Bibliotheca Polyglotta

1. Verse 1

Lætr sár Hákun heitir
(hann rekkir lið) bannat
(jǫrð kann frelsa) fyrðum
friðrofs konungr ofsa;
(4,1)sjálfr ræðr allt ok Elfar,
ungr stillir sá, milli
(gramr á gipt at fremri)
Gandvíkr jǫfurr landi.

Hér er stafasetning sú er hætti ræðr ok kveðandi gerir, þat eru tólf stafir í eyrindi ok eru þrír settir í hvern fjórðung. Í hverjum fjórðungi eru tvau vísuorð. Hverju vísuorði fylgja sex samstǫfur. Í ǫðru vísuorði er settr sá stafr fyrst í vísuorðinu er vér kǫllum hǫfuðstaf. Sá stafr ræðr kveðandi. En í fyrsta vísuorði mun sá stafr finnast tysvar standa fyrir samstǫfun. Þá stafi kǫllum vér stuðla. Ef hǫfuðstafr er samhljóðandi þá skulu stuðlar vera enn inn sami stafr svá sem hér er:

Lætr sá er Hákun heitir
hann rekkir lið bannat.

En rangt er ef þessir stafir standa fyrir samstǫfun optar eða sjaldnar en svá í fjórðungi vísu. En ef hljóðstafr er hǫfuðstafrinn þá skulu stuðlar vera ok hljóðstafir, ok er fegra at sinn hljóðstafr sé hverr þeira. Þá má ok hlýða at hljóðstafr standi fyrir optar í fjórðungi í fornǫfnum eða í málfylling þeiri er svá kveðr at: ‘ek’ eða svá: ‘en, er, at, í, á, of, af, um’, ok er þat leyfi en eigi rétt setning.

Ǫnnur stafasetning er sú er fylgir setning hljóðs þess er hátt gerir ok kveðandi. Skal sú grein í dróttkvæðum hætti svá vera at fjórðungr vísu skal þar saman fara at allri stafasetning ok hljóða. Skal í fyrra vísuorði þannig greina þá setning:

Jǫrð kann frelsa fyrðum.

Hér er svá: ‘jǫrð . . . fyrð-’. Þat er ein samstafa í hvárum stað ok sinn hljóðstafr fylgir hvárri ok svá upphafsstaf[r en einir stafir eru] eptir hljóðstaf í báðum orðum. Þessa setning hljóðfalls kǫllum vér skothending. En í ǫðru vísuorði er svá:

Friðrofs konungr ofsa.

Svá er hér: ‘-rofs . . . ofs-’. Þar er einn hljóðstafr ok svá allir þeir er eptir fara í báðum orðum, en upphafsstafir greina orðin. Þetta heita aðalhendingar. Svá skal hendingar setja í dróttkvæðum hætti at hin síðari hending í hverju vísuorði, er heitir viðrhending, hon skal standa í þeiri samstǫfu er ein er síðar, en sú hending er frumhending heitir stendr stundum í upphafi orðs — kǫllum vér þá oddhending — stundum í miðju orði — kǫllum vér þá hluthending. Þetta er dróttHáttatal kvæðr háttr. Með þeima hætti er flest ort þat er vandat er. Þessi er upphaf allra hátta sem málrúnar eru fyrir ǫðrum rúnum.

Hvernig er breytt setning háttanna? Tvá vega.

Hvernig? Með máli ok hljóðum.

Hvernig skal með máli skipta? Tvá vega.

Hvernig? Halda eða skipta háttunum.

Hvern‹i›g skal breyta háttunum ok halda sama hætti? Svá: at kenna eða styðja eða reka eða sannkenna eða yrkja at nýgjǫrvingum.

Hvat eru kendir hættir? Svá sem þetta:

2. Fellr of fúra stilli
fleinbraks, limu axla,
Hamðis fang, þar er hringum
hylr ættstuðill skylja;
holt felr hildigelti
heila bœs, ‹ok› deilir
gulls í gelmis stalli
gunnseið skǫrungr reiðir.

Hér eru ǫll heiti kend í þessi vísu, en hendingar ok orðalengð ok stafaskipti fara sem fyrr var ritat. Kenningar eru með þrennum háttum greindar: fyrst heita kenningar, annat tvíkent, þriðja rekit. Þat er kenning at kalla fleinbrak orrostu, en þat er tvíkent at kalla fleinbraks ‹fúr› sverðit, en þá er rekit ef lengra er.

3. Úlfs bága verr ægis
ítr báls hati málu;
sett eru bǫrð fyrir bratta
brún Míms vinar rúnu;
orms váða kann eiðu
allvaldr gǫfugr halda;
menstríðir njót móður
mellu dólgs til elli.

Hvat eru sannkenningar? Svá sem þetta: (6,1)

4. Stinn sár þróask stórum,
sterk egg frǫmum seggjum
hvast skerr hlífar traustar;
hár gramr lifir framla.
Hrein sverð litar harða
hverr drengr; gǫfugr þengill
(ítr rǫnd furask undrum)
unir bjart‹r› snǫru hjarta.

Þat er sannkenning at styðja svá orðit með sǫnnu efni, svá at kalla stinn sárin, þvíat hǫfug eru sár stór; en rétt er mælt at þróask. Ǫnnur sannkenning er sú at sárin þróask stórum. Nú er eitt vísuorð ok tvær sannkenningar. Í ǫðru vísuorði er kǫlluð sterk egg, en framir seggir. Í inu þriðja er svá, at hvast skerr, hlífin er traust; ok í fjórða orði at kalla konunginn mikinn, en líf hans framligt, þar næst at kalla hreint sverð ok harðliga roðit, en einnhverr liðsmanna, ok væri rétt mál þótt maðr væri nefndr. Gǫfugr er konungrinn kallaðr, rǫndi‹n› var kostig ok furaðisk undarliga skjótt; konungrinn unði glaðr frœknu hjarta. Nú eru hér sýndar sextán sann[kenningar í átta] vísuorðum, en þó fegra þær mjǫk í kveðandi at eigi sé svá vandliga eptir þeim farit.

Sannkenningar hafa þrenna grein: heitir ein sannkenning, ǫnnur stuðning, þriðja tvíriðit.

5. Óðharða spyr ek eyða
egg fullhvǫtum seggjum;
dáðrǫkkum veldr dauða
dreng ofrhugaðr þengill;
hamdøkkum fær Hlakkar
hauk munnroða aukinn
(veghrœsinn spyr ek vísa)
vald‹r› ógnþorinn skjaldar.

Hér fylgir stuðning hverri sannkenning, svá sem kǫlluð er eggin óðhǫrð, en fullhvatir menninir. Þat er sannkenning: hǫrð egg, en hvatir menn. Þat er stuðning er annat sǫnnunarorð fylgir sannkenning.

Hvat eru nýgjǫrvingar? Svá sem þetta:

6. Sviðr lætr sóknar naðra
slíðrbraut jǫfurr skríða;
(7,1) ótt ferr rógs ór réttum
ramsnákr fetilhamsi;
linnr kná sverða sennu
sveita bekks at leita;
ormr þyrr vals at varmri
víggjǫll sefa stígu.

Þat eru nýgjǫrvingar at kalla sverðit orm ok kenna rétt, en slíðrirnar gǫtur hans, en fetlana ok umgjǫrð hams hans. Þat heldr til ormsins nátturu at hann skríðr ór hamsi svá at hann skríðr mjǫk til vatns. Hér er svá sett nýgjǫrving at hann ferr leita blóðs bekkjar at þar er hann skríðr hugar stígu, þat eru brjóst manna. Þá þykkja nýgjǫrvingar vel kveðnar ef þat mál er upp er tekit haldi of alla vísulengð. En ef sverð er ormr kallaðr, ‹en síðan› fiskr eða vǫndr eða annan veg breytt, þat kalla menn nykrat, ok þykkir þat spilla.

Nú er dróttkveðinn háttr með fimm greinum, ok er þó hinn sami háttr réttr ok óbrugðinn ok er optliga þessar greinir sumar eða allar í einni vísu ok er þat rétt, þvíat kenningar auka orðfjǫlða, sannkenningar fegra ok fylla mál, nýgjǫrvingar sýna kunnustu ok orðfimi.

Þat er leyfi háttanna at hafa samstǫfur seinar eða skjótar, svá at dragisk fram eða aptr ór réttri tǫlu setningar, ok megu finnask svá seinar at fimm samstǫfur sé í ǫðru ok inu fjórða vísuorði, svá sem hér er:

7. Hjálms fylli spekr hilmir
hvatr Vindhlés skatna;
hann kná hjǫrvi þunnum
hræs þjóðár ræsa;
ýgr hilmir lætr eiga
ǫld dreyrfá skjǫldu;
styrs rýðr stillir hersum
sterkr járngrá serki.

Í þessi vísu eru allar oddhendingar ‹inar fyrri hendingar›, ok er þó þessi háttr dróttkvæðr at hætti.

Nú skal sýna svá skjótar samstǫfur ok svá settar nær hverja annarri at af því eykr lengð orðsins:

8. Klofinn spyr ek hjálm fyrir hilmis
hjara‹r› egg; duga seggir;
(8,1)því eru heldr þar er sk‹e› kr skjǫldu
skafin sverð lituð ferðar;
bila muna gramr þó at gumna
gular rítr nái líta;
draga þorir hann yfir hreina
hvatan brand þrǫmu randa.

Hér er í fyrsta ok þriðja vísuorði níu samstǫfur, en í ǫðru ok í fjórða sjau. Hér er þat sýnt hversu flestar samstǫfur megu vera í vísuorði með dróttkvæðum hætti, ok af þessu má þat vita at átta eða sjau megu vel hlýða í fyrsta ok þriðja vísuorði. Í þessi vísu eru allar frumhendingar hluthendur, ok dregr þat til at lengja má orðit, at sem flestar samstǫfur standi fyrir hendingar.

Þat er annat leyfi háttanna at hafa í dróttkvæðum hætti eitt orð eða tvau í vísu með álǫgum eða detthent eða dunhent eða skjálfhent eða með nokkvorum þeim hætti er eigi spilli kveðandi. þriðja leyfi er þat at hafa aðalhendingar í fyrsta eða þriðja vísuorði. Fjórða leyfi er þat at skemma svá samstǫfur at gera eina ór tveim ok taka ór annarri hljóðstaf. Þat kǫllum vér bragarmál, svá sem hér, er kvað Þórarinn máhlíðingr:

Varðak mik þars myrðir
morðfárs vega þorði.

Enn er sú grein út sett myklu lengra. Þat er hit fimta leyfi at skipta tíðum í vísuhelmingi. Sétta leyfi er þat at hafa í dróttkvæðum hætti samhendingar eða liðhendingar. Þat er it sjaunda at hafa eitt málsorð í báðum vísuhelmingum, ok þykkir þat spilla í einstaka vísum. Átta er þat at nýta þótt samkvætt verði við þat er áðr er ort vísuorð eða skemra. Níunda er þat at reka til hinnar fimtu kenningar, er ór ættum er ef lengra er rekit; en þótt þat finnisk í fornskálda verka þá látum vér þat nú ónýtt. Tíunda er þat at vísu fylgir drag eða stuðill.! Ellipta er þat at ‘er’ eða ‘en’ eða ‘at’ má hafa optar en eitt sinn í vísuhelmingi, svá sem Refr kvað:

Sæll er hinn er hranna
hádýra vel stýrir
(tíð erumk vitnis váða
víngerð) unir sínu.

Ok svá þó at þat sé í síðara helmingi, ef maðr er nefndr eða kent nafn hans í fyrra helmingi, þótt þat sé eigi nafn annan veg en ‘hann’ eða ‘hinn’ eða ‘sá’ eða ‘sjá’. Tólpta er atriðsklauf.

(9,1) Hvat er tíðaskipti? Þrent.

Hvernig? Þat er var, þat er ‹er›, þat er verðr.

Hver setning er þat at breyta háttum með máli einu? Þat má svá gera at gefa nafn háttum ok greina svá tǫlu háttanna ina fyrstu, en halda annarri ok inni þriðju tǫlu setningar. Þat er sem fyrr var ritat, at hafa átta vísuorð í ørindi, ok hin þriðja tala at hafa sex samstǫfur í vísuorði ok sǫmu setning hendinganna. Háttum er skipt með ýmissum orðtǫkum, ok er þessi einn háttr er kallaðr er sextánmæltr:

9. Vex iðn. Vellir roðna.
Verpr lind. Þrimu snerpir.
Fæsk gagn. Fylkir eignask.
Falr hitnar. Seðsk vitnir.
Skekr rǫnd. Skildir bendask.
Skelfr askr. Griðum raskar.
Brandr gellr. Brynjur sundrask.
Braka spjǫr. Litask ǫrvar.

Hér eru tvau mál fullkomin í hverju vísuorði, en orðalengð ok samstǫfur ok hendingar ok stafaskipti sem dróttkvætt. Nú er breytt annan veg dróttkvæðum hætti ok enn með máli einu.

Þenna hátt kalla menn áttmælt:

Permanent link

http://www2.hf.uio.no/common/apps/permlink/permlink.php?app=polyglotta&context=ctext&uid=45c1c3f5-9a1a-11e6-98cc-0050569f23b2

Choose languages

Choose images, etc.

Choose languages

Choose display