the monster Annedotus, whose form was a mixture between a man and a fish, appeared out of the Red Sea.

εἶτα Μεγάλαρον ἐκ Παυτιβίβλων πόλεως, βασιλεῦσαι δὲ αὐτὸν σάρους ὀκτωκαίδεκα.

Եւ ըստ նըմանէ ամեգաղարեայ ’ի պաւտիբիբղոն քաղաքէ թագաւորեալ շարս . ըժ :

Megalarus, from the city of Pautibiblon, reigned for 18 sars.

καὶ μετὰ τοῦτον Δάωνον ποιμένα ἐκ Παυτιβίβλων βασιλεῦσαι σάρους δέκα. κατὰ τοῦτον πάλιν φησὶ φανῆναι ἐκ τῆς ἐρυθρᾶς Ἀννήδωτων τετράδα τὴν αὐτὴν τοῖς ἄνω ἔχων διάθεσιν, καὶ τὴν ἰχθύος πρὸς ἀνθρώπους μίξιν.

Եւ յետ սորա դաւոնեայ լինել հովուի ’ի պաւտիբիբղոն քաղաքէ . թագաւորեալ եւ նմա շարս . ժ : Առ (13) նովաւ երեւեալ միւսանագամ ’ի կարմիր ծովէ զնոյն օրինակ մարդկան եւ ձկան կերպարանս ունել չորից յուշկապարիկ գազանաց :

The shepherd Daonus, from the city of Pautibiblon, reigned for 10 sars. - In this reign, again four monsters appeared out of the Red Sea, who [like Annedotus] were a mixture between a man and a fish.

Εἶτα ἄρξαι Εὐεδώραχον ἐκ Παυτιβίβλων, καὶ βασιλεῦσαι σάρους ὀκτωκαίδεκα. Ἐπὶ τούτου φησὶν ἄλλον φανῆναι ὲκ τῆς ἐρυθρᾶς θαλάσσης ὅμοιον κατὰ τὴν ἰχθύος πρὸς ἄνθρωπον μίξιν, ᾧ ὄνομα ᾽Ωδάκων. Τούτους δὲ φησὶ πάντας τὰ ὑπὸ Ὠάννου κεφαλαιωδῶς ῥηθέντα κατὰ μέρος ἔξηγήσασθαι. [περὶ τούτου Ἀβυδηνὸς οὐδὲν εἶπεν.]

Եւ ապա իշխել եւ եդովրանքայ ’ի պաւտիբիբղոն քաղաքէ շարս . ժը : եւ առ նովաւ երեւեալ դարձեալ ’ի կարմիր ծովէ այլում ումեմն՝ նման ձկան եւ մարդկան, որում անուն կոչէր ովդակոն : Զսոսա ամենեսեան ասէ (14) ’ի յովանայ համառօտիւք՝ մի ըստ միոջէ պատմեալ :

Euedorachus, from the city of Pautibiblon, reigned for 18 sars. - In this reign, another monster appeared out of the Red Sea, which also was a mixture between a man and a fish, and its name was Odacon. All these [monsters] explained in detail what Oannes had stated briefly.

Εἶτα ἄρξαι Ἀμέμψινον Χαλδαῖον ἐκ Λαράγχων, βασιλεῦσαι δὲ σάρους δέκα.

Եւ ապա իշխել ամենփսինայ քաղդէացւոց ’ի ղանքարաց . թագաւորել եւ նմա շարս . ժ :

Amempsinus, a Chaldaean from Larancha, reigned for 10 sars.

Εἶτα ἄρξαι Ὠτιάρτην Χαλδαῖον ἐκ Λαράγχων, βασιλεῦσαι δὲ σάρους ή.

Եւ ապա իշխել ոտիարտէայ քաղդէացվոց՝ ’ի ղանքարաց . թագաւորել եւ նմա շարս . ը :

Otiartes, a Chaldaean from Larancha, reigned for 8 sars.

Ὠτιάρτου δὲ τελευτήσαντος τὸν υἱὸν αὐτοῦ Ξίσουθρον βασιλεῦσαι σάρους ὀκτωκαίδεκα. Ἐπὶ τούτου τὸν μέγαν κατακλυσμόν φησι γεγενῆσθαι·

Եւ ’ի վախճանել ոտիարտեայ՝ որդւոյ նորա քսիսութրոսի թագաւորել շարս . ըժ : Առ նովաւ լինել մեծի ջրհեղեղին

When Otiartes died, his son Xisuthrus became king, for 18 sars. - In his reign, the great flood occurred.

ὡς γίνεσθαι ὀμοῦ πάντας βασιλεῖς δέκα, σάρους δὲ ἑκατὸν εἴκοσι.

Միանգամայն ամենէքին լինին . ժ . թագաւորք . Շարք . ճ եւ ի : Եւ համարին այնպէս .

The reigns of all these kings, added together, make 120 sars. They are calculated in this way:

ά. Ἀλῶρος σάρους ί.

ա . Աղովրոս շարս . ժ :

Alorus, for 10 sars

β´. Ἀλάπαρος σάρους γ´.

բ . Աղապարոս շարս . գ :

Alaparus, for 3 sars

γ´. Ἀμηλὼν σάρους ιγ´.

գ . Աղմէղոն շարս . ժգ :

Amelon, for 13 sars

δ´. Ἀμμενὼν σάρους ιβ´.

դ . Ամմէնովն շարս . ժբ :

Ammenon, for 12 sars

έ. Μετάλαρος σάρους ιή.

ե . Ամեգաղարոս շարս . ժը :

Megalarus, for 18 sars

ϛ´. Δάωνος σάρους ί.

զ . Դաւոնոս շարս . ժ :

Daonus, for 10 sars

ζ´. Ἀεδώραχος σάρους ιή.

է . Եդովանքոս շարս . ժը :

Euedorachus, for 18 sars

ή. Ἀμφὶς σάρους ί.

ը . Ամէնփսինոս շարս . ժ :

Amempsinus, for 10 sars

θ´. Ὀτιάρτης σάρους ή.

թ . Ոտիարտէս շարս . ը :

Otiartes, for 8 sars

ί. Ξίξουθρος σάρους ιή.

ժ . Քսիսութրոս շարս . ժը :

Xisuthrus, for 18 sars

Միանգամայն թագաւորք . ժ : Շարք . ճի : Եւ ճի . շարիցն ասեն առնել՝ ախգ . բիւրս ամաց . եթէ շարն՝ գ հազար եւ վեց հարիւր ամ նշանակիցէ :

In total, 10 kings and 120 sars. (11) And they say that 120 sars are the equivalent of 432,000 years, because one sar is the equivalent of 3,600 years.

Զայս բազմավէպն աղէքսանդրի գիրք պատմեն . եւ եթէ արդար պատմութիւն ինչ ոք զմատենէն կարծիցէ , եւ արդարեւ այնչափ բիւրք ամաց լեալ իցեն , ապա պարտ է այնպիսումն եւ այլոցն եւս որ հանգոյն նոցին յայտնի չաւատալիք ’ի նոյն գիրս կան՝ հաւատալ : Եւ զինչ այն ինչ իցէ , զոր գրիցէ նոյն բերոսոս անդէն յառաջնում ’ի վիպապատումն մատենին՝ պատմեցից , եւ յառաջինսն՝ որ ասացան , յարեցից . զոր ’ի նմին իսկ մատենի եհար բազմավէպն : եւ թուէ մի ըստ միոջէ այսպէս զսոյն ձեւ բանից :

That is what Alexander Polyhistor says in his book. But if anyone thinks that what is contained in that book is a true history, and that [those kings] really ruled for so many myriads of years, then he should also believe in all the other similar things in that book, which are equally incredible. Now I will tell what Berossus wrote in the first book of his history, and first I will add another quotation from the same book of Polyhistor, as follows.

Ἐκ τοῦ Ἀλεξάνδρου τοῦ Πολυίστορος, περὶ τῶν πρὸ τοῦ κατακλυσμοῦ βασιλευσάντων δέκα βασιλέων τῶν Χαλδαίων καὶ αὐτοῦ τοῦ κατακλυσμοῦ, καὶ περὶ τοῦ Νῶε καὶ τῆς κιβωτοὺ, ἐν οἷς καί τινα διὰ μέσου τερατώδη φάσκει, ὡς τῷ Βηροσσῷ γεγραμμένα.

(17) վասն քաղդէական անվաւերական պատմութեանն , անդստին ’ի բազմավեպն աղեքսանդրի զնոյն քալդէացւոց մատենէն :

Another unreliable account of Chaldaean history, from the same book of Alexander Polyhistor about the Chaldaeans

Βηρωσσὸς ἐν τῇ πρώτῃ τῶν Βαβυλωνιακῶν φησι γενέσθαι μὲν αὐτὸν κατὰ Ἀλέξανδρον τὸν Φιλίππου τὴν ἡλικίαν, ἀναγραφὰς δὲ πολλῶν ἐν Βαβυλῶνι φυλάσσεσθαι μετὰ πολλῆς ἐπιμελείας ἀπὸ ἐτῶν που ύπ´, ὐπὲρ μυριάδων σιέ περιεχούσας χρόνον· περιέχειν δὲ τὰς ἀναγρφὰς ἰστορίας περὶ τοῦ οὐρανοῦ καὶ θαλάσσης καὶ πρωτογονίας καὶ βασιλέων καὶ τῶν κατ’ αὐτοὺς πράξεων.

Բերոսոս բայ ասէ յառաջնում բաբեղոնական մատենին՝ լինել նմա ’ի տիս աղեքսանդրի փիղիպեայ , եւ գրել զբազմաց մատեանս , որ եւ ’ի բաբեղոնի բազում զգուշութեամբ պահէին յերկերիւր եւ ’ի հինգետասան (18) բիւրուց ամաց . յորում թիւք ժամանակաց , եւ գիր պատմութեանց զերկնից եւ զերկրէ եւ զծովէ եւ զնախակերտն արարչութենէ , զթագաւորաց եւ զնոցուն իբաց եւ զգործոց պատմէ :

Berossus, in the first book of his Babylonian History, says that he lived at the time of Alexander the son of Philippus, and that he transcribed the writings of many authors, which had been carefully preserved at Babylon, containing the records of (?) over 150,000 years. These writings contain the history of heaven and the sea, of creation, and of the kings and their deeds.

Καὶ πρῶτον μὲν τὴν Βαβυλωνίων γῆν φησι κεῖσθαι ἐπὶ τοῦ Τίγριδος καὶ Ἐυφράτου ποταμοῦ μέσην· φύειν δὲ αὐτὴν πυροὺς ἀγρίους καὶ κριθὰς, καὶ ὦχρον, καὶ σήσαμον· καὶ τὰς ἐν τοῖς ἕλεσι φυομένας ῥίζας ἐσθίεσθαι· ὀνομάζεσθαι αὐτὰς γόγγους· ἰσοδυναμεῖν δὲ τὰς ῤίζας ταύτας κριθαῖς· γίνεσθαι δὲ φοίνικας καὶ μῆλα καὶ τὰ λοιπὰ ἀκρόδρυα, καὶ ἰχθύας, καὶ ὄρνεα χερσαῖά τε καὶ λιμναῖα. Εἶναι δὲ αὐτῆς τὰ μὲν κατὰ τὴν Ἀραβίαν μέρη ἄνυδρά τε καὶ ἄκαρπα, τὰ δὲ ἀντικείμενα τῇ Ἀραβίᾳ ὀρεινά τε καὶ εὔφορα. ἐν δὲ τῇ Βαβυλῶνι πολὺ πλῆθος ἀνθρώπων γενέσθαι ἀλλοεθνῶν κατοικισάντων τὴν Χαλδαίαν· ζῆν δὲ αὐτοὺς ἀτάκτως, ὥσπερ τὰ θηρία.

Եւ նախ դնէ ասէ զբաբիղացւոց երկիրն հաստատել ’ի վերայ դկղաթ գետոյ , եւ արածանւոյ ընդ մէջ անցանել . եւ յինքն կեայ վայրենի ցորեան եւ գարի եւ ոսպն եւ ոլոռն եւ կնճիթ երկրին բերել . եւ ’ի խաղս (19) եւ ’ի շամբս գետոյն արմատոց ինչ ուտելեաց գտանէլ , որոց անուն կոչիցին գոնգք , ունել արմատոցն զօրութիւն գարւոյ հացի : Լինել անդ եւ արմաւ եւ խնձոր , եւ այլոց եւս ազգի ազգի մրգոց . եւ ձկանց՝ եւ հաւուց վայրենեաց եւ մօրականաց : Լինել եւ արաբացւոց կողմանցն նորա անջրդիս եւ անպտուղս : Եւ դէմ յանդիման արաբացւոց աշխարհին՝ լեռնայինս եւ պտղաբերս : Եւ ’ի բաբեղոնի բազմամբոխ այլազգեաց մարդկան բնակեալ ’ի քաղդէացւոց աշ(20)խարհին . եւ կեալ նոցա անառակութեանբ իբրեւ զանասունս եւ զգազանս :

Firstly, he says that the land of Babylonia lies between the rivers Tigris and Euphrates. Wild wheat, barley, lentils and sesame grow on the land; and the marshes produce roots, called gonges, which are as nutritious as barley. There are dates, apples, (13) and other fruits and fish, as well as birds in the woods and marshes. The parts lying towards Arabia are dry and barren, but the parts on the opposite side from Arabia are mountainous and fertile. A large number of foreigners dwell in Chaldaea; they live in Babylon in a disorderly way, like wild animals.

Ἐν δὲ τῷ πρώτῳ ἐνιαυτῷ φανῆναι ἐκ τῆς ἐυθρᾶς θαλάσσης κατὰ τὸν ὁμοροῦντα τόπον τῇ Βαβυλωνίᾳ ζῶον ἀφραῖνον ὀνόματι Ὠάννην, καθὼς καὶ Ἀπολλόδωρος ἱστόρησε, τὸ μὲν ὅλον σῶμα ἔχων ἰχθύος, ὑπὸ δὲ τὴν κεφαλὴν παραπεφυκυῖαν ἄλλην κεφαλὴν ὑποκάτω τῆς τοῦ ἰχθύος κεφαλῆς, καὶ πόδας ὁμοίως ἀνθρώπου, παραπεφυκότας δὲ ἐκ τῆς οὐρᾶς τοῦ ἰχθύος· εἶναι δὲ αὐτῷ φωνὴν ἀνθρώπου, τὴν δὲ εἰκόνα αὐτοῦ ἔτι καὶ νῦν διαφυλάσσεσϑαι. Τοῦτο δέ, φησὶ, τὸ ζῶον τὴν μὲν ἠμέραν διτρίβειν μετὰ τῶν ἀνθρώπων, οὐδεμίαν τροφὴν προσφερόμενον, παραδιδόναι τε τοῖς ἀνθρώποις γραμμάτων καὶ μαθημάτων καὶ τεχνῶν παντοδαπῶν ἐμπειρίαν, καὶ πόλεων συνοικισμοὺς, καὶ ἱερῶν ἱδρύσεις, καὶ νόμων εἰσηγήσεις, καὶ γεωμετρίαν διδάσκειν, καὶ σπέρματα καὶ καρπῶν συναγωγὰς ὑποδεικνύναι, καὶ συνόλως πάντα τὰ πρὸς ἡμέρωσιν ἀνήκοντα βίου παραδιδόναι τοῖς ἀνθρώποις. ἀπὸ δὲ τοῦ χρόνου ἐκείνου οὐδὲν ἄλλο περισσὸν εὑρεθῆναι.

Եւ յառաջնումն ամին յայտնել ’ի կարմիր ծովէ անդէն իսկ ’ի մէջ սահմանացն բաբեղացւոց ահագին ինչ գազանի , որոյ անուն կոչիցի ովան . որպէս եւ ապողոդորոս պատմէ ’ի մատենին , թէ ամենայն մարմինն ձկան էր , եւ ընդ գլխով ձկանն այլ գլուխ առ նմին պատշաչեալ . եւ ’ի տտունն ոտք իբրեւ զմարդոյ . եւ բարբառ ըստ մարդկան բարբառոյ . (21) որոյ պատկերն եւ ցայժմ գրեալ պահի : Եւ գազանին այնմիկ ասէ ցերեկ ընդ մարդկան շրջել , եւ ’ի կերակուր ինչ ամենեւին չհպել . եւ ուսուցանել մարդկան մարդկան դպրութիւնս , եւ զպէսպէս հանդամանս արուեստից . զձեւս քաղաքաց , եւ զմեհենաց պատշաճութիւնս , եւ զօրինաց խելամտութիւնս . եւ սահմանաց եւ բաժնից պայմանս ուսուցանել . եւ զսերմանց եւ զպտղոց ժողովս ցուցանել . եւ ամենեւին իսկ՝ որ ինչ ’ի դեպ ընտանութեան կենաց իցէ աշխարհի , աւանդել մարդկան . եւ յայնմ ժամանակէ հետէ այլ ումեք ինչ աւելի չգտանել :

In the first year, a horrible beast appeared out of the Red Sea in the region near Babylonia. Its name was Oannes, according to Apollodorus. It had the complete body of a fish, but underneath its head there grew another head, beneath the fish’s head; and in the same way the feet of a man grew of the tail of the fish. It had the voice of a man, and its likeness has been preserved even down to the present day. He says that this beast spent the day with men, taking no food, but instructing them about writing and science and all kinds of crafts. It taught them about founding cities and establishing temples, about introducing laws and about geometry. It showed them how to sow seed and gather fruit; and in general it gave men all the skills they needed for a civilised life. Since that time, nothing additional has been discovered.

τοῦ δὲ ἠλίου δύναντος, τὸ ζῶον τουτονὶ Ὠάννην δῦναι πάλιν εἰς τὴν θάλασσαν, καὶ τὰς νύκτας ἐν τῷ πελάγει διαιτᾶσθαι· εἶναι γὰρ αὐτὸν ἀμφίβιον. ὕστερον δὲ φανῆναι καὶ ἕτερα ζῶα ὅμοια τούτῳ, περὶ ὧν ἐν τῇ τῶν βασιλέων ἀναγραφῇ φησι δηλώσειν. τὸν δὲ Ὠάννην περὶ γενεᾶς καὶ πολιτείας γράψαι, καὶ παραδοῦναι τόνδε τὸν λόγον τοῖς ἀνθρώποις.

Եւ ’ի մտանել արեգականն՝ ովանն գաղանի միւսանգամ անդրէն ’ի ծով մխել , եւ զցայգ ’ի համատարած ծովուն զետեղել . եւ այնպէս երկեկից իմն կեանծ կեալ : (22) Եւ յետոյ եւ այլոց գազանաց նմանեաց նմին յայտնել . զորոց ’ի թագաւորաց մատենին ասէ յայտ առնել . եւ զյովանայն ասէ՝ զարարածոց եւ զառաքինութեանց գրել , եւ տալ խօսս եւ ճարտարութիւն մարդկան :

But when the sun set, this beast called Oannes went back into the sea, and spent the night in the water, because it was amphibious. Afterwards other similar beasts appeared, which he says he will mention in the list of kings. But he says that Oannes wrote about creation and about the government of states, and he passed on this message on to mankind.

Γενέσθαι φησὶ χρόνον, ἐν ᾧ το πᾶν σκότος καὶ ὕδωρ εἶναι, καὶ ἐν τούτοις ζῶα τερατώδη, καὶ ἰδιοφυεῖς τὰς ἰδέας ἔχοντα ζωογονεῖσθαι· ἀνθρώπους γὰρ διπτέρους γεννηθῆναι, ἐνίους δὲ καὶ τετραπτέρους καὶ διπροσώπους· καὶ σῶμα μὲν ἔχοντας ἕν, κεφαλὰς δὲ δύο, ἀνδρεὶαν τε καὶ γυναικείαν, καὶ αἰδοῖα δὲ δισσὰ, ἄῤῥεν καὶ θῆλυ· καὶ ἑτέρους ἀνθρώπους τοὺς μὲν αἰγῶν σκέλη καὶ κέρατα ἔχοντας, τοὺς δὲ ἵππου ποδας, τοὺς δὲ τὰ ὀπίσω μὲν μέρη ἵππων, τὰ δὲ ἔμπρσθεν ἀνθρώπων, οὓς ἱπποκενταύρους τὴν ἰδέαν εἶναι. Ζωογονηθῆναι δὲ καὶ ταύρους ἀνθρώπων κεφαλὰς ἔχοντας καὶ κύνας τετρασωμάτους, οὐρὰς ἰχθύος ἐκ τῶν ὄπισθεν μερῶν ἔχοντας, καὶ ἵππους κυνοκεφάλους καὶ ἀνθρώπους καὶ ἕτερα ζῶα κεφαλὰς μὲν καὶ σώματα ἵππων ἔχοντα, οὐρὰς δὲ ἰχθύων· καὶ ἄλλα δὲ ζῶα παντοδαπῶν θηριῶν μορφὰς ἔχοντα. Πρὸς δὲ τούτοις ἰχθύας καὶ ἑρπετὰ καὶ ὄφεις καὶ ἄλλα ζῶα πλείονα θαυμαστὰ καὶ παρηλλαγμένας τὰς ὄψεις ἀλλήλων ἔχοντα· ὧν καὶ τὰς εἰκόνας ἐν τῷ τοῦ Βήλου ναῷ ἀνακεῖσθαι, ἄρχειν δὲ τούτων πάντων γυναῖκα ᾗ ὄνομα Ὀμόρκα εἶναι. τοῦτο δὲ χαλδαϊστὶ μὲν ϴαλὰτθ, Ἑλληνιστὶ δὲ μεθερμηνεύεται θάλασσα [κατὰ δὲ ἰσόψηφον σελήνη].

Էր ասէ երբեմն , մինչ ընդ բնաւ խաւար եւ ջուր էր . եւ էին անդ այլ ինչ գազանք , յորոց կէսքն ինքնածինք էին , եւ կերպարանս կէնդանածինս ունել , եւ մարդիկ երկթեւեանս ծնանել . եւ զայլս չորեքթեւեան եւ երկդիմիս . եւ մարմին մի , եւ գլուխ երկուս , կանացիս եւ առնիս . եւ երկուս , բնութիւնս՝ արուականս եւ իգականս : Եւ այլ մարդիկ՝ որոց բարձք այծից , եւ եղջիւրք ’ի գլուխ . եւ այլս ձիոտունս . եւ այլոց՝ յետոյ կուսէ ձիոց կերպարանք , եւ առաջոյ՝ մարդկան . որ զձիացլուց յուշկապարիկ կերպարանս ունիցին : Ծնանել (23) եւ ցուլս մարդագլոխս , եւ շունս չորեքմարմինս , որոց ձեռքն իբրեւ ըզձկանց տտունս յետոյ կուսէ ’ի գաւակացն արձակիցին . եւ ձիս շնագլուխ . եւ մարդիկ , եւ այլ եւս գազանս ձիագլուխս մարդապատկերս , եւ տտնաւորս իբրեւ զձկնունս . եւ այլ եւս ազգի ազգի գազանս վիշապակերպս . եւ ձկունս յուշկապարիկս , եւ սողունս եւ օձս , եւ պէսպէս երէս բազումս զարմանալիս՝ այլակերպս ’ի միմեանց . որոց զպատկերս ’ի մեհենին բէղայ մի ըստ միոջէ նկարեալ պահէին : Եւ իշխել ամենեցուն նոցա կնոջ միում , որում անուն կոչիցի մարկայէ՛ , որ քաղդէեցերէն թաղատթա՛յ անուանի . եւ յունարէն թարգմանի թալադդայ , որ է ծով :

There was once a time, in which everything was darkness and water. (15) In those times, monstrous beasts were born, with strange appearances. There were men with two wings, and some with four wings and two faces. They had one body, but two heads, of a man and a woman, and two sets of genitals, male and female. Other men had the legs and horns of a goat, or the hooves of a horse, or the rear end of a horse and the front of a man, like centaurs. Other beasts were born, such as bulls with human heads; dogs with four bodies and fish tails protruding from their rear end; horses with dogs' heads; humans and other animals with the head and body of a horse, but the tail of a fish; and other beasts with the form of all kinds of wild animals. As well as these [beasts], there were fish and reptiles and snakes and many other strange creatures, each of which had a different appearance. Representations of them were set up in the temple of Belus. A woman called Omorca ruled over all these [creatures]; she is called Thalatth in the Chaldaean language, which is translated into Greek as thalassa ("the sea").

Οὕτως δὲ τῶν ὅλων συνεστηκότων, ἐπανελθόντα Βῆλον σχίσαι τὴν γυναῖκα μέσην, καὶ τὸ μὲν ἥμισυ αὐτῆς ποιῆσαι γῆν, τὸ δὲ ἄλλο ἥμισυ οὐρανὸν, καὶ τὰ ἐν αὐτῇ ζῳα ἀφανίσαι, ἀλληγορικῶς δέ φησι τοῦτο πεφυσιολογῆσθαι· ὑγροῦ γὰρ ὄντος τοῦ παντὸς καὶ ζώων ἐν αὐτῷ γεγεννημένων, τούτον τὸν θεὸν ἀφελεῖν τὴν ἑαυτοῦ κεφαλὴν, καὶ ῥυὲν αἷμα τοὺς ἄλλους θεοὺς φυρᾶσαι τῇ γῇ, καὶ διαπλάσαι τοὺς ἀνθρώπους· διὸ νοερούς τε εἶναι, καὶ φρονήσεως θείας μετέχειν.

(24) Եւ մինչդեռ այն ամենայն յարուցեալ կայցէ միախուռն , յարձակէալ ’ի վերայ բէղայ , հերձու զկինն ընդ մէջ , զկէսն առնել երկիր , եւ զկէսն երկինս . եւ զայլ եւս գազանսն որ ’ի նմա էին սատակեալ . Եւ առակաւ իմն ասէ այլ ընդ այլոյ բարոյախօսեալ զայնպիսի բնութեանց , թէ մինչգեռ խոնաւ եւ ջուր էր ընդ բնաւ , եւ գազանք միայն էին ’ի նմա , դիցն այնմիկ հատանել զիւր գլուխ . եւ զարիւնն՝ որ իջանիցէ ’ի նմանէ , առնուլ այլոց դից , զանգանել ընդ հող , եւ ստեղծանել մարդիկ . վասն որոյ իմաստունս իսկ լինին , եւ դիւցազանց մտացն հաղորդել :

When everything was joined together in this way, Belus came along and split the woman in half. Half of her he made the heavens, and the other half he made the earth; and he destroyed all the creatures on her. He says that this story is an allegory about nature; for when everything was wet and creatures were born in it, this god cut off his own head. The other gods took the blood that flowed from him and by mixing it with earth they created men. Therefore men are intelligent and have a share of divine reason.

Τὸν δὲ Βῆλον, ὅν Δία μεθερμηνεύουσι, μέσον τεμόντα τὸ σκότος χωρίσαι γῆν καὶ οὐρανὸν ἀπ’ ἀλλήλων, καὶ διατάξαι τὸν κόσμον. Τὰ δὲ ζῶα οὐκ ἐνεγκότα τὴν τοῦ φωτὸς δύναμιν φθαρῆναι, ἰδόντα δὲ τὸν Βῆλον χώραν ἔρημον καὶ καρποφόρον κελεῦσαι ἐνὶ τῶν θεῶν τὴν κεφαλὴν ἀφελόντι ἑαυτοῦ τῷ ἀποῤῥυέντι αἵματι φυρᾶσαι τὴν γῆν, καὶ διαπλάσαι ἀνθρώπους καὶ θηρία τὰ τὰ δυνάμενα τὸν ἀέρα φέρειν. Ἀποτελέσαι δὲ τὸν Βῆλον καὶ ἄστρα καὶ ἥλιον καὶ σελήνην, καὶ τοὺς πέντε πλανήτας.

(25) Եւ զբէղայն ասեն՝ որ յունարէն դիոս թարգմանի , եւ հայերէն արամազդ , թե ընդ մէջ կտրեաց զխավարն , եւ զատանել ’ի միմեանց զերկինս եւ զերկիր , եւ յարդարել յօրինել զաշխարհ . եւ գազանաց ոչ ժուժել լուսոյ զօրութեան , եւ սատակել : Տեսանել բէլայ աշխարհ ինչ անապատ եւ պտղաբեր . հրաման տալ միում ’ի դիցն՝ յարենէն որ ’ի հատեալ գլխոյն իւրմէ իջանիցէ , զանգանել ընդ հող, եւ ստեղծանել մարդիկ , եւ այլ անասունս եւ գազանս , որ կարիցեն այսմ օդոյ ժայժունել . հաստատել բէղայ զաստեղս (26) եւ զարեգակն եւ զլուսին, եւ զհինգաստեղսն պատրանաց :

(17) Belus, which is translated as Zeus in Greek, cut the darkness in half. He separated the earth and the heavens from each other, and he arranged the universe. But because the creatures could not bear the power of the light, they were destroyed. When Belus saw that the land was empty and fertile, he ordered one of the gods to cut off his own head, and by mixing the blood which flowed from him with earth, to create men and wild beasts who could endure the air. Belus created the stars, the sun, the moon and the five planets.

Ταῦτά φησιν ὁ πολυΐστωρ Ἀλέξανδρος τὸν Βηρωσσὸν ἐν τῇ πρώτῃ φάσκειν. ... ἐν δὲ τῇ δευτέρᾳ ... τοὺς δέκα βασιλεῖς τῶν Χαλδαίων, καὶ τὸν χρόνον τῆς βασιλείας αὐτῶν σάρους ἑκατὸν εἴκοσιν, ἤτοι ἐτῶν μυριάδας τρεῖς καὶ δύο χιλιάδας, ἕως τοῦ κατακλυσμοῦ ...

Զայս՝ ըստ բազմավիպն , բերոսոս յառաջնում մատենին պատմէ : Բայց յերկրորդումն զթագաւորսն մի ըստ միոջէ նոյն գրէ , եւ զժամանակ զտասն թագաւորացն՝ զորմէ յառաջագոյն ասուցաք, աւելի քան ’ի խ . բիւրս ամաց ձգէ: իսկ արդ՝ եթէ արդար խօսել ինչ ոք զքաղդէացւոցն կարծիցէ , որ զայնչափ թիւ ամաց գրեցին , ապա յիրաւի իցէ՝ նոցա եւ այլոց պատիր պատմութեանցն հաւատել : Ապա թէ այս անցանէ զանցանէ ըստ բընութիւն եւ ամենեւին իսկ անվաւերական է . թէպէտեւ այլազգ ինչ իմանայցի : Իսկ եթէ զայս այսպէս ոք համարիցի , զսորին հետ գայ՝ եի (27) զժամանակացն ճառս չառնուլ յանձըն առանց քննութեան : Եւ եթէ այնչափ հազարաց ամաց՝ որ ըստ նոցա ժամանակագրութեան ժողովին , պայազատս ազգաց հանգոյն բազմութեան ժամանակին յառաջ բերէին , եւ իրս ինչ եւ գործս՝ որ ’ի միջի գործեցան՝միաբան ըստ երկայնութեան ժամանակացն , թերեւս յիրաւի ոք այսր անդր հարկանէր , թէ գուցէ արդեօք կայցէ ’ի նոսա ճըշմարտութիւն : Իսկ եթէ տասն միայն առն կալուածոց այնչափ բիւրս ամաց համարեցան , ո՞ ոք ո՛չ զառանցութիւն զայնպիսի բանսն եւ առասպել համարիցի :

That, according to Alexander Polyhistor, is what Berossus says in his first book. In the second book he lists the kings, one after another, and he says that the time of the ten kings, which we mentioned above, lasted for longer than 400,000 years. Anyone who believes that these writers are telling the truth about such a huge number of years should believe all the other improbable stories that they tell. Such a length of time is clearly supernatural, and is not worthy of belief, even if it is explained in a different way. And even if someone thinks that this number of years is possible, they still should not accept the statement about the dates without some further questions. If the number of rulers was sufficient to explain all these thousands of years, which are produced by their chronology, or if the writers reported the events and actions which would be expected to occur over such a length of time, then one might perhaps agree that there is some likelihood of their account being true. But as they claim that so many myriads of years were taken up by the rule of only ten men, who can doubt that these stories are merely ravings and myths?

οἱ γὰρ παρ’ αὐτοῖς παλαιότατοι σεληνείους ἔφασκον εἶναι, τουτέστι μηνιαίους, τοὺς ἐνιαυτοὺς, ἐξ ἡμηρῶν τριάκοντα συνεστῶτας· οἱ δὲ [μετὰ τούτους ἡμίθεοι] ὥρους ἐκάλουν τοὺς ἐνιαυτοὺς τοὺς τουτέστι τριμηναίους.

Գուցէ ուրէք անուանեալ շարքն՝ ՛ոչ զառ ’ի մէնջ կարծեալ ամս նշանակիցեն , այղ՝ այլ ինչ սակաւաւոր ժամանակի անջըրպետութիւն : Քանզի եւ առ եգիպտացւոց նախնեօքն լուսնականս իմն ասեին . այսինքն է զամսաւոր աւուրսն , լ , աւուրս բովանդակեալ (28) տարիս կոչեին , եւ այլք ժամս՝ զերեքամսեայ ժամանակսն անուանէին . զժամանակսն ասեմ , եւ ըստ իւրաքանջիւր տարեաց զերեքամսեայ փոփոխմունս՝ ’ի տարի համարէին : Ըմբոն եւ ’ի դեպ է , թէ եւ քաղդէացւոց անուանեալ շարն՝ կամի նոյնպիսի ինչ յայտ առնել :

Perhaps these so-called sars were originally measured not in years, but in some very small period of time. For instance, the ancient Egyptians talked about lunar years, (19) that is a month of days or years containing 30 days. Other people consider the seasons to be periods of three months; in other words, they reckon each changing period of three months as a single year, and count the years in that way. Similarly, it is likely that the so-called sar of the Chaldaeans indicated some such [period of time].

Եւ արդ՝ տասն միայն ազգս յա(29)զովրայ յառաջին անուանեալ թագաւորէն նոցա մինչեւ ցքսիսութրոն համարին . առ որով զլինել մեծի ջրհեղեղին վիպագրեն : Նաեւ յեբրայէցւոց գիրս՝ ժ . ազգս ասէ յառաջ քան զջրհեղեղն մովսէս . քանզի եւ առ ՚ի յեբրայեցւոց այնչափ պայազատութիւնք արանց մի ըստ միոջէ գրին , յառաջին մարդոյն՝ որ պատմի ’ի նոցանէն , մինչեւ ցջհեղեղն : Այլ եբրայեցւոց պատմութիւնն զ’ժ . ազգայցն ամն՝ յերկուց հազարաց ուրեմն թիւ ժողովէ : Իսկ ասորեստանեացն՝ մանրահետեալ մանր զազգսն , հասարակ թուոց հանդոյն մովսէսի գրոցն ունի . բայց զժամանակսն ոչ նոյնգունակ : քանզի՝ ճի . շարս ասեն ունել տասն ազգացն . զորմէ համբաւեն առնել ժամանակս ամաց, սխգ . բիւրուց :

So they count only ten generations from Alorus, who was the first to be called king [of the Chaldaeans], up until Xisuthrus, in whose reign the great flood occurred. In the Hebrew scriptures also, Moses declares that there were ten generations before the flood; for the Hebrews mention that number of generations, one by one, from the first man in their account up until the flood. But Hebrew history assigns about 2,000 years to these ten generations. Assyrian [history] lists the same number of generations as the book of Moses, but produces a very different total of years. It says that the ten generations lasted for 120 sars, which is the equivalent of (?) 430,000 years.

Եւ արդ՝ մերձ է եւ քեզ անդստին յայսցանէ , որ զճշմարտութեան բա(30)նիւն գայցես , յանձնէ իմանալ՝ եթէ քսիսութրոն նոյն է , որ ’ի յեբրայեցւոցն նոյ կոչի . առ որով եղեւ մեծ (31) ջրհեղեղն . զորմէ եւ բազմավիպին գիրք տան ծանօթս . քանզի գրէ ըզնմանէ այսպիսի ինչ :

The reader who is keen to know the truth can easily understand, from what we have already said, that Xisuthrus is the same as the man who is called Noah by the Hebrews, in whose time the great flood occurred. The book of Polyhistor also mentions him, and writes about him as follows.

... λέγει γὰρ ὁ αὐτὸς Αλεξάνδρος, ὡς ἀπὸ τῆς γραφῆς τῶν Χαλδαίων αὖθις [παρακατιὼν ἀπὸ τοῦ ἐνάτου βασιλέως Ἀδράτου ἐπὶ τὸν δέκατον λεγόμενον παρ᾽ αὐτοῖς Ξίσουθτρον] οὕτος·

Աղեքսանդրի բազմավիպի վասն ջրհեղեղին , ’ի նմին գրոց՝ զորմէ ասացաւն :

From the same book of Alexander Polyhistor, about the flood

Αρδάτου δὲ τελευτήσαντος , τὸν υἱὸν αὐτοῦ Ξίσουτρον βασιλεῦσαι σάρους ὀκτωκαίδεκα· ἐπὶ τούτου μέγαν κατακλυσμὸν γενέσθαι· ἀναγεγράφθαι δὲ τὸν λόγον οὕτως.

’ի վախճանել ասէ ոտիարտեայ՝ նորին որդւոյ քսիսութրայ թագաւորել շարս . ժը . եւ առ նովաւ լինել մեծի ջրհեղեղին : Եւ ’ի գրի հարեալ մի ըստ միոջէ այսպէս պատմէ :

When Otiartes died, his son Xisuthrus became king, for 18 sars. In his reign, the great flood occurred. This is how the story is told.

Τὸν Κρόνον αὐτῷ κατὰ τὸν ὕπνον ἐπιστάντα φάναι μηνὸς Δαισίου πέμπτῃ καὶ δεκάτῃ τοὺς ἀνθρώπους ὑπὸ κατακλυσμοῦ διαφθαρήσεσθαι. Κελεῦσαι οὖν διὰ γραμμάτων πάντων ἀρχὰς καὶ μέσα καῖ τελευτὰς ὀρύξαντα θεῖναι ἐν πόλει ἡλίου Σιππάροις, καὶ ναυτηγησάμενον σκάφος ἐμβῆναι μετὰ τῶν συγγενῶν καὶ ἀναγκαίον φίλων. ἐνθέσϑαι δὲ βρώματα καὶ πόματα, ἐμβαλεῖν δὲ καὶ ζῶα πτηνὰ καὶ τετράποδα, καὶ πάντα εὐτρεπισάμενον πλεῖν. Ἐρωτώμενον δὲ ποῦ πλεῖ; φάναι πρὸς τοὺς θεοὺς, εὐξόμενον ἀνθρώποις ἀγαθὰ γενέσθαι. Τὸν δ᾽ οὐ παρακούσαντα ναυπηγήσαντα σκάφος, τὸ μὲν μῆκος σταδίων πέντε, το δὲ πλάτος σταδίων δύω· τὰ δὲ συνταχϑέντα πάντα συνθέσθαι, καὶ γυναῖκα, καὶ τέκνα, καὶ τοὺς ἀναγκαίους φίλους ἐμβιβάσαι.

Կրովն ասէ նմա ’ի քուն յայտանել , զոր հայր անուանեն արամազդայ , եւ այլք՝ ժամանակ , ’ի հնգետասա(32)ներորդում դէսիոս ամսեան , որ է մարերի , մարդկան ’ի ջրհեղեղէն սատակել . հրաման տալ՝ զամենայն զառաջինս եւ զմիջինս եւ զվերջինս մատենից փորել եւ դնել յարեգ քաղաքին սիպարացւոց : Նաւ գործել եւ ’ի ներքս մտանել՝հանդերձ ազգա(33)կանօք եւ կարեւոր բարեկամօք . համբարել ’ի ներքս ռոճիկս եւ ըմպելիս . մուծանել եւ գազանս եւ թռչունս եւ չորքոտանիս . եւ ամենայն կազմածովկ պատրաստ լինել ’ի նաւարկել : Հարցեալ՝ թէ յո՛ ուրեք արդեօք նաւարկիցէ . պատասխանի արարեալ , թէ առ դիսն , աղօթս առնել , զի բարիք մարդկան լինիցին : Եւ չըստունգանէր գործել զգործ նաւագործութեանն . որոյ երկայնութիւնն էր հինգետասան վտաւան , եւ լայնու†իւնն երկու վտաւանք : (34) Հանդերձեալ կազմեալ ըստ ամենայնի՝ որպէս եւ առ հրաման , ըզկին եւ զորդիս եւ զկարեւոր բարեկամս ’ի ներքս մուծանել :

Cronus (whom they call the father of Zeus, while others call him Chronus ["time"]) approached him in his sleep, and said that on the 15th day of the month of Daesius the human race would be destroyed by a flood. (21) Cronus ordered him to bury the beginnings, the middles and the ends of all writings in Heliopolis, the city of the Sippareni; to build a boat and embark on it with his close friends; to load the boat with food and drink, and to put on board every kind of bird and four-footed creature; and then, when all the preparations were complete, to sail away. When he asked where he should sail, Cronus replied, “To the gods, to pray that good things may happen to men.” Xisuthrus did as he had been told. He built a boat which was 15 stades long, and 2 stades wide. After completing everything as instructed, he sent his wife, his children and his close friends onto the boat.

Γενομένου δὲ τοῦ κατακλυσμοῦ, καὶ εὐθέως λήξαντος, τῶν ὀρνέων τινὰ τὸν Ξίσουθρον ἀφιέναι· τὰ δὲ οὐ τροφὴν εὑρόντα οὔτε τόπον ὅπου καθίσαι, πάλιν ἐλθεῖν εἰς τὸ πλοῖον. τὸν δὲ Ξίσουθτρον πάλιν μετά τινας ἡμέρας ἀφιέναι τὰ ὄρνεα· ταῦτα δὲ πάλιν εἰς τὴν ναῦν ἐλθεῖν τοὺς πόδας πεπηλωμένους ἔχοντα. τὸ δὲ τρίτον ἀφεθέντα οὐκ ἔτι ἐλθεῖν εἰς τὸ πλοῖον. Τὸν δὲ Ξίσουθρον ἐννοηϑῆναι γῆν ἀναπεφηνέναι· διελόντα τε τῶν τοῦ πλοίου ῥαφῶν μέρος τὶ, καὶ ἰδόντα προσοκεῖλαν τὸ πλοῖον ὄρει τινὶ ἐκβῆναι μετὰ τῆς γυναικὸς καὶ τῆς θυγατρὸς καὶ τοῦ κυβερνήτου, προκυνήσαντά τε τὴν γῆν καὶ βωμὸν ἱδρυσάμενον καὶ θυσιάσαντα τοῖς θεοῖς, γενέσθαι μετὰ τῶν ἐκβάντων τοῦ πλοίου ἀφανῆ. Τοὺς δὲ ὑπομείναντας ἐν τῷ πλοίῳ, μὴ εἰσπορευομένων τῶν περὶ τὸν Ξίσουθτρον ἐκαβαντας ζητεῖν αὐτὸν ἐπὶ ὀνόματος βοῶντας· τὸν δὲ Ξίσουθρον αὐτὸν μὲν αὐτοῖς οὐκ ἔτι ὀφθῆναι, φωνὴν δὲ ἐκ τοῦ ἀέρος γενέσθαι κελεύουσαν, ὡς δέον αὐτοὺς εἶναι θεοσεβεῖς· καὶ γὰρ αὐτὸν διὰ τὴν εὐσέβειαν πορεύεσθαι μετὰ τῶν θεῶν οἰκήσοντα· τῆς δὲ αὐτῆς τιμῆς καὶ τὴν γυναῖκα αὐτοῦ καὶ τὴν θυγατέρα, καὶ τὸν κυβερνήτην μετεσχηκέναι. εἶπέ τε αὐτοῖς ὅτι ἐλεύσονται πάλιν εἰς Βαβυλῶνα καὶ ὡς εἵμαρται αὐτοῖς ἐκ Σιππάρων ἀνελομένοις τὰ γράμματα διαδοῦναι τοῖς ἀνθρώποις· καὶ ὅτι ὅπου εἰσὶν ἡ χώρα Ἀρμενίας ἐστίν.

’Ի հասանել ջրհեղեղին , եւ վաղվաղակի ցածնուլ , թռչունս ինչ արձակել քսիսութրայ, եւ չգտանել ուտել ինչ՝ եւ ո՛չ տեղի եւ դադար իջանելոյ . դարձեալ միւսանգամ առնուլ զնոսա ’ի նաւն . եւ յետ սակաւ ինչ աւուրց դարձեալ արձակել այլ հաւս . եւ նոցա եւս միւսանգամ անդրէն ’ի նաւն գալ՝ կաւով թաթախ զմագիլսն բերեալ : Ապա երրորդ անգամ արձակել , եւ անդրէն միւսանգամ չգալ ’ի նաւն : Յայնժամ իմանալ քսիսութրայ՝ եթէ յայտնեալ բացեալ է երկիր , քակել զկողմ մի ձեղուան նաւին . եւ տեսանել երթէալ յեցեալ զնաւն ’ի լեառն ինչ : Ելանել կնաւ եւ դստերբ միով հան(35)դերձ, եւ ճարտարապետաւ նաւին , եւ երկիրպագանել յերկիրի . բագին կանդնել , եւ զոհ դից մատուցանել . եւ այնուհետեւ չիք յաչաց լինել՝ նոքօք հանդերձ , որք ընդ նմա ’ի նաւէն ելանէին : Եւ որք անդէն ’ի նաւէն մնային՝ եւ չելանէին ընդ քոիսութրեանց, ելեալ յետոյ խնդրէին զնա, եւ յանուանէ շրջէին գոչէին կոչէին : Քսիսութրայ չերեւեալ այնուհետեւ նոցա . բայց ձայն բարբառոյ յօդոցն եկեալ՝ պատուէր տայր , (36) եթէ պա՛րտ է նոցա դիւցապաշտս լինել , եւ եթէ ինքն վասն դիւցապաշտութեանն երթեալ բնակիցէ ’ի բնակութիւն դիցն . եւ կնոջն նորա եւ դստեր եւ նաւապետին ’ի նոյն պատիւ վայելել : Եւ դուլ եւ պատուէր տալ նոցա՝ երթալ միւսանգամ ’ի բաբիղոն . եւ թէ այնպէս ինչ հրամանք դիցն իցէն , նոցա երթալ ’ի սիպարացւոց քաղաքէն փորել հանել զմատեանսն՝ որ ծածակեալ կայցեն անդ , եւ տալ մարդկան . եւ եթէ տեղին՝ յորում վայրի ելեալ կային , հայոց աշխարհն է :

When the flood had come, and soon afterwards stopped, Xisuthrus sent out some of the birds. But they could not find any food or anywhere to rest, and so they returned to the boat. A few days later, Xisuthrus sent out the birds again, and this time they returned to the boat with mud on their feet. The third time that he sent out the birds, they no longer returned to the boat. Xisuthrus realised that some land had appeared. He removed part of the sides of the boat, and saw that it had come to rest on a mountain. He disembarked with his wife and daughter and the helmsman, and kissed the ground. After he had set up an altar and had sacrificed to the gods, he disappeared from sight, along with the others who had left the boat with him. When Xisuthrus and his companions did not return, the remainder of those who were on the boat disembarked and searched for him, calling out his name. They could not see Xisuthrus anywhere, but a voice came out of the sky telling them that they should honour the gods, and that Xisuthrus had gone to live with the gods, because of the honour he showed them; his wife, his daughter and the helmsman had received the same reward. The voice told them to return to Babylon; they were destined to dig up the writings which had been hidden in the city of the Sippareni, (23) and distribute them amongst men. They were told that they were now in the land of Armenia.

Τοὺς δὲ ἀκούσαντας ταῦτα θῦσαί τε τοῖς θεοῖς, καὶ πεζῇ πορεθῆναι εἰς Βαβυλῶνα. Τοῦ δὲ πλοίου τούτου κατακλιθέντος ἐν τῇ Ἀρμενίᾳ ἔτι μέρος τί αὐτοῦ ἐν τοῖς Κορδυαίων ὄρεσι τῆς Ἀρμενίας διαμένειν, καί τινας ἀπὸ τοῦ πλοίου κομίζειν ἀποξύοντας ἄσφαλτον, χρᾶσθαι δὲ αὐτῇ πρὸς τοὺς ἀποτροπιασμούς. Ἐλθόντας οὖν τούτους εἰς Βαβυλῶνα τά τε ἐκ Σισπάρων γράμματα ἀνορύξαι καὶ πόλεις πολλὰς κτίζοντας, καὶ ἰερὰ ἀνιδρυομένους πάλιν ἐπικτίσαι τὴν Βαβυλῶνα.

Եւ նոցա լուեալ զայն ամենայն՝ զոհս դից մատուզանեն. եւ ’ի հետիոտս ’ի բաբիղոն գնալ : Եւ ’ի նաւէն՝ ուր (կամ որ) չոգաւ դադարեաց ’ի հայս, եւ ցայժմ սակաւ ինչ (37) մասն ’ի կորդուացւոց լերինն ’ի հայոց աշխարհին մնալ նշխար ասեն . եւ ոմանց քերել բերել ’ի ծեփածոյ նաւին նաւթոյ՝ ’ի բժշկութիւն եւ ’ի ջնջոց ցաւոց ինչ բժժանաց : Եւ նոցա երթալ հասանել ’ի բաբէղոն . փորել ’ի սիպարացւոց քաղաքին , եւ զմատեանն հանել . եւ բազում քաղաքս շինել , եւ մեհեանս դից կանգել , եւ միւսանգամ զբաբէղոն նորոգել :

When they heard all of this, they sacrificed to the gods and went by foot to Babylon. A small part of the boat, which came to rest in Armenia, can still be found in the mountains of the Cordyaei in Armenia. Some people scrape off the asphalt, which covers the boat, and use it to ward off diseases, like an amulet. When they arrived back in Babylon, they dug up the writings in the city of the Sippareni. They founded many cities, and re-founded Babylon, constructing many temples.

Եւ հանդերձ այսու ամենայնիւ եւ զաշտարակագորձութենէն եւս բազմավէպն միանան ըստ մովսիսի գրոցն յիշէ , զայս ձեւ օրինակ մինչեւ ց՚սիղոբայս անգամ :

Afterwards Polyhistor gives an account of the building of the tower, which agrees with the books of Moses, in exactly these words.

... ἀλλὰ καὶ Ἀλέξανδρος ὁ Πολυΐστωρ ὡς ἐκ Σιβύλλης τάδε φησὶ ... Ἀλεξάνδρου τοῦ Πολυΐστορος περὶ τῆς πυργοποιίας.

(38) Աղեկսանդրի բազմավիպի վասն աշտարակագործութեանն :

[From the writings] of Alexander Polyhistor, about the building of the tower

Σιβύλλα δὲ φησιν ὁμοφώνων ὄντων πάντων ἀνθρώπων τινὰς τούτων πύργον ὑπερμεγέθη οἰκοδομῆσαι, ὅπως εἰς τὸν οὐρανὸν ἀναβῶσι· τοῦς δὲ θεοὺς ἀνέμους ἐμφυσήσαντας ἀνατρέψαι ἀυτοὺς, καὶ ἰδίαν ἑκάστῳ φωνὴν δοῦναι, διὸ δὴ Βαβυλῶνα τὴν πόλιν κληθῆναι. μετὰ δὲ τὸν κατακλυσμὸν Τιτᾶνα καὶ Προμηθέα γενέσθαι· καὶ τὰ μὲν τῆς πυργοποιΐας Ἀλέξανδρος ταῦτα ..

Սիբիղղա ասէ . միաբանեալ ամենայն մարդիկ՝ զբարձրաբերձ աշտա(39)րակն շինէին, զի յերկինս ելանիցեն . եւ ամենազօրն աստուածոյ հողմ շնչեալ՝ զաշտարակն կործանէր , եւ իւրաքանչիւր ումեք զիւր լեզու բաշխէր . վասն որւյ եւ անուն քաղաքին բաբիղոն կոչէր : Իսկ յետ ջրհեղեղին տիտանն եւ պրոմէթեւս լինէին . ուր եւ տիտանն ընդ կրովնի ’Ի մարտ պատերազմի գրգռէր : էւ վասն ասդարաքանզկորզըդէանն աեսգաբ ինբղ

The Sibyl says: “When men all spoke the same language, they built a very tall tower, so that they could climb up to heaven. However god blew a wind at them and overturned the tower. Then he gave each of them their own language, and so the city was called Babylon. After the flood there came Titan and Prometheus, in whose time Titan made war against Cronus.” That is what Polyhistor says about the building of the tower.

Բայց ’ի նոյնս եւ զայս եւս յարեալ գրէ բազմավէպն , թէ յետ ջրհեղե(40)ղին թագաւորէր քաղդէացւոց աշխարհին եւեքսիոս ներըս չորս :

He continues with the following details. After the flood, (?) Euechius ruled the land of the Chaldaeans, for 4 ners.

Եւ յետ նորա առնոյր զիշխանութիւնն որդի նորա քոմասբեղոս՝ ներըս չորս եւ սոսըս հինգ :

Then his son Chomasbelus became king, for 4 ners and 5 sosses

՚Ի քսիսութրայ եւ ՚ի ջրհեղեղէն՝ մինճեւ մարք զբաբէլոն առին , ընդ ամենայն՝ ձզ . թագաւոր համարի բազմավէպն . եւ յանուանէ յիշէ զիւրաքանչիւր ոք՝ ՚ի բերոսոսայ մատենէն . եւ զժամանակ ամենեցուն նոցա ժողովէ ՚ի թիւ ամաց երից բիւրուց , եւ երից հազարաց , եւ իննսուն եւ մի : Եւ յետ նոցին ընտ նոցանէ յայնպիսի հաստատութեան յանկարձակի մարք զօր ՚ի վերայ բաբեղոնի գումարէին՝ աւնել զնա , եւ կացուցանել անդ բռնաւորս յինքեանց :

From Xisuthrus and the flood until the capture of Babylon by the Medes, (25) Polyhistor lists 86 kings in all, and names each of them, copying their names from the book of Berossus. These kings reigned in total for 33,091 years. But when the city had become so firmly established, the Medes unexpectedly led their forces against Babylon and captured it. Then they set up their own kings as rulers there.

Ապա եւ զանուանս բռնաւորաց մարացն դնէ՝ թուով . ը . եւ նոցին ամս , միդ :

He names 8 kings of the Medes, who reigned for 224 years

եւ դարձեալ մետասան թագաւորս , եւ ամս … :

Then again 11 kings, for [28] years

Ապա եւ զքաղգէացւոց . խթ . թագաւորս . եւ ամս . նձը .

Then 49 kings of the Chaldaeans, for 458 years

Ապա եւ զարաբացւոց . թ . թագաւորս . եւ ամս . մխե :

Then 9 kings of the Arabs, for 245 years

Յետ որոց ամաց եւ շամիրամայ վիպագէ տիրել ասորեստանեաց :

After that time (he says) Semiramis was ruler of the Assyrians

ԵՒ դարձեալ մանր թուէ անուանս , (41) խե . թագաւորաց , եւ դնէ նոցա սմս . շիզ :

Then he lists individually the names of 45 kings, and allocates 526 years to them

Յետ որոց ասէ կացեալ թագաւոր քըլդէացւոց , որում անուն է փուլոս . զոր դարձեալ եւ եբրայեցւոց պատմութիւնն յեշէ , եւ անուանէ փուլոս . զորմէ ասն՝ թէ եկն ՚ի վերայ երկրին հրէաստանի :

After them, Phulus became king of the Chaldaeans - The Hebrew scriptures [2 Kings 15’19]² call this king Pul, and say that he invaded the land of the Hebrews.

2. This and the following references to the Septuagint do not seem correct, cf. the references to the Greek texts as below

էւ յետ նորա բազմավէպն ասէ զսենեքերիբայ կացեալ թագաւոր .

After him, Polyhistor says that Sennacherib became king.

Καὶ ἐγένετο τοῦ τεσσαρεσκαιδεκάτου ἔτους βασιλεύοντος ᾽Εζεκίου, ἀνέβη Σενναχηρεὶμ βασλιεὺς Ἀσσυρίων ἐπὶ τὰς πόλεις τῆς Ἰουδαίας τὰς ὀχυρὰς, καὶ ἔλαβεν αὐτάς. … καὶ ἐβασίλευσεν Ἀσορδὰν ὁ υἱὸς αὐτοῦ ἀντ’ αὐτοῦ. Ἐγένετο δὲ ἐν τῷ καιρῷ ἐκείνῳ, ἐμαλακίσθη Ἐζεκίας. Ἐν τῷ καιρῷ ἐκείνῳ ἀπέστιελε Μαρωδὰχ Βαλαδὰν ὁ υἱὸς τοῦ Βαλαδὰν, ὁ βασιλεὺς τῆς Βαβυλωνίας, ἐπιστολὰς καὶ πρέσβεις καὶ δῶρα Ἐζεκίᾳ·

զոր եբրայեցւոց գիրք յիշեն . թագաւորեալ սա առ եզեկիայիւ արքայիւ , եւ առ եսայեաւ մարգարէիւ , ասեն աստւաձեղէն գիրք կարդ ընտ կարգէ , եթէ եղեւ ՚ի չորեքտասաներորդում ամին եզեկիայ արքայի՝ ել սինաքերիբ արքայ ասորեստանեաց ՚ի վերայ ամուր քաղաքացն հրէաստանի , եւ առ զնոսա : Եւ յետ ամենայն պատմութեանն՝ ՚ի նոյն յարեալ ասէ . եւ թագաւորեաց ասորդան որդի նորա ընդ նորա : Եւ գորձեալ եւ՛ս յարաջ մատուցեալ զնովիմբ աձէ , եթէ ելեւ ՚ի ժամանակիմ յայնմիկ՝ խօթացաւ եզեկիա . եւ ՚ի կարգ արկեալ (42) թուէ, թէ ՚ի ժամանակին յայնմիկ առաքէաց մարովդաք բաղդան արքայ բաբիղացւոց հրեշտակս եւ հրովարտակս եւ պատարագս եզեկիայ : Զայս եբրայեցւոց գիրք։

The Hebrew scriptures say that Sennacherib was king at the time of king Hezekiah and the prophet Isaiah. To be exact, Holy Scripture says [2 Kings 18’13]: “It happened in the fourteenth year of king Hezekiah that Sennacherib the king of the Assyrians marched against the fortified cities of Judah, and captured them.” And after telling the whole story, it continues [2 Kings 19’37]: “And his son Esarhaddon reigned in his place.” Later on again, it adds [2 Kings 20’1]: “It happened at that time that Hezekiah fell ill”, and [2 Kings 20’12] “at that time Merodach Baladan sent envoys with letters and gifts to Hezekiah.” That is what the Hebrew scriptures say.

Բայց զսինեքերիբ եւ զորդի նորա զասորդան եւ զմարոդաք բալդան՝ եւ քաղդէացւոց մատենագիրն յիշատակէ . նոքօք հանդերձ եւ զնաբուքոդոնոսար , որպէս այսր յիշատակեալ ճառս է , գրեալ զնոցանէ այսպիսի բանիւք :

But Sennacherib and his son Esarhaddon [Asordanus] and Merodach Baladan, along with Nebuchadnezzar, are mentioned by the historian of the Chaldaeans, who speaks about them as follows.

Նորին ալեխսանդրի վասն սենեխերիբաի , եւ վասն նաբուխոդոնասորաի, եւ վասն նոցին կորձոց եւ արութեանց :

(27) [From the writings] of the same Alexander, about Sennacherib and Nebuchadnezzar, their exploits and their virtues

Յետ թագաւորելոյ եղբօրն սենիքարիբայ , եւ յետ տիրելոյ ակիսեայ բաբեղացւոց , մինչ չեւ եւս զերեսուն օր կալեալ էր զիշխանութիւնն՝ սպանաւ ՚ի մարուդաք բաղ(43)դանայ . եւ մարուդաք բաղադան բըռնացեալ ունէր զվեց ամիս . եւ սպանանէր զնա ոմն՝ որում անուն էր եղիբոս , եւ թագաւորէր : Եւ յերրորդում ամի թագաւորութեան նորա սենեքերիբոս արքայ ասորեստանեաց զօրս գումարէր ՚ի վերայ բաբէղացւոցն , ճակատ տուել ընդ նոսա՝ եւ յաղթէր . եւ ձերբակալ արարեաղ զնա հանդերձ բարեկամօքն՝ տայր տանել յերկիրն ասորեստանեաց : Տիրէր բաբէղացւոց , եւ կացուցանէր նոցա թագաւոր զորդի իւր զասորդանիոս . եւ ինքն չուէր երթայր յերկիրն ասորեսրանեաց :

After the reign of the brother of Sennacherib, when Achises had been king for less than thirty days, he was killed by Merodach Baladan. Merodach Baladan seized the throne, but after ruling for six months he was killed by someone called Elibus, who became king in his place. In the third year of his reign, Sennacherib the king of the Assyrians led an army against the Babylonians and defeated them in battle. He captured Elibus, and ordered him to be taken with his friends to the land of the Assyrians. After bringing the Babylonians under his control, he appointed his son Asordanus to be their king. Then he returned to the land of the Assyrians.

Իբրեւ լու եղեւ նմա , եթէ եկեալ հասաել են յոյնք յաշխարհն կիլիկեցւոց՝ տալ պատերազմ , ՚ի վերայ դիմէր ճակատ առ ճակատ յարդարէր . եւ զբազումս ՚ի յիւրոց զօրացն կոտորեալ՝ թշնամեացն յազթէր պատերազմին . եւ յիշատակ յաղթութեան զիւր պատկերն ՚ի տեղուջն կանգնեալ թողոյր . եւ քաղդէական գրով զքաջութիւնն իւր եւ զզօրութիւն դրոշմել հրամայէր ՚ի յիշատակ առ յապա ժամանակաց : Եւ զտարսոն քաղաք ասէ՝ , նա շինեաց ՚ի նմանութիւն բաբէղոնի , եւ անուն դնէր քաղաքին թարսին :

When Sennacherib heard that the Greeks had arrived in Cilicia with the intention of fighting, he set out for Cilicia and met them in battle. Although many men from his own army were killed, he defeated the enemy, and as a monument of his victory he set up a statue of himself in that place. He ordered it to be inscribed with Chaldaean letters, which recorded his bravery and greatness for future generations. And he founded the city of Tarsus, on the same model as Babylon, and gave it the name of Tharsis.

էւ յետ այլ ամենայն գործոց սինեքերիմայ՝ եւ զայն եւս ՚ի նոյն յերեալ՝ ասէ , թե ըժ . ամ եկեաց . եւ նենգ գործեալ նմա յիւրմէ որդւոյն արդումուզանեայ՝ վախճանէր : Զայս բազմավէպն :

Then, after relating the other achievements of Sennacherib, he adds: “After remaining [in power] for 18 years, he died as a result of a plot which was formed against him by his son Ardumuzan.” That is what Polyhistor says [about Sennacherib].

Բայց եւ ժամանակքն իսկ միա(44)բան են բանիցն ասացելոց յաստուածատուրն գրոց . քանզի առ եզեկիաւ թագաւորեաց սինաքերիմ , որպէս բազմավէպն յայտ առնէ՝ ամս , ըժ :

These dates agree with what is said in Holy Scripture. For in the time of Hezekiah, as Polyhistor states: Sennacherib was king, for 18 years

եւ յետ նորա որդին՝ ամս . ը :

Then his son, for 8 years

եւ ապա սամմուգէս՝ ամս իա :

Then Sammuges, for 21 years

եյ նորին եղբայրն՝ ամս . իա :

His brother, for 21 years

եւ ապա նոբուպաղնար՝ ամս ի :

Then Nabopolassar for 20 years

եւ յետ նորա նաբուկոդրոսսորոս՝ ամս . խգ :

Then Nebuchadnezzar for 43 years

Եւ միանգամայն ժողովին ՚ի սնեքերիմայ մինչեւ ՚ի նաբուկոդրոսսորոս՝ ամք ձը :

In total, from Sennacherib until Nebuchadnezzar, there are 88 years.

Եւ ըստ եբրայեցւոց գրոց՝ եթէ կրկտէ ոք , նմին հանդոյն գտանէ . քանզի յետ եզեկիայ՝ մնացելոց հըրէիցն թագաւորէ

A careful investigation of the Hebrew scriptures will come to a similar conclusion. (29) After Hezekiah, the kings who reigned over the remaining Jews were:

մանասէ որդի եզեկիայ՝ ամս . ծե :

Manasseh, the son of Hezekiah, for 55 years

եւ ապա ամուվս՝ ամս , ժբ :

Then Amon, for (?) 2 years

եւ յետ նորա յովսիա՝ ամս լա :

Then Josiah, for 31 years

եւ ապա յուակիմ . յորոյ ՚ի սկըզբան թագաւորութեանն եկն նաբուքոդոնոսաոր , եւ պաշարեաց զերուսաղէմ , եւ տարաւ զգերի հրէիցն ՚ի բաբէղոն :

Then (?) Jehoiachin - At the beginning of his reign, Nebuchadnezzar besieged Jerusalem and took Jewish captives back to Babylon.

Եւ լինին յեզեկիայ մինչեւ զնաբուգոդոնոսոր՝ ամք . ձը . որչափ եւ բազմավէպն ՚ի քաղդէական մատենագրութենէն համարեցաւ :

In total, from Hezekiah until Nebuchadnezzar, there are 88 years, which is the same number of years as was calculated by Polyhistor in his history of the Chaldaeans.

Τοῦτον ὁ Πολυΐστωρ Ἀλέξανδρος Σαρδανάπαλλον καλεῖ,

Եւ յետ այսր ամենայնի դարձեալ բազմավէպն զիրս ինչ եւ զգործս սենաքերիբայ պատմէ , եւ զորդւոյ նորա յիշատակէ հանդոյն եբրայեցւոց գրոցն . եւ համարի մի ըստ միոջէ զամենայն : Եւ զպիթագորայ իմաստնոյ ասեն զայնու ժամանակաւ առ նոքօք լինել : Եւ յետ սամոգեայ սարդնապաղղոս թագաւորեաց քաղդէացւոցն ամս . իա :

After this, Polyhistor relates some other deeds and exploits of Sennacherib. He speaks about his son in the same way as the Hebrew scriptures, and gives a detailed account of all that happened. He says that the philosopher Pythagoras lived at the same time as these kings. After Sammuges, Sardanapallus was king of the Chaldaeans for 21 years.

πέμψαντα πρὸς Ἀστυάγην σατράπην Μηδείας, καὶ τὴν θυγατέρα αὐτοῦ Ναουχοδονόσωρ.

Սա առաքեաց առ աժդահակ մարաց նահապետ եւ նախարա՝ զօրս յօգնականութիւն , առնուլ կին որդւոյ իւրում նաբու(45)կոդրոսսորայ զդուստր մի աժդահակայ զամուհեան : Եւ ապա թագաւորեաց նաբուկադրոսսորոս ամս . խգ : եւ զօրս գումարեալ՝ գայր առնոյր գերի զհրէայս եւ զփիւնիկեցիս եւ զասորիս : Եւ զի այսու եւս եբրայեցւոց գրոցն միաբան է բազմավէպն , չեն ինչ պէտք բազում բանից :

Sardanapallus sent an army to the assistance of Astyages, the satrap of the Medes, and accepted Amyïtis, the daughter of Astyages, as the bride of his son Nebuchadnezzar. Then Nebuchadnezzar became king for 43 years. After gathering an army, he attacked the Jews, Phoenicians and Syrians, whom he took away as captives. I do not need to give a long explanation to prove that Polyhistor agrees with the Hebrew scriptures in this matter also.

Եւ յետ նաբուկոդրոսսորայ թագաւորեաց որդի նորա ամիղմորուդոքոս՝ ամս . ժբ : զոր եբրայեցւոց պատմութիւնն իլմարուդոքոս անուանէ : Եւ յետ նորա՝ բազմավեպն ասէ , թէ թագաւորեաց քաղդեացւոց նէգլիսարոս՝ ամս . դ : եւ ապա նաբոդենոս՝ ամս էժ : Առ որով կիւրոս կամբիւսեայ զօրաժողով եղեւ ՚ի վերայ երկրին բաբելացւոց : Որում ՚ի դիմի հարաւ նաբոդեանոս , եւ մատնեալ ՚ի պարտութիւն՝ լինէր փախստական .

After Nebuchadnezzar, his son Amilmarudoch became king for 12 years. He is called Evilmerodach in the Hebrew histories. Polyhistor says that after him, Neglissar ruled the Chaldaeans for 4 years, and then Nabonidus for 17 years. In his reign, Cyrus the son of Cambyses led an army against the land of the Babylonians. Nabonidus met him [in battle], but was defeated and put to flight.

եւ թագաւորէր բաբէղոնի կիւրոս ամս . թ :

Then Cyrus became king of Babylon, for 9 years

Ապա ՚ի դաաս դաշտի յայլ ճակատ մտեալ վախճանէր : Յետ որոյ կամբիւսէս թագաւորէ ամս . ը :

After Cyrus died in another battle on the (?) plain of the Dahae, Cambyses became king, for 8 years

եւ ապա դարեհ . ամս լզ :

Then Dareius, for 36 years

Յետ որոյ քսեքսէս , եւ այլ եւս պարցից թագաւորք :

After Dareius came Xerxes and the other Persian kings

Եւ արդ՝ զքալդէացւոց թագաւորնութեանէն՝ որպէս համառօտիւք մի ըստ միոջէ բերոսոս աւանդէ , նոյնպէս եւ զնոյն եւ բազմավէպն վիպագրէ : Որուք յայտ իսկ է , թէ նաբուքոդոնոսոր գումարեաց զօրս , եւ առ զհրէայս . եւ ՚ի սմանէ մինչեւ ցկիւրոս պարսից թագաւոր եօթանասնամեայ ժամանակ ժողովի : էւ եբրայեցւոց պատութիւնն սոցին միաբանէ , թէ հ . ամ եղեն ՚ի գերութեանն , յառաջնմէ ամէն նաբուքոդոնոսորայ՝ գերութեանն հրէից համարեալ՝ մինչեւ ցկիւրոս պարսից թագաւոր : (46)

Just as Berossus gives a brief account of each of the Chaldaean kings, so Polyhistor describes them in the same manner. From what he says, it is clear that Nebuchadnezzar led an army against the Jews and conquered them. From Nebuchadnezzar until Cyrus the king of the Persians, there is period of 70 years. (31) The Hebrew histories agree with this, and state that the Jews were in captivity for 70 years, calculating from the first year of the reign of Nebuchadnezzar up until Cyrus the king of the Persians.

Զսոյն եւ աբիդենոս միաբան սոցին ՚ի քաղդէացւոց պատմութեանն յայտ արնէ . քանզի եւ նա հանդոյն բազամավիպին՝ պատմէ զայս :

Abydenus, whose account is similar to Polyhistor (?) in most respects, writes as follows in his History of the Chaldaeans.

Աբիդենեայ վասն առաջին թագաւորութեանն քաղդէացւոց :

[From the writings] of Abydenus, about the first kings of the Chaldaeans

Χαλδαίων μὲν τῆς σοφίας πέρι τοσαῦτα.

Քաղդէացւոց իմաստութէանն աղագաւ այսչափ ինչ :

That is the end [of my remarks] about the wisdom of the Chaldaeans.

βασιλεῦσαι δὲ τῆς χώρας πρῶτον λέγεται Ἄλορον, τὸν δὲ ὐπὲρ ἑαυτοῦ λόγον διδοῦναι, ὅτι μιν τοῦ λεῶ ποιμένα ὁ θεὸς ἀποδείξαι. βασιλεῦσαι δὲ Σάρους ί. Σάρος δὲ ἐστὶ χʹ. καὶ ,γ ἔτεα. Νεῖρος δὲ χʹ. Σῶσος δὲ ξʹ.

Բայց թագաւորել աշխարհին նախ զաղովրայ ասեն . այլ վասն իւրոյ անձին նայսչափ (47) ինչ բանք են պատմելոյ . զի զնա ժողովրդեանն ամենախնամն աստւած եցոյց հովիւ . որ թագաւորեաց շարս . ժ : եւ շարն է՝ վ . եւ ո . ամս : եւ ներս ո : եւ սոսն . կ :

The first king of the region, so they say, was Alorus. - He spread a report about himself that he had been chosen by god to be the shepherd of the people, and he reigned [over them] for ten sars (a sar is 3,600 years; a ner is 600 years; and a soss is 60 years).

μετὰ δὲ τοῦτον ἀλάπαρον ἇρξαι (σάροθς γʹ)

Յետ նորա տիրեաց աղապաւրոս :

Next, Alaparus

μέθ’ ὃν Ἀμίλλαρος ἐκ πόλεως Παυτιβίβλιου (ἐβασίλευσε σάρους ιγʹ.) ἐφ’ οὗ δεύτερον Αννήδοτον τὴν θάλασσαν ἀναδῦναι παραπλήσιον Ὠάννῃ τὴν ἰδέαν ἡμιδαίμονα.

Յետ որոյ աղմեղովն ՚ի քաղաքէ պաւտիբիբղոն . առ որով երկրորդ անիդոստոս ել ՚ի ծովնէն՝ համագոյն ովանայն , որոյ կերպարանք կիսադից դիւցազանցն էին :

Amillarus, from the city of Pautibiblon - In his reign, a second Annedotus, a kind of demi-god, similar in appearance to Oannes, rose out of the sea.

μέθ’ ὃν Ἀμμένων (Παυτιβίβλων ἦρξε σάρους ιβʹ.)

Յետ որոյ ամմէնոն :

Ammenon

μέθ’ ὃν Μεγάλορος (ἐκ Παυτιβίβλων ἦξε σάρους ιή.)

Յետ որոյ ամեգաղորոս :

Magalanus

εἶτα Δαὼς ποιμὴν (ἐκ Παυτιβίβλων ἐβασίλευσε σάρους ί.) ἐφ οὗ δʹ. διφυεῖς εἰς γῆν ἐκ θαλάσσης ἀνέδθσαν. (ὧν τὰ ὀνόματα ταῦτα) Ἐυέδωκος, Ἐνεύγαμος, Ἐνάβουλος. Ἀνήμεντος.

Ապա դաւոնոն հովիւ . առ որով չորքն երկկերպիք ՚ի ծովէ ՚ի ցամաք դիմեցին՝ իովդոկոսն , էնեւգամոսն , էնեւբողոսն , եւ անեմենտոսն : (48)

The shepherd Daōs - In his reign, bi-formed creatures came out of the sea onto the land, and their names were: Euedocus, Eneugamus, Eneubulus and Anementus.

ἐπῖ δὲ τοῦ μετὰ ταῦτα Ἀεδωρέσχου Ἀνώδαφος.

Եւ առ էդովրէսքաւ , որ յետ նորայն թագաւրեաց , անոդափոսն :

Euedoreschus - In his reign, Anodaphus [came out of the sea].

μέθ’ ὃν ἄλλοι τε ἦρξαν, καὶ Σίσουθρος …

Յետ որոյ այլք տիրեցաին , եյ քսիսութրոս :

After him, there were other rulers, and finally Sisuthrus

Եւ քանզի այսոքիւք՝ յիշատակեալ պատմագիրս՝ միաբանս բազմավիպին գայ . եւ զջրհեղեղէն սոյնօրինակ գրէ :

After agreeing with Polyhistor in such matters, this historian then writes about the flood in the same way.

Աբիդենեայ վասն ջրհեղեղին :

[From the writings] of Abydenus, about the flood

Μεθ’ ὃν ἄλλοι τε ἦρξαν, καὶ Σείσιθτρος, ᾧ δὴ Κρόνος προσημαίνει μὲν ἔσεσθαι πλῆθος ὄμβρων, Δεσίου πέμπτῃ ἐπὶ δέκα, κελεύει δὲ πᾶν ὃ, τι γραμμάτων ἦν ἐχόμενον, ἐν Ἡλίου πόλει τῇ ἐν Σιππάροισιν ἀποκρύψαι. Σείσιθρος δὲ ταῦτα ἐπιτελέα ποιήσας, εὐθέως ἐπ’ Ἀρμενίους ἀνάπλεε, καὶ παραυτίκα μιν κατελάμβανε τὰ ἐκ ϴεοῦ. Τρίτῃ δὲ ἡμέρῃ, ὧν ἐκόπασε, μετήει τῶν ὀρνίθων πείρην ποιεύμενος, εἴπου γῆν ἴδοιεν τοῦ ὕδατος ἐκδῦσαν. αἱ δὲ ἐκδεχομένου σφέας Πελάγος ἀχανέος, ἀπορέουσαι ὅκη κατορμήσονται, παρὰ τὸν Σείσοθρον ὀπισω κομίζονται, καὶ ἐπ’ αὐτῇσιν ἕτεραι. ὡς δὲ τῇσι τρίτῃσιν εὐτύχεν, ἀπίκατο γὰρ δὴ πηλοῦ κατάπλεοι τοὺς ταρσοὺς, Θεοί μιν ἐξ ἀνθρώπων ἀφανίζουσιν. τὸ δὲ πλοῖον ἐν Ἀρμενίῃ περίαπτα ξύλων ἀλεξιφάρμακα τοῖσιν ἐπιχωρίοισι παρείχετο.

Յետ որոյ այլք տիրեցին , եւ քսիսութրոս . որում կռոնոս յարաջագոյն գուշակեաց լինել յաճախու(49)թիւն անձրեւաց ՚ի հինգերորդումն դէսիոս ամնոյ , որ է մարերի : Հրաման տայ՝ զմատեանն ամենայն յարեդ քաղաք սիպարացւոց թաքուցանել. Եւ իբրեւ սիսիթրոս զայն ՚ի գլուխ համեալ վճարէր , մինչդեռ առագաստ ձգեալ նաւարկել ՚ի հայս կամէին , յանկարծակի հասանէին նաւավարքն յաստւածայ : Յերրորդ աւուր՝ յարժամ անձրեւքն ցածնուին , արձակէր հաւս ինչ ՚ի հաւոց , դէտակն կալեալ՝ եթէ կարիցեն զերկիր փարատեալ ՚ի բազմուտեանէ ջուրցն տեսանել : Եւ նոցա յածեալ ընդ ան(50)հուն համատարած ծովն ծփանաց՝ չգտանէին ուրեք ոտից դադար . անդրէն առ սիսիթրոս յետս դարձեալ դիմէին . եւ դադարեալ այլ եւս երիս աւուրս՝դարձեալ արձակէր . եւ եկեալ , կաւով թաթափ զմագիլսն բերէին : Եւ անդէն վաղվաղակի դիքն զնա ՚ի մարդկանէ հետակորոյս առնէին . եւ նաւն երթեալ յաշխարհն հայոց դադարէր . եւ ՚ի փայտիցն դել օգնականութեան բնակչաց աշխարհին պարդեւէր :

After him, there were other kings, including Sisuthrus, to whom Cronus foretold that there would be a great torrent of rain on the fifteenth day of the month of Daesius. Cronus ordered him to conceal all the books which were kept in Heliopolis, the city of the Sippareni. Sisuthrus did as instructed, and then he sailed away to Armenia. Immediately it began to happen as the god had foretold. (33) On the third day, when the rain eased, Sisuthrus sent out some birds, to test if they could see any land rising up out of the sea. But they found nothing except a gaping wide sea, and, having nowhere to rest, they flew back to Sisuthrus. The same thing happened when [he sent] some other birds. But he achieved success with the third set of birds, who came back with mud splattered on the bottom of their feet, and then the gods removed him from the sight of men. The inhabitants of Armenia made wooden amulets out of his ship, as a protection against poisons.

Եւ զի այսիւ եւ աբիդէնոս ըզնոյն ձեւ բանից եբրայեցւոց պատմութեանն զջրհեղեղէն միաբանէ , թուի ինձ թէ ամենեցուն իսկ յայտ է : Իսկ եթէ զի յոյնք էին պատմագիրքն կամ կամ քըղդէացիք , եւ այլով անուամբ զնոյ անուանեցին՝ քսիսութրոս կոչելով , ընդ այն չէ՛ ինչ պարտ զարմանալ : Եւ եթէ դիս ըստ իւրեանց սովորութեանն փոխանակ աստւածոյ յորջորջեցին , եւ զաղաւնւոյն լռեցին՝ եւ հաւս խառնիխուռն անուանեցին՝ , եւ ընդ այն չէ՛ ինչ պարտ (51) կարի զարմանալ :

I think that it will be obvious to everyone that what Abydenus says about the flood is similar to the story of the Hebrews, and uses the same form of words. That these historians, whether they are Greeks or Chaldaeans, give Noah a different name, and call him Sisuthrus, is hardly surprising. Nor is it surprising that, as is their custom, they refer to gods rather than God, and talk about birds in general without mentioning a dove.

Եւ զայս աբիդէնոս ՚ի քաղդէացւոց պատմութեանն զջրհեղեղէն : Նոյն եւ վասն աշտարակագործութէանն՝ միաբան մովսիսի պատմութէանն գրէ զայս ձեւ օրինակի :

That then is what Abydenus says about the flood in this History of the Chaldaeans. He also writes about the building of the tower, in a way which is similar to the account of Moses, as follows.

Ἀπὸ τῆς Ἀβυδηνοῦ γραφῆς περὶ τῆς τοῦ Πύργου κατασκευῆς.

Աբիդենեայ վասն աշտարակագործութէանն :

[From the writings] of Abydenus, about the building of the tower

Ἐν τῇ δὴ λέγουσι τοὺς πρώτους (ἐκ γῆς) ἀνασχὀντας, καὶ δὴ Θεῶν καταφρονήσαντας ἀμείνονας εἶναι, Πύργων τύρσιν ἡλίβατον ἀείρειν, ἵνα νῦν Βαβυλών ἐστιν. ἤδη τε ἆσσον εἶναι τοῦ οὐρανου. καὶ τοὺς ἀνέμους, θεοῖσι βωθέντας, ανατρέψαι περὶ αὐτοῖσι τὸ μηχάνημα. τοῦ δῆ τὰ ἐρείπεα λέγεσϑαι Βαβυλῶνα. τέως δὲ ὄντας ὁμογλώσσους ἐκ θεῶν πολύθρα φωνὴν ἐνείκασθαι, μετὰ δὲ Κρόνῳ τε καὶ Τιτῆνι συστῆναι πόλεμον …

Յորում ասեն դիպեալ արաջնոցն զօրութեամբ եւ յաղթանդամութեամբ յուզացեալք , մինչեւ ըզդիսն եւս անգոսնել , եւ յանպիտանութիւն հատանել : Սկսանէին ըզ(52)բարձրաբերձ զբուրգնն կանգնել , որ այժմ բաբելոն կոչի . եւ իբերւ մօտ յերկինս հասուցանէին դիցն , այնուհետեւ հոլմոց դից օգնական լեալ՝ մղէին եւ յերկիր կործանէին զմենքենուոր գործն անարեացն . եւ յատակն կործանեալ՝ բաբեղոն անուանէր : Որ զայս վայր միաշուրթն համալեզուք եին , եւ ՚ի դիցն բազմարոխ խառնախօս խըղուըրտի՛ւն ՚ի միաբանեալսն եկեալ մտանէր : (53) Եւ յետ այնորիկ կրովնն ՚ի տիտանն մարտ պատերազմի ընդ միմեանս բախէին :

They say that the first men at that time were puffed up with pride because of their strength and height, and in their arrogance they thought that they were better than the gods. They built a huge tower where Babylon now is, and it was already close up to heaven. But the winds came to the aid of the gods, and threw down the structure around them. The remains of the tower were called Babylon. Up to that time they had shared a common language but then they received a great variety of different speech from the gods. Afterwards a war arose between Cronus and Titan.

Դարձեալ նոյն այր եւ զսինեքերիբայ յիշատակէ՝պէս զայս օրինակ :

(35) The same author writes about Sennacherib, as follows.

Աբիւդենեայ վասն նաբուքոդոնոսրայ :

[From the writings] of Abydenus, about Sennacherib

յայնմ ժամանակի քսաներորդ եւ հինգերորդ՝ սինեքերիբ ո՛ւր ուրեմն ՚ի թագաւորելոցն գտանէր . որ զբաեղոնն ՚ի ներքոյ ձեռին նուաժեալ հնազանդէր . եւ ՚ի ծովեզերին կիղիկեացւոց նավամարտիկ նաւացն յունաց վանեալ վկանէր . եւ շինէր եւ զմեհեանն աթենացւոց , արձանս պղնձիս կանգնեալ , եւ գրով բայ ասէ զքաջութիւնսն դրոշմէր . և զտարսոս զև և զօրինակ բաբիղոնի շինէր . զի և ընդ մէջ տարսոսի գետն կիւդնոս անցանիցէ , որպէս գունակ արածանւոյ ընդ մէջ բաբէղոնի :

At this time, Sennacherib became the 25th of the [Assyrian] kings. He conquered Babylon and brought it under his control. He defeated a fleet of Greek ships in a naval battle off the coast of Cilicia. He established a temple of the Athenians, and erected bronze columns on which he inscribed in writing his mighty achievements. He built Tarsus with a design which was similar to Babylon, so that the river Cydnus flows through the middle of Tarsus, just as the Euphrates flows through the middle of Babylon.

Ըստ նմանէ և յետ նորա ներգիղոս թագաւորեաց . որ յորդւոյն ադրամելեայ վաճանէր . և զնա նորին եղբայր ասերդին միահայր , և ոչ համամայտ՝ սպանանէր . և հալածական զզօրականն ՚ի բւիզանտացուց քաղաքն արակաէր : Որ նախ վարձկանութիւն օգնականութեան ինքեան գումարէր . յորոց մի ոմն էր (54) պիւթագորաս՝ քաղդէացւոց իմաստութեանն աշակերտ : Այլ աքսերդիսն զեգիպտոս և զկողմանս խոր ասորւոց կալեալ շահէր . յորմէ և սարդանապաղղոսն էր .

After him Nergilus became king, but he was killed by his son Adramelus. Then Adramelus was killed by Axerdis, his half-brother (by the same father, but a different mother). Axerdis gathered an army and sent it against the city of Byzantium. He was the first king to seek help from mercenaries, and one of these was Pythagoras, who became a student of Chaldaean wisdom. Axerdis conquered Egypt and parts of lower Syria. Then Sardanapallus was [king].

Յետ որոյ սարդանակոսն ասորեստանեաց թագաւորէր . ՚ի վերայ հասեալ՝ թէ զօր խարռնիճաղանճ ՚ի ծովէ ՚ի վերայ խաղաց ելանել . զբուսաղոսսարոս զօրավար վաղվաղակի ՚ի բաբեղոն արաքէր : Եւ նորա՝ խորհորդ ապաստամբութեան խորհեալ . զաժդահակայ զմարաց նահապետի զամուհեան դուստր՝ իւրում որդւոյ նաբուկադրոսսորայ խօսէր կնութէան : Եւ յետ այնորիկ փութանակի չուէր խաղայր հասանել ՚ի վերայ նինեայ , որ է նինուէ քաղաք : Ազդ լինէր վասն այնր ամենայնի՝ սարակայ արքայի . հրչիգ առնէր առնէր զարքունիսն եւովրիտայ : Իսկ նաբուկոդրոսսորայ առեալ զիշխանութեիւն թագաւորութեանն՝ ամուր պարըսպաւ զբաեղոն պատէր :

Then Saracus became king of the Assyrians, (37) and when he was informed that an army like a swarm of locusts had invaded by sea, he immediately sent his general Nabopolassar [Busalossorus] to Babylon. But this general started to plot rebellion, and betrothed his son Nebuchadnezzar [Nabuchodonosor] to Amytis the daughter of Astyages, the king of the Medes. And then he immediately set off to attack the city of Nineveh. When king Saracus learned of the attack, he burnt down the palace with himself inside it. Nebuchadnezzar took over power as king, and put up a strong wall around Babylon.

Եւ յետ նոցին բանից աբիդենոս և որ ինչ իրք զնաբուքոդոնոսորայ իցեն՝ միաբանս եբրայեցւոց գրոցն յոինեալ կարգէ՝ պէս զայս օրինակ : (55)

After saying this, Abydenus gives an account of Nebuchadnezzar, which agrees with the writings of the Hebrews, as follows.

Աբիւդենեայ վասն նաբուքոդոնոսրայ :

[From the writings] of Abydenus, about Nebuchadnezzar

Ναβοχοδονόσορος δὲ διαδεξάμενος τὴν ἀρχὴν, Βαβυλῶνα μὲν ἐτείχισε τριπλῷ περιβόλῳ, ἐν πεντεκαίδεκα ἡμέρῃσι, τόν τε Ἀρμακάλην ποταμὸν ἐξήγαγεν, ἐόντα κέρας Ἐθφρητέω, τόν τε Ἀκράκακον. ὐπὲρ δὲ τῆς Σιππαρηνῶν πόλιος, λάκκον ὀρυξάμενος, περίμετρον μὲν τεσσαράκοντα παρασαγγέων, βάθος δ’ ὀργθιέων εἴκοσι, πύλας ἐπέστησεν, τὰς ἀνοίγοντες ἄρδεσκον τὸ πεδίον. καλέουσι δ’ αὐτὰς ἐχετογνωμόνας. ἐπετείχε δὲ καὶ τῆς ἐρυθρῆς θαλάσσης τὴν ἐπίκλυσιν, καὶ Τερηδόνα πόλιν ἔκτισεν, κατὰ τὰς Ἀράβων εἰσβολάς. τά τε βασιλήϊα δένδροις ἤσκησε, κρεματοὺς παραδείσους ὀνομάσας …

Նաբուկոդրոսսորայ առեալ զիշխանութիւնն՝ զբաբեղոն պարսպէր պարսապով , եւ երեքկին պատուարաւ , հանգոյն կնգետասանից աւուրց ժամանակաւ . եւ զգետն արմակաղէս յարածանուայ հանեալ տամէր . եւ զջըրհոր բարձրաւանգակին բարձրաւանգակին , որ առ սիպարացւոց քաղաքին, շուրջ փորեաց՝ խ. հրասախ . եւ խորութիւն՝ ի . գիրկ : եւ դրունս կանգնեաց, որ բանայցեն, եւ զբնաւ դաշտն առոգանիցեն . եւ անուն կոչի դրանցն էքէտոգնոմոնաս . որպէս թէ կամս ինչ եւ յօժա(56)րութիւն յանձնէ ունիցին : Պարըսպեաց եւ զկարմիր ծովու զելր յաղեաց ծփանաց : Եւ զտէրեդոն քաղաք շինեաց ՚ի մուտս աշխարհին արաբացւոց : Եւ զարքունինս՝ մատաղատունկ անկովք ծառոց զարդարեաց . եւ ասուն կոչեաց կախազանաբուրաստանս :

When Nebuchadnezzar came to power, he fortified Babylon with a three-fold circuit of walls in about fifteen days. He made a channel for the river Narmalacis, a branch of the Euphrates, [(?) and the Acracanus]. (39) He dug a reservoir above the city of the Sippareni, which was 40 parasangs in circumference, and 20 fathoms deep; and he constructed gates, which could be opened to irrigate the whole plain. They call these gates ochetognomones. He protected [the shore] against flooding by the Red Sea, and he built the city of Teredon [to guard] against the raids of the Arabs. He adorned the palace with new kinds of plants, and called it “The Hanging Gardens".

Եւ ապա մի ըստ միոջէ մեկնութիւն ընձայեցուցանէ անուանելոյ կախաղանաւոր բուրաստանին . զոր ասէ՝ եւ յոյնք յանուանելոց յեօթն չքնաղ հրաշակերտիցն համարին

Then he gives a detailed description of this Hanging Garden. He says that the Greeks regard it as one of the so-called seven wonders of the world.

… λέγεται δὲ πάντα μὲν ἐξ ἀρχῆς ὕδωρ εἶναι, θάλασσαν καλεομένην. … λέγεται δὲ πάντα μὲν ἐξ ἀρχῆς ὕδωρ εἶναι, θάλασσαν καλεομένην. καὶ Βαβυλῶνα τείχει περιβαλεῖν. τῷ χρόνῳ δὲ τῷ ἰκνευμἐνῳ ἀφανισθαι. τείχισαι δὲ αὖθις Ναβουχοδονόσορον τὸ μέχρι τῆς Μακεδονίων ἀρχῆς διαμεῖνειν ἐὸν χαλκόπυλον …

Եւ դարձեալ ՚ի միւսուն վայրի նոյն այր պատմէ՝ ձեւ զայս օրինակ . (57) Ամենայն ինչ ասէ ՚ի սկազանէ ջուր էր , որ անուանեալ կոչէր ծով եւ բեղոսն ցածուցանէր զնոսա . եւ իւրաքանչիւր աշխարհս բաժանէր տայր . եւ զբաբեղոն պարսպեալ պատեալ ամրացուցանէր . եւ իբրեյ բալական ժամանակք ՚ի վերայ անցեալ յերկարէին , եղծանէր : Զորոց միւսանգամ նաբուկադրոսորոս պարսպէր . եւ տեւէր բաւէր մինչեւ ՚ի ժամանակս մակեդոնացւոցն իշխանու†եան՝ հանդերձ դրօքն պղնձակերաիւք :

And in another place the same author writes as follows: “It is said that in the beginning everything was water, which was called the sea. But Belus restrained [the sea] and assigned a region to each person. He surrounded Babylon with a wall, and at the appointed time he disappeared from sight. Later Nebuchadnezzar gave Babylon new walls, with gates of bronze, which lasted until the time of the Macedonians.”

(…. ὡς ἄρα Ναβουχοδονόσορ …. μεγαφρονήσας, ἀπηυθαδίσατο εἰπὼν,) οὐχ αὕτη ἐστι Βαβυλὼν ἡ μεγάλη, ἣν ἐγὼ ὠκοδόμησα εἰς οἶκον Βασιλείας, ἐν τῷ κράτει τῆς ἰσχύος μου, εἰς τιμὴν τῆς δόξης μου ….

Զամենայն աբիդենոս հանդոյն դանիէղի միպագրէ . յորում ճառեալ պատմի զնաբուքոդոնոսորայ եթէ սմբարհաւաճեալ մեծամտեալ ասեր , ո՞չ այս է բաբելոն մեծ , զոր (58) ես շինեցի ՚ի բնակութիւն թագաւորութեան՝ զօրութեամբ բռնութեան իմոյ , եյ ՚ի պատիւ փառաց իմոց :

The words of Daniel are in accordance with everything that Abydenus says. In his book [Dan 4’30] he relates how Nebuchadnezzar, becoming arrogant and puffed up with pride, declared; “Is this not the great Babylon I have built as the royal residence, by my mighty power and for the glory of my majesty?”

Μεγασθένης δέ φησι, Ναβουκοδρόσορον Ἡρακλέως ἀλκιμώτερον γεγονότα, ἐπί τε Λιβύην καὶ Ἰβηρίην στρατεῦσαι. ταύτας δὲ χειρωσάμενον, ἀπόδασμον αὐτέων εἰς τὰ δεξιὰ τοῦ Πόντου κατοικίσα. μετὰ δὲ, λέγεται πρὸς Χαλδαίων, ὡς ἀναβὰς ἐπὶ τὰ Βασιλήϊα, κατασχεϑειη ϴεῷ. ὃτεῳ δὴ, φθγξάμενος δὲ εἶπε οὕτως. ἐγὼ Ναβουκοδρόσορος, ὦ Βαβυλώνιοι, τὴν μέλλουσαν ὑμῖν προαγγέλλω συμφορὴν.

Եւ քանզի իշխանութիւն իւրոյ բարութեան վկայէր , այնպիսի բանիւք ճառեալ զնաբուքոդոնոսորայ ՚ի դանիէղ մարգարէէ . լո՛ւր եւ աբիդենեայ . քան զհերակղէս ասէ եւ՛ս զօագոյն էր . որ եւ գրէ իսկ՝ պէս զայս օրինակ բանից : Մածազօրն ասէ , Նաբուկոդրոս(59)սորոս , որ ուժգնանոյն էր քան ըզհերակլէս ՚ի լիբէացւոց եւ ձիբերացւոց աշխարհն զօրաժողով լիեալ հասանէր . եւ վանեալ վկանդեալ ընդ ձեռամբ նուաճէր . եւ զմասն մի ՚ի նոցանէն յառաջակողմն պոնտոս ձովու տարեալ բնակեցուցանէր : Եւ ապա յետ այնորիկ պատմի ՚ի քաղդէացւոց , թէ իբրեւ եկն եհաս անգրէն յարքունիսն, դից իրիք մտեալ կալեալ զմիտսն , խոսէր ձեւ զայս որինակ , թէ ես նաբուկոդրոսորոս ո՞վ քաջքդ բաբեղացիք՝ զվիշտս ինչ որ ջեզ հասանելոց իցեն՝ յառաջագոյն (60) պարմեցից .

That Nebuchadnezzar regarded his power as proof of his good fortune, is made clear the words of the prophet Daniel. - And Abydenus declares that he was “mightier than Heracles “, when he writes as follows: (41) “Megasthenes says that Nebuchadnezzar, who was mightier than Heracles, led his armies as far as Libya and Iberia. He conquered these countries, and settled some of their inhabitants on the right-hand shore of the Euxine Sea. But the Chaldaeans say that afterwards, when he went up to the palace, he was possessed by some god, and uttered these words: ‘O Babylonians, I Nebuchadnezzar predict that a great disaster will befall you.’”

… ὀ μὲν ϑεσπίσας παραχρῆμα ἠφάνιστο. ὀ δὲ οἱ παῖς Εὐιλμαλούροθχος ἐβασίλεθε. τὸν δ’ ὁ κηδεστὴς ἀποκτίνας Νηριγλσάρης, λεῖπε παῖδα Λαβασσοάρασλον. τούτου δὲ ἁποϑανόντος βιαίῳ μόρῳ, Ναβαννίδοχον ἀποδείκνυσι Βασιλέα, προσήκοντα οἱ οὐδὲν. τῷ δὲ Κῦρος, ἑλὼν Βαβυλῶνα, Καρμανίης ἡγεμονίην δωρέεται …

եւ այլ ինչ մի ըստ միոջէ ՚ի նոյն յարեալ պատմէ : Յետ որոյ զնոքումբք ածեալ մատենագիրն խօսի , թէ՝ որ ճոխութեամբն իմն հրամանս տայր , յանկարծակի անհետ յաչաց կորնչէր : Եւ նորին որդի ամիղմարովդոկոս թագաւորէր . զոր իւրն անդէն փեսայն նիգղիսարիս ոպանանէր : Որոյ մի որդի մնայր ՚ի կեանս ղաբոսսորակոս . եւ նմա հասանէր վրիպակ բռնութեան օրհա(61)սիւ մեռանել . զնաբոնէդոքոս ՚ի բաձ թագաւորութեանն հասուցանել հըրամայէր , որ չէ՛ր ինչ նմա ամենեւին : Որում կիւրո՝ իբրեւ կալաւ զբաբէղոն , զկրմանից աշխարհին զմարզպանութիւնն շնորէր . դարեհ արքայ յաշխարհէն վտարեաց ինչ :

After adding some more details about this, the historian continues: “When he had (?) uttered this prediction, he immediately vanished from sight, and his son Amilmarudocus became king in his place. But Amilmarudocus was killed by his kinsman Niglisares, leaving a son called Labassoarascus. When he too died a violent death, they proclaimed Nabannidochus as king, although he had no right to assume royal power. When Cyrus captured Babylon, he made Nabannidochus the governor of Carmania; but king Dareius took some of the territory away from him.

եւ այն ամենայն միաբան է եբրայակիր գըրոցն : ՚Ի դանիէղի պատմութիւնսն զնաբուքոդոնոսորայ պատնի , թէ զիա՛րդ եւ ո՛րդունակ անկաւ ՚ի մտաց : Իսկ եթէ յունաց մատենագիրք կամ քաղդէացիք զախտն բարեքեն , եւ յաստւածայ կալեալ ասեն զնմանէն , եւ աստւծայ անուանեն զմոլութիւնն՝ որ եմուտ ՚ի նա , կամ զդեւ ինչ՝ զարմանք : Քանզի այս իսկ եւ բա՛րք են նածա՝ զայնպիսի ինչ զամենայն յաստւած սահմանել , եւ աստուա՛ծս զդեւս անուանել : Զայս ամենայն աբիւդենսո :

All this is in accordance with what is said in the Hebrew scriptures. (43) The book of Daniel tells how and in what way Nebuchadnezzar was afflicted in his mind. The Greek historians and the Chaldaeans turn his suffering to good account, by calling the madness a god who entered into him, or some demon which came to him. But this is not surprising, because it is their custom to attribute all such occurrences to a god, and to call the demons gods. All this is related by Abydenus.

Այղ եւ փղաւիոսն յովսեպոս՝ հրէիցն վիպապատում մատենագիրն , յառաջնում նախնեաց պատմութեանն՝ միաբան նոցին յիշատակեալ գրէ՝ ձեւ զա՛յս օրինակ . (62)

Flavius Josephus, the Jewish historian, gives a similar account in the first book of his Antiquities [Ap 1’128-160], as follows:

Եւ յովսեպայ յառաջին նախնեաց պատմութեանե զնաբուխոդոնոսսորայ :

From the first book of the Antiquities of Josephus, about Nebuchadnezzar

Λέξω δὲ νῦν ἦδη τὰ παρὰ Χαλδαίοις ἀναγεγραμμένα καὶ ἱστορούμενα περὶ ἡμῶν, ἅπερ ἔχει πολλὴν ὁμολογίαν καὶ περὶ τῶν ἄλλων τοῖς ἡμετέροις γράμμασι. μάρτυς δὲ τούτων Βηρωσσὸς ἀνὴρ Χαλδαῖος μὲν τὸ γένος, γνώριμος καὶ τοῖς περὶ παιδείαν ἀναστρεφομένοις, ἐπειδὴ περί τε ἀστρονομίας, καὶ περὶ τῶν παρὰ Χαλδαίοις φιλοσοφουμένων αὐτὸς εἰς τοὺς Ἕλληνας ἐξήνεγκε τὰς συγγραφάς. Οὕτος τοίνυν ὁ Βηρωσσὸς ταῖς ἀρχαιοτάταις ἐπακολουθῶν ἀναγραφαῖς, περί τε τοῦ γενομένου κατακλυσμοῦ καὶ τῆς ἐν αὐτῷ φθορᾶς τῶν ἀνθρώπων, καθάπερ Μωϋσῆς οὕτος ἱστόρηκε. καὶ περὶ τῆς λάρνακος, ἐν ᾗ Νῶχος ὁ τοῦ γένους ἡμῶν ἀρχηγὸς διεσώθη, προενχθείσης αὐτῆς ταῖς ἀκρωρείαις τῶν Ἀμενίων ὀρῶν. εἶτα τοὺς ἀπὸ Νώχου καταλέγων, καὶ τοὺς χρόνους αὐτοῖς προσθεὶς, ἐπὶ Ναβολάσσαρον παραγίνεται, τὸν Βαβυλῶνος καὶ Χαλδαίων βασιλέα, καὶ τὰς τούτου πράξεις ἀφηγούμενος λέγει, τίνα τρόπον πέμπψας ἐπὶ τὴν Αἴγυπτον καὶ ἐπὶ τὴν ἡμετέραν γῆν υἱὸν τὸν ἑαυτοῦ Ναβουχοδονόσορον μετὰ πολλῆς δυνάμεως, ἐπειδήπερ ἀφεστῶτας αὐτοὺς ἐπύθετο, …. πάντων ἐκράτησε, καὶ τὸν ναὸν ἐνέπρησε τὸν ἐν Ιεροσολύμοις, ὅλως τε πάντα τὸν παρ’ ἡμῶν λαὸν ἀναστήσας, εἰς Βαβυλῶνα μετώκισεν. συνέβη δὲ καὶ τὴν πόλιν ἐρημωθῆναι χρόνον ἐτῶν ἑβδομήκοντα, μέχρι Κύρου τοῦ Περσῶν βασιλέως, κρατῆσαι δὲ φησὶ τὸν Βαβυλώνιον Αἰγύπτου, Συρίας, Φοινίκης, Ἀραβίας, πάντας δὲ ὑπερβαλλόμνον ταῖς πράξεσι τοὺς πρὸ αὐτοῦ Χαλδαίων καὶ Βαβυλωνίων βεβασιλευκότας ….

Ճառեցից ասէ այժմիկ զառ ՚ի քըղդէացւոց մի ըստ միոջէ զմէնջ գըրեալսն եւ զապատմեայս . յորս կայ բազմում միաբանութիւն եւ առ ա՛յլ եւս մեր գիրս : Եւ վկայ այսոցիկ բերոսոս է՝ այր քաղդէացի յազգէ , եւ երեւելի յամենեսին , որք զխրատու եւ զիմաստութեամբ գային . քանզի եւ զաստեղագիտութեանն մատեանս , (63) եւ որ ինչ ՚ի քաղդէից ճարտարութիւն իմաստութեան պատմէր , նա եհան ՚ի յունաց լեզու : Նոյն իսկ բերոսոսն մտագիւր ըզհետ երթէալ առաջնոցն մատենից՝ վասն ջրհեղեղին եւ բնաջինջ մարդկան ապականութեանն լինելոյ՝ ըզնոյն ձեւ ըստ նովսիսի պատնութեանն վիպագրեաց . եւ վասն արկղակերտ տապանին՝ որով նովքոս նախնին մերոյ ազգիս ապրեցաւ , եւ երթեալ զադարի ՚ի գլուքս լերանց հայաստան աշխարհին : Եւ ապա մի ըստ միոջէ ՚ի մովքայ համարեալ , եւ զնոցին ժամանակսն յաւելեայ , ՚ի մաբուպաղսարոս ՚ի բաբէղոնի եւ քաղդէացւոց թագաւորն եկեալ հասանէ . եւ զնորա զիրս եւ զարւութիւնս պատմեալ , ապա ասէ՝ թէ յո՛ր իրս եւ յինչ միտս առաքեաց յերկիրն եգիպտացւոց , եւ ՚ի մեր աշխարհս (64) զիւրուրոյն որդին նաբուկոդրոսորոս յաճախագունդ զօրօք՝ բազմատարած բանակօք : Քանզի ազգ լինէր նմա , թէ յապստամբութիւն մտաբերեցին բնակիչք աշխարհին , եկեալ հասեալ ամենեցուն շահեալ տերէն . եւ զտաճարն երուսաղէմի հրձիգ արարեալ եղծանէր . եւ զամենայն զմերազգեայ ժողովուտդն խախտեալ՝ ՚ի բաբեղացւոց երկիրն բնակեցուցանէր : Դէպ եւ պատահարք հասանէին քաղաքին աւերել , տաճարին եղծանել՝ եօթանասնամեայ ժամանակ , մինչեւ ցկիւրոս առաջին պարսից թագաւոր : Տիրել ասէ բաբեղացւոյն եգիպտացւոց աշխահին եւ ասորւոց եւ փիւնիկեացւոց եւ արաբացւոց , անցեալ զանցեալ զամենեքումբք արւութեամբ եւ քաջութեամբ, որ նախ քան զնա քաղդէացւոց եւ բաբելացւոց թագաւորեցին :

I will now relate what has been written about us in the Chaldaean histories, which closely agree with our scriptures on various points. Berossus shall be witness to what I say: he was by birth a Chaldaean, well known by the learned, on account of his publication for Greek readers of books on Chaldaean astronomy and philosophy. This Berossus, therefore, following the most ancient records of that nation, describes in the same way as Moses the flood, and the destruction of mankind which it caused. He also gives us an account of the ark in which Noah, the forefather of our race, was preserved, when it was brought to the highest part of the Armenian mountains. Then he gives us a list of the descendants of Noah, with their dates; and at length comes down to Nabopolassar, who was king of Babylon, and of the Chaldaeans. And in his narrative of the acts of this king, he describes how he sent his son Nebuchadnezzar against Egypt, and against our land, with a great army, when he was informed that they had revolted from him. (45) After he had subdued them all, and destroyed our temple at Jerusalem by fire, he removed our people entirely out of their own country, and transported them to Babylon. Then our city was deserted for a period of seventy years, until the days of Cyrus king of Persia. He adds that this Babylonian king conquered Egypt, and Syria, and Phoenicia, and Arabia, and exceeded in his exploits all the kings who had reigned before him in Babylon and Chaldaea.

αὐτὰ δὲ παραθήσομαι τὰ τοῦ Βηρωσσοῦ τοῦτον ἔχοντα τὸν τρόπον. Ἀκούσας δ᾽ ὁ πατὴρ αὐτοῦ Ναβολάσσαρος, ὅτι ὁ τεταγμένος σατράπης ἔν Αἰγύπτῳ καὶ τοῖς περὶ τὴν Συρίαν καὶ τὴν Φοινίκην τόποις ἀποστάτης αὐτοῦ γέγονεν, οὐ δυνἀμενος αὐτὸς ἔτι κακοπαθεῖν, συστήσας τῷ υἱῷ Ναβουχοδονοσόρῳ ὄντι ἐν ἡλικίᾳ μέρη τινα τῆς δυνάμεως, ἐξέπεμψεν ἐπ’ αὐτόν. συμμίξας δὲ Ναβουχοδονὀσορος τῷ ἀποστἀτῃ, καὶ παραταξάμενος, αὐτοῦ τε ἐκυρίευσεν, καὶ τὴν χώραν ἐξ ἀρχῆς ὑπὸ τὴν αὐτοῦ βασιλείαν ἐποίησεν. τῷ δὲ πατρὶ αὐτοῦ συνέβη Ναβολασσάρῳ, κατὰ τοῦτον τὸν καιρὸν ἀῤῥωστήσαντι, ἐν τῇ Βαβυλωνίων πόλει μεταλλάξαι τὸν βίον, ἔτη βεβασιλευκότι εἰκοσιν ἐννέα. Αἰσθόμενος δὲ μετ’ οὐ πολὺ τὴν τοῦ πατρὸς τελετὴν Ναβουχοδονόσορος, καταστήσας τὰ κατὰ τὴν Αἴγυπτον πράγματα καὶ τὴν λοιπὴν χώραν, καὶ τοὺς αἰχμαλώτους Ιουδαίων τε καὶ Φοινίκων καὶ Σύρων καὶ τῶν κατὰ τὴν Αἴγυπτον ἐθνῶν συντάξας τισὶ τῶν φίλων, μετὰ βαρυτάτης δυνάμεως καὶ τῆς λοιπῆς ὠφελείας ἀνακομίζειν εἰς τὴν Βαβυλωνίαν, (αὐτὸς ὁρμήσας ὀλιγοστὸς παρεγένετο διὰ τῆς ἐρήμου εἰς Βαβυλῶνα). καταλαβὼν δὲ τὰ πράγματα διοικούμενα ὑπὸ Χαλδαίων, καὶ διατηρουμένην τὴν βασιλείαν ὑπὸ τοῦ βελτίστου αὐτῶν, κυριεύσας ἐξ ὁλοκλήρου τῆς πατρικῆς ἀρχῆς, τοῖς μὲν αἰχμαλώτοις παραγενόμενος συνέταξεν αὐτοῖς ἀποικίαν ἐν τοῖς ἐπιτηδειοτάτοις τῆς Βαβυλωνίας τόποις ἀποδεῖξαι.

Զնոյնս գտակաւ զբերոսսայն առընթեր կարդեցից՝ պէս զայս օրինակ . Ազդ եղեւ հօրն նորա նաբուպաղ(65)սարայ , եթէ շահապն նախարարապետ՝ որ կարգեալ կայր ՚ի վերայ աշխարհին եգիպտացւոց եւ կողմանցըն ասորվոց եւ փիւնիկաստան գաւառացն , կապարճս դարձոյց՝ յետս եկաց յապաստամբութիւն : Եւ զի չէ՛ր ատակ այնուհետեւ ինքն կշտամբել , գումարեաց եդ ՚ի ձեռին որդւոյն իւրում նաբուկոդրոսորայ , որ այնուհետեւ ՚ո չափ իսկ հասակի հասեալ (66) էր , մասն ինչ ՚ի զօրաց . եւ առաքեաց երթալ ՚ի վեայ : Երթեալ հասեալ նաբուկոդրոսորոս՝ խումբ գոձեալ տայր պատերաղմ ընդ ապըստամբին , եւ յալթէր . եւ զաշխարհն՝ որպէս եւ էր իսկ ՚ի բնէ , անդրէն ընդ իւրեանց թագաւորութեանբ նուաճէր : Իսկ հօրն նորա նաբուպաղսարայ դէպք տային ՚ի բաբեղացւոց քաղաքին , եւ վճարել ըզկեանս , թագաւորեալ ամս . իա : Զգաստ լինէր յետ բազում ժամանակաց նաուկոդրոսորայ զհօրն (67) վախչանէ . կարգէր յարդարէր զիրս երկրին եգիպտացւոց եւ զայլոցն աշխարհաց , եւ զգերին հրէից եւ զփիւնիկեցուց եւ զասորւոց եւ զեգիպտացւոց ազգացն , հրաման տայր ոմանց ՚ի բարեկամացն հարստաբուռն զօրօք եւ զայլ եւս զառ եւ զկահ եւ ըզկաղմած խաղացուցանել ՚ի բաբեղոն : Երթեալ հասեալ՝ գտանէր նուաճեալ զիրս ամենայն ՚ի քաղդէացւոց , եւ պահեալ նմա զթագաւորութիւն՝ ուրումն ազնուականի ՚ի նոցանէ : Տիրէր բովանդակ հայրենի իշխանութեան . եւ զգերւոյն հըրաման տայր՝ յազնիւ տեղիս բաբէղացւոց աշխարհին բնակեցուցանել :

I will set down Berossus' own words, which are as follows: “Nabopolassar, father of Nebuchadnezzar, heard that the governor whom he had set over Egypt, and over the regions of Coele Syria and Phoenicia, had revolted from him. Because he was not able to bear the hardships of a campaign, he committed part of his army to his son Nebuchadnezzar, who was then a young man, and sent him against the rebel. Nebuchadnezzar joined battle with the rebel, and conquered him, and forced the country to submit to him again. Meanwhile it happened that his father Nabopolassar fell ill, and died in the city of Babylon, after he had reigned twenty-one years. When Nebuchadnezzar heard, soon afterwards, that his father Nabopolassar was dead, he set the affairs of Egypt and the other countries in order. - He committed the captives he had taken from the Jews, and Phoenicians, and Syrians, and inhabitants of Egypt, (47) to some of his friends, that they might conduct them with his heavy-armed forces troops, and the rest of his baggage, to Babylonia. He himself went in haste, having only a few companions with him, over the desert to Babylon. When he arrived there, he found that the public affairs were being managed by the Chaldaeans, and that the principal person among them had preserved the kingdom for him. Accordingly, he then took over complete control of his father’s dominions. “He ordered the captives to be placed in colonies in the most suitable places of Babylonia;

αὐτὸς δὲ ἀπὸ τῶν ἐκ τοῦ πολέμου λαφύρον τό, τε Βήλου ἰερὸν, καὶ τὰ λοιπὰ κοσμήσας φιλοτίμως, τὴν τε ὑπάρχουσαν ἐξ ἀρχῆς πόλιν, καὶ ἑτέραν ἔξωθεν προσχαρισάμενος καὶ ἀνακαινέσας, πρὸς τὸ μηκέτι δύνασθαι τοὺς πολιρκοῦντας τὸν ποταμὸν ἀναστρέφοντας ἐπὶ τὴν πόλιν κατασκεθάζειν, ὑπερβάλετο τρεῖς μὲν τῆς ἔνδον πόλεως περιβόλους, τρεῖς δὲ τῆς ἔξω τούτων, τοὺς μὲν ἐξ ὀπτῆς πλίνθου καὶ ἀσφάλτου, τοὺς δὲ ἐξ αὐτῆς τῆς πλίνθου. καὶ τεχίζας ἀξιολόγως τὴν πόλιν, καὶ τοὺς πυλῶνας κοσμήσας ἱεροπρεπῶς, προσκαεσκεύασεν τοῖς πατρικοῖς βασιλείοις ἕτερα βασίλεια ἐχόμενα ἐκείνων, ὑπεραίροντα ἀνάστημα καὶ τὴν πολλὴν πολυτέλειαν. μακρὰ δ᾽ ἴσως ἔσται ἐάν τις ἐξηγῆται . πλὴν ὄντα γε εἰς ὑπερβολὴν ὡς μεγάλα καὶ ὑπερήφανα, συντεέσϑη ἡμέραις δεκάπεντε. Ἐν δὲ τοῖς βασιλείοις τούτοις ἀναλήμματα λίθινα ὑψηλὰ ἀνῳκοδομήσας, καὶ τὴν ὄψιν ἀποδοὺς ὁμοιοτάτην τοῖς ὄρεσι, καταφθτεύσας δένδρεσι παντοδαποῖς ἐξειργάσατο, καὶ κατασκευάσας τὸν καλούμενον κρεμαστὸν παράδεισον, διὰ τὸ τὴν γυναῖκα αὐτοῦ ἐπιθυμεῖν τῆς ὁρείας διαθέσεως, τεϑραμμένην ἐν τοῖς κατὰ τὴν Μηδίαν τόποις.

Եւ ինքն յառէ եւ յաւարէ պատեբաղմին՝ զմեհեանն բեղայ եւ զայլն (68) ամենայն առատութեամբ զադարէր : եւ ՚ի բուն քաղաքն եւ այլ եւս արտաքըւստ ՚ի ներքս յաւել ջուրքրւ պնդէր զաեզիսն , զի մի եւս լինիցի հնար պաշարոզաց՝ զգետն ՚ի քաղակն դարձուցանել : Եւ յառելոյր երիս պարիսպս ներքնոյ քաղաքին , եւ երիս արտաքնումն . եւ զկէս պարըսպացն ՚ի նիւթձուն աղւիւսոյ եւ ՚ի նաւթէ շինէր , եւ զկէսն ՚ի լոկ ազիւսոյ . եւ պատէր ազնըւագոյնս ըզքաղաքն պարսպօք, եւ զրունսն զարգարէր դիւցազունս : Եւ այլ արքունիս մօտ ՚ի հայրենի արքունիսն շի(69)նեալ յաւելոյր . զորոց զչափ եւ ըզգեղ եւ զազգի ազգի յօրինուձս հազիւ ոք ուրեք եթէ պատմել կարսացէ . բայց այնչափ միայն՝ թէ կարի նորակերտ նորանշան մեձապայձառ եւ չնաշխարհիկ գործ էր , եւ կատարեցաւ համօրէն ՚ի հւինգետասան աւուր : Եւ յարքունիսն աշտարակաքարկութս պարձրաբերձս հանդերձ մահարձանօք շինեալ յօրինէր . եւ զճակատս կողակացն ՚ի նմանութիւն լերանց յարդարէր : եւ աընկեաց ծառս ազգի ազգի . եւ գործեաց եւ կազմեաց զանուանեալ բուրաստանսն կախաղանաւ , վասն տենչանաց կնոջն իւրոյ ՚ի լեռնային հովասուն վայբաց , որ ՚ի մարաց աշ(70)զարհին հովասուն սնեալ էր :

but as for himself, he adorned the temple of Belus, and the other temples, in a magnificent manner, out of the spoils he had taken in this war. He also rebuilt the old city, and added another to it on the outside. He restored Babylon in such a way, that no-one who should besiege it afterwards might be able to divert the course of river, in order to force an entrance into it. He achieved this by building three walls about the inner city, and three about the outer city. Some of these walls he built of burnt brick and bitumen, and some of brick only. So when he had fortified the city on this grand scale, and had adorned the gates magnificently, he added a new palace to the one which his father had dwelt in. It was close by it, but was superior in its height, and also in its great splendour. It would require too long a narration, to describe it all in detail. However, as prodigiously large and magnificent as the palace was, it was finished in only fifteen days. In this palace he erected very high walks, supported by stone pillars, and by planting what was called a Hanging Garden, and adorning it with all sorts of trees, he gave it the appearance of a mountainous country. This he did to please his queen, because she had been brought up in Media, and was fond of mountainous scenery.”

Ταῦτα μὲν οὗτος ἱστόρησε περὶ τοῦ προειρημένου βασιλέως, καὶ πολλὰ πρὸς τούτοις ἐν τῇ τρίτῃ βίβλιῳ τῶν Χαλδαϊκῶν, ἐν ῇ μέμφεται τοῖς Ἐλληνικοῖς συγγραφεῦσιν, ὡς μάτην οἰομένοις ὑπὸ Σεμιράμιδος τῆς Ἀσσυρίας κτισθῆναι τὴν Βαβυλῶνα, καὶ τὰ θαμάσια κατασκευασθῆναι περὶ αὐτὴν ὑπ᾽ ἐκείνης ἔργα ψευδῶς γεγρφόσι. Καὶ κατὰ ταῦτα τὴν μὲν τῶν Χαλδαίων γραφὴν ἀξιόπιστον ἡγητέον. οὐ μὲν ἀλλὰ κᾲν τοῖς ἀρχαείος τῶν Φοινίκων σύμφωνα τοῖς ὑπὸ Βηρωσσοῦ λεγομένοις ἀναγέγραπται Βαβυλωνίων βασιλέως, ὅτι καὶ τὴν Συρίαν καὶ τὴν Φοινίκην ἅπασαν ἐκεῖνος κατεστρέψατο. περὶ τούτων γοῦν συμφωνεῖ καὶ Φιλόστρατος ἐν ταῖς ἱστορίαις, μεμνημένος τῆς Τύρου πλιορίας. καὶ Μεγασθένης ἐν τῇ τετάρτῃ τῶν Ἰνδικῶν, δἴ ἥς ἀποφαίνειν πειρᾶται τὸν προειρημένον βασιλέα τῶν Βαβυλωνίων, Ἠρακλέους ἀνδρείᾳ καὶ μεγέθει πράξεων διενηνοχέναι. καταστρέψασθαι γὰρ αὐτόν φησι καὶ Λιβύης τὴν πολλὴν καὶ Ἰβηρίαν.

Զայս ամենայն այսպէս վիպագրեաց զայժմու ճառեալ թագաւորէն . եւ եւ՛ս բազում ՚ի նոյնս յերրորդում քաղդէական մատենին . յորում պարսաւէ զյունաց մատենագիրս , թէ զուր կարձեցին ՚ի շամիրամգիրս ասորեստանւոյ շինեալ զբաբեղոսն . եւ զչքնաղ զարմանալիսն սուտ ՚ի նմանէ գործեալ մատենագրեցին : Եւ զայս զքաղդէացւոց մատենագրութիւն արժանի հաւատարմութեան պարտ է համարել : Եւ ոչ այսչափ միայն , այղ՛եւ ՚ի փիւնիկեացւոց յարքունիսն միաբան բանիցն բերովսոսայ գրեալ է մի ըստ միոջէ վասն թագաւորին բաբելացւոց . զի զասորիս եւ զամենայն զփիւնիկաստան նա վանեաց : Միաբանէ այսոցիկ եւ փիղոստրատոսի պատմութիւնն , ուր յիշատակէ զտիւրոսի պաշարմանէն : եւ մեգասթենէս ՚ի չորրորդում մատենին հնդկաց . յորում ցուցանել կամի զյառաջագոյն ասացելոյ զթագաւորէն բաբելացւոց , թէ արու(71)թեամբ եւ իրաց քաջաթեամբ անցանէր զհերակղիւ , մինչեւ զնեծ մասն ասէ լիբէացւոցն եւ զիւբէացւոց (իբերացւոց) կործանեալ :

This is what Berossus says about Nebuchadnezzar, and he relates many other things about him in the third book of his Chaldaean History, in which he censures the Greek writers because they suppose, without any foundation, that Babylon was built by Semiramis, queen of Assyria, and they wrongly claim that those wonderful buildings were created by her. (49) On this subject, the account in the Chaldaean History must surely be accepted. Moreover, we find confirmation of what Berossus says in the archives of the Phoenicians, concerning this king Nebuchadnezzar, that he conquered all of Syria and Phoenicia. Philostratus is in agreement on these matters in his History, where he mentions the siege of Tyre; as is Megasthenes, in the fourth book of his Indian History, in which he tries to prove that this king of the Babylonians was superior to Heracles in strength and the greatness of his exploits; for he says that he conquered most of Libya and Iberia.

τὰ δὲ περὶ τοῦ ναοῦ προειρημένα τοῦ ἐν Ἰεροσολύμοις, ὅτι κατεπρήσθη μὲν ὑπὸ τῶν Βαβυλωνίων ἐπιστρατευσάντων, ἤρξατο δὲ πάλιν ἀνοικοδομεῖσθαι, Κύρου τῆς Ἀσίας βασιλείαν παρειληφότος, ἐκ τῶν Βηρωσσοῦ σαφῶς ἐπιδειχθήσεται παρατεθέντων. λέγει γᾶρ οὕτω διὰ τῆς τρίτης. Ναβουχοδονόσορος μὲν οὖν μετὰ τὸ ἄρξασθαι τοῦ προειρημένου τείχους, ἐμπεσὼν εἰς ἀῤῥωστίαν, μετηλλάξατο τὸν βίον, βεβασιλευκὼς ἔτη τεσσαρακοντατρία. τῆς δὲ βασιλείας κύριος ἐγένετο ὁ υἱὸς αὐτοῦ Εὐειλμαράδουχος. οὕτος προστὰς τῶν πραγμάτων ἀνόμως καὶ ἀσελγῶς, ἐπιβουλευθεὶς ὑπὸ τοῦ τὴν ἀδελφὴν ἔχοντος αὐτοῦ Νηριγλισσοόρου ἀνῃρέθη, βασιλεύσας ἔτη δύο. μετὰ δὲ τὸ ἀναιρεθῆναι τοῦτον, διαδεξάμενος τὴν ἀρχὴν ὁ ἐπιβουλεύσας αύτῷ Νηριγλισσοόρος, ἐβασίλευσεν ἔτη τέσσαρα. τούτου υἱὸς Λαβοροσοάρχοδος ἐκυρίευσε μὲν τῆς βασιλεἰας παῖς ὢν μῆνας ἐννέα. ἐπιβουλευθεὶς δὲ, διὰ τὸ πολλὰ ἐμφαίνειν κακοήθημ ὐπὸ τῶν φίλων ἀπετθμπανίσθη.

Եւ զտաճարէն յառաջագոյն ասացելոյ երուսաղէմի , եւ հրձիգ եղեւ ՚ի բաբեղացւոցն զօրաց ՚ի վերայ գումարելոց . եւ սկզբն լինէր շինելոյ միւսանգամ , յորժամ կիւրոս ա՛ռ զասիացւոց թագաւորութիւնն . եւ այս ՚ի բերոսոսեայ մատենագրութեանցն հաւաստեաւ ցուցցի . քանզի ասէ յերրորդումն այսպէս . Նաբուկոդրոսորոս յետ սկիզբն առնելոյ յառաջագոյն ասացելոյ պարըսպին շնելոյ՝ անկեալ յախտ հիւանդութեան՝ ՚ի կենաց վճարէր , թըգավորութեանն ամս խգ : Եւ թագաւորութեանն տիրէր նորին որդի եւիղումարուդքոս . եւ նորա դտեալ զեղծ եւ անօրէն յիրս թագաւորու(72)թեանն , նենգ գործեալ նմա յիւրմէ փեսայէն ՚ի Կեռն առնէ ՚ի ներիգղասորայ՝ մեռանէր , թագաւորեալ ամս . բ : Եւ յետ նորա սպանանելոյ առեալ զիշխանութիւնն ՚ի ներիգղլասարայ՝ որ զմենդն գործեաց նմա, թըգաւորեալ ամս . դ . եւ նորին որդի ղաբէսորաքոս տիրեաց թագաւորութեանն՝ մանուկ աւուրբք , ամիսս . թ : եւ նենգեալ վասն բազում չարաբարոյս ցուցանելոյ՝ անդստին յիւրոց բարեկամաց կոչկոճեալ մեռանէր :

I have said before that the temple at Jerusalem was attacked by the Babylonians, and burnt down by them, but it was restored after Cyrus had taken control of Asia. This is proved by what Berossus adds on the subject; for in his third book he says as follows: “Nebuchadnezzar, after he had begun to build the wall which I mentioned, fell sick and died, when he had reigned forty-three years. His son Evilmerodach became king, but he governed public affairs in an illegal and dishonest manner, and after he had reigned for only two years, Neriglissar, his sister's husband, plotted against him and killed him. After his death, Neriglissar, the man who had plotted against him, succeeded him in the kingdom, and reigned for four years; his son Laborosoarchod obtained the kingdom, though he was but a child, and kept it for nine months; but because of the depraved disposition which he showed, a plot was laid against him also, and he was beaten to death by his friends.

ἀπολωμένου δὲ τούτου, συνελθόντες οἱ ἐπιβουλεύσαντες αὐτῷ, κοινῇ τὴν βασιλείαν περιέθηκαν Ναβοννήδῳ τινι τῶν ἐκ βαβυλῶνος, ὄντι ἐκ τῆς αὐτῆς ἐπισυστάσεως. Ἐπὶ τούτου τὰ περὶ τὸν ποταμὸν τείχη τῆς Βαβυλωνίων πόλεως, ἐξ ὀπτῆς πλίνθου καὶ ἀσφάλτου κατεκοσμήθη. οὔσης δὲ τῆς βασιλείας αὐτοῦ ἐν τῷ ἑπτακαιδεκάτῳ ἔτει, προεξεληλυθὼς Κῦρος ἐκ τῆς Περσίδος μετὰ δυνάμεως πολλῆς, καὶ καταστρεψάμενος τὴν λοιπὴν Ἀσίαν πᾶσαν, ὥρμησεν ἐπὶ τῆς Βαβυλωνίας. αἰσθόμενος δὲ Ναβόννηδος τὴν ἔφοδον αὐτοῦ, ἀπαντήσας μετὰ τῆς δυνάμεως καὶ παραταξάμενος, ἡττηθεὶς τῇ μάχῃ καὶ φυγὼν ὀλιγοστος, συνεκλείσθη εἰς τὴν Βορσιππηνῶν πόλιν. Κῦρος δὲ Βαβυλῶνα καταλαβόμενος, καὶ συντάξας τὰ ἔξω τῆς πόλεως τείχη κατασκάψαι, διὰ τὸ λίαν αὐτῷ πραγματικὴν καὶ δυσάλωτον φανῆναι τὴν πόλιν, ἀνέζευξεν ἐπὶ Βόρσιππον, ἐκπολιορκήσων τὸν Ναβόννηδον. τοῦ δὲ Ναβοννήδου οὐχ ὐπομεἰναντος τὴν πολιορκίαν, ἀλλ᾽ ἐγχειρήσαντος αὐτὸν, πρότερον, χρησάμενος Κῦρος φιλανθρώπος, καὶ δοὺς οἰκητήριον αὐτῷ Καρμανιαν, ἐξέπεμψεν ἐκ τῆς Βαβυλωνίας. Ναβόννηδος μὲν οὖν, τὸ λοιπὸν τοῦ χρόνου διαγενόμενος ἐν ἐκείνῃ τῇ χώρᾳ, κατέστρεψε τὸν βίον.

Եւ ՚ի նորա սատակել՝ ժողովէին նորին նենգագործքն . եւ հասարակ զթագավորոյթիւնն նաբոնեդայ ումեմն բաբելացւոյ տային , որ էր անդստին ՚ի նոյն խազմագործ նենգութեանէն. Առ նովաւ շուրջ զգտովն պարիսպքն բաբէղոնի ՚ի թրծուն աղիւսոյ , եւ ՚ի նաւթոյ կազմեցան : Եւ ՚ի ժէ . երորդում ամի թագաւորութեան նորա խաղացեալ կիւրոս ՚ի (73) պարսկաստանէ զօրօք բազմօք՝ վանեաց զամենայն զայլ թագաւորութիւնս . դիմեաց ՚ի վերայ բաբէղոնի : Ազդ ելեւ նաբոդնայ (նաբոնեդայ) զնորա արշաւելոյ ՚ի գիմի հարկանէր նորա զօրօք՝ տալ պատերազմ : Մատնեալ ՚ի պարտութիւն ՚ի կռուին՝ ՚ի փախուստ դառնայր . եւ սակաւաւոր մտեալ ամբանայր ՚ի բորսիպենացւոց քաղաքին : Կիւրոս առեալ զբաբէլոն՝հրաման տայր զարտաքին պարիսպ քաղաքին ՚ի հիմանց տապալել՝ վասն ամրութեանն , եւ դժուարին առ առնուլ երեւելոյ քաղաքին : Եւ ինքն չուէր գնայր ՚ի բորսիպոն՝ պաշարել զնաբոդենոս . եւ նաբոդենոս իբրեւ չունէր ժոյժ պաշարմանն՝ ձեռն տայր ՚ի նա , զառաջինն . մարդասիրութիւն արարեալ կիւրոսի՝ ետ նմա բնակութիւն զաշխարհն կրմանից . (74) հանեալ ՚ի բաբէղոնէ՝ արձակեաց ըզնա անդր : Նաբովնեդայ անցուցեալ զայլ եւս ժամանակս յայնմ աշխարհի՝ վճարէր ՚ի կենաց :

After his death, the conspirators met together, and by common consent entrusted the kingdom to Nabonidus [Nabonnedus], a Babylonian who had joined in the plot. In his reign the walls of the city of Babylon were built magnificently with burnt brick and bitumen; but when he had reached the seventeenth year of his reign, Cyrus advanced from Persia with a great army; and having already conquered all the rest of Asia, he marched against Babylonia. (51) When Nabonidus heard that Cyrus was coming to attack him, he met him with his forces, but was defeated in battle. He fled away with a few of his troops, and was shut up in the city of Borsippa. Cyrus captured Babylon, and gave orders that the outer walls of the city should be demolished, because the city had proved very formidable, and was difficult to capture. He then marched away to Borsippa, to besiege Nabonidus, who immediately surrendered without waiting for a siege. Nabonidus was at first kindly treated by Cyrus, who sent him away from Babylonia and gave him Carmania, as a place to inhabit. Accordingly Nabonidus spent the rest of his time in that country, and there he died.”

(γέγραπται γὰρ ἐν αὐταῖς) ὅτι Ναβουχοδονόσορος ὀκτωκαιδεκάτῳ τῆς αὐτοῦ βασιλεἰας ἔτει τὸν παρ᾽ ἡμῖν ναὸν ἠρήμωσε, καὶ ἦν ἀφανὴς ἐπὶ ἔτη πεντήκοντα. δευτέρῳ δὲ τῆς Κύρου βασιαλείας ἔτει τῶν θεμελίων ὐποβληθέντων, δευτέρῳ πάλιν τῆς Δαρείου βασιλείας ἀπετελέσθη. Προσθήσω δὲ καὶ τὰς τῶν Φοινίκων ἀναγραφάς· οὐ γὰρ παραλειπτέον τῶν ἀποδείξεων τὴν παριουσίαν. ἔστι δὲ τοιαύτη τῶν χρόνων ἡ καταρίθμησις.

թէ յութուտասներորդում ամի թագգաուութեանն նաբուքոդոնոսորայ աւերեաց զտաճարն մեր . եւ կայր յատակեալ մինչեւ ց’ ծ . ամ : Եւ յերկրորդ ամի թագաւորութէանն կիւրոսի անկանէին հիմունք տաճարին . եւ ՚ի վեցերորդում ամի թագաւորութեանն դարեհի կատարէր : Յաւելից ՚ի նոյն եւ զփիւնիկեցւոց մատենագիրսն . քանզի չեն անվաւերական ցուցանելոյ բազում հաստատութիւն : Այսպիսի ինչ է ժամանակացն համար :

This account is true, and agrees with our scriptures; for in them it is written that Nebuchadnezzar, in the eighteenth year of his reign, destroyed our temple, and so it lay in ruins for fifty years; but in the second year of the reign of Cyrus its foundations were laid, and it was completed again in the second year of Dareius. I will now add the records of the Phoenicians, because I ought to give the reader abundant proof on this occasion. These records list the lengths of the reigns of their kings as follows:

Ἐπὶ Εἰθωβάλου τοῦ βασιλέως ἐπολιόρκησε Ναβουχοδονόσορος τὴν Τύρον ἐπ᾽ ἔτη δεκατρία.

Առ եթոբաղաւ քրմաւ՝ պաշարեաց նաբուքոդոնոսոր (75) զտիւրոս՝ ամս . ժգ :

Ithobal - During his reign, Nebuchadnezzar besieged Tyre for thirteen years.

μετὰ τοῦτον ἐβασίλευσε Βαὰλ ἔτη δέκα.

Յետ նորա թագաւորեաց բաղղա՝ ամս . ժ :

Baal, ten years

μετὰ τοῦτον δικασταὶ κατεστάθησαν καὶ ἐδίκασαν·

Յետ նորա դատաւորք կացին , եւ դատեցան :

After him judges were appointed, and held office:

Ἐκνίβαλος Βασλάχου μῆνας δύο,

Եդնիբաղոս բասեքայ՝ամիսս . բ :

Ecnibalus, the son of Baslechus, two months

Χέλβης Ἀβδαἰου μῆνας δέκα,

եւ քեղբէս աբդեանց՝ ամիսս . ժ :

Chelbes, the son of Abdaeus, ten months

Ἄββαρος ἀρχιερεὺς μῆνας τρεῖς,

Աբաղոս քահանայապետ՝ ամիսս . գ :

Abbar, the high priest, three months

Μύτγονος καὶ Γεράστρατος τοῦ Ἀβδηλέμου δικασταὶ ἔτη ἓξ,

Սիպունոսթոս . եւ գերաստարտաս : Աբդեղինա՝ մինչդեռ ՚ի դատաւորութեանն էր՝ թագաւորեաց ամս . զ :

Myttynus and Gerastratus, the sons of Abdelimus, six years

ὧν μεταξὺ ἐβασίλευσε Βαλάτορος ἐνιαυτὸν ἕνα.

Բաղատորոս որդի նորին թագաւորեաց տարի մի :

After them, Balatorus was king for one year

τούτου τελευτήσαντος, ἀποστείλαντες μετεπέμψαντο Μἐρβαλον ἐκ τῆς Βαβυλῶνος, καὶ ἐβασίλευσεν ἔτη τέσσαρα. Τούτου τελευτήσαντος, μετεπέμψαντο τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ Εἵρωμον, ὃς ἐβασίλευσεν ἔτη εἴκοσιν. ἐπὶ τούτου Κῦρος Περσῶν ἐδυνἀτευσεν.

՚Ի նորա վախճանել՝ առաքեցին կոչեցին զմեբաղոն ՚ի բաբէղոնէ . եւ թագաւորեաց ամս չորս : Եւ ՚ի նորա վախճանել՝կոչեցին զնորին եղբայր զ՚իրողմոն . որ թագաւորեաց ամս . ի : առ նովաւ կիւրոս պարսից ճոխացաւ :

After his death they summoned Merbalus from Babylon, who reigned four years - After his death they sent for his brother Hirom, (53) who reigned twenty years - In his reign Cyrus became king of Persia.

Οὐκοῦν ὁ σύμπας χρόνος ἔτη πεντήκοντα τέσσαρα καὶ τρεῖς μῆνες πρὸς αὐτοῖς. ἑβδόμῳ μὲν γὰρ περὶ τῆς Ναβουχοδονοσόρου βασιλείας ἤρξατο πολιορκεῖν Τῦρον. τεσσαρεσκαιδκάτῳ δ᾽ ἔτει τῆς Εἰρώμου Κῦρος ὁ Πέρσης τὸ κράτος παρέλαβεν. καὶ σύμφωνα μὲν ἐπὶ τοῦ ναοῦ τοῖς ἡμετέροις γράμμασι τὰ Χαλδαίων καὶ Τυρίων …

Եւ թէ այսպէս իցէ , ապա ամենայն ժամանակն լինին ամք . ծդ . եւ ամիսք երեք , ըստ նոցա համարայն : քանզի յեօթներորդ ամի թագաւորութանն նաբուքոդոնոսորայ սկիզբն արար պաշարելոյ զտիւրոս . եւ ՚ի չոր(76)րորդում ամի իրովմայ՝ ա՛ր կիւրոս պարսիկ զիշխանութիւնն : եյ այսպէս միաբան մերոց գրոց զտաճարէն՝ եւ քաղդէացւոց եւ տիւրացւոց մատեանքն խօսին :

So the whole period is fifty-four years and three months; for Nebuchadnezzar began to besiege Tyre in the seventh year of his reign , and Cyrus the Persian came to power in the fourteenth year of Hirom. Therefore the records of the Chaldaeans and the Tyrians agree with our writings about this temple.

Զայս վասն այսոցիկ այսպէս յովսէպոս : Բայց դարձեալ յետ այսորիկ եւ աբիդենոս զպատճիկ քալդէացւոց թագաւորութեանն հանդոյն բազմավիպին առընթեր եդեալ նուաճէ : Ուրոյն եւ զատ զասորեաստանեաց թագաւորսնկարդ ըստ կարդէ համարի՝ այս ձեւ օրինակի :

That is what Josephus says about these matters. Later on, Abydenus includes another account of the kings of the Chaldaeans, which is similar to Polyhistor. Then he lists the kings of the Assyrians in [chronological] order, as follows.

Permanent link

http://www2.hf.uio.no/common/apps/permlink/permlink.php?app=polyglotta&context=ctext&uid=c2e94635-0a42-11e6-98cc-0050569f23b2

Choose languages

Choose images, etc.

Choose languages

Choose display